Geçmişten Günümüze Engelli İstihdamı: Engelliler İçin Nitelikli İstihdamda Yeni Yaklaşımlar

Yıl 2020, Cilt: 1 , 46 - 58, 15.01.2020

Lütfiye Karaaslan

Öz

Dünyada genel olarak istihdamda uygulanan politikalar, aktif ve pasif istihdam politikaları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Aktif istihdam politikaları temel olarak hem işsiz hem de çalışan bireylerin becerilerini, mesleki vasıflarını ve girişimciliklerini geliştirmeye dönük piyasa odaklı politikalar iken pasif istihdam politikaları işsizlik sigortası, sosyal yardım ve sosyal hizmet gibi piyasa dışı ve asgari bir gelir güvencesi sağlamaya dönük politikalardır. Benzer bir yaklaşım engelli bireylerin istihdamında da benimsenmiş olup, aktif istihdam politikalarına öncelik veren ülkelerde engellilerin çalışma hayatına katılımlarının daha yüksek olduğu görülmektedir. Aktif istihdam politikalarının düşük olduğu ülkelerde, engelli bireylere yönelik toplumda var olan yanlış inanışlar, işverenlerin önyargıları, engellilerin mesleki vasıf ve becerilerinin düşük olması gibi nedenlerin bunda etkili olduğu görülmektedir.
Geçmişten günümüze tüm dünyada engelli istihdamında en yaygın şekilde kullanılan yöntem, zorunlu çalıştırma yükümlülüğünü ifade eden ve belli sayıda ya da oranda engelli istihdamını mecburi kılan “kota yöntemi” olmuştur. Kota yöntemi engellilerin iş yaşamına girmelerini kolaylaştıran bir pozitif ayrımcılık uygulamasıdır. Ülkemizde de 1970’lere uzanan tarihçesi ile engelli istihdamında kota/kota-ceza yöntemi bu alanda varlığını korumaktadır. Bununla birlikte, engelli istihdamında 2000’li yılların başından başlayarak kota yöntemi ile birlikte diğer bazı istihdam yöntemleri de uygulamada yerini almaya başlamıştır. Bu süreçte, bir yandan yeni tedbirlerle kamuda ve özel sektörde ücretli istihdam nitel ve nicel olarak güçlendirilmeye çalışılırken, bir yandan da kendi işini kurma, sübvanse edilen istihdam, korumalı istihdam ve destekli istihdam gibi diğer bazı yöntemler de bazen mevzuat düzenlemeleri bazen de projeler yoluyla alanda varlığını göstermeye başlamıştır.
Bu çalışmada engelli istihdamında 1970’lerden günümüze politika, mevzuat ve uygulama düzeyinde atılan adımlar, elde edilen başarılar ve geliştirilmesi gereken alanlar adım adım ele alınacak ve gelecekte daha nitelikli bir istihdam için alınması gereken tedbirler irdelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Engelli, istihdam, istihdam yöntemleri

Kaynakça

• Altan, Z. (1998).“Kota Tekniği ve Kota Oranlarının Yükseltilmesi Ülkemizde Daha Çok Sakatların İstihdam Edilebilmesine Yardımcı Olabilir mi?”Mercek Dergisi, ss.25-34.
• Aytekin, Ş. (2010).“Engelli İstihdamında Korumalı İşyerleri Çözüm Olacak mı? MESS Mercek Dergisi, Ekim, ss.148-153.
• Bergeskog, A. (2001). Labour Market Policies, Strategies and Statistics for People with Disabilities, Uppsala, Sweden: Office of Labour Market Policy Evaluation (IFAU).
• Bond,G. R., Drake, R.E.Mueser K. T. ve Becker D.R. (1997). “An Update on Supported Employment for People with Severe Mental Illness”, Psychiatric Services, 48, ss.335–346.
• Cimera, R. E. (1998).“Are Individuals with Sever Mental Retardation and Multiple Disabilities Cost Efficient to Serve via Supported Employment Programs? Mental Retardation, 36 (4),ss. 280-292.
• ÇASGEM (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Merkezi) (2019). Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi 2018 yılı İdari Faaliyet Raporu. Ankara. www.casgem.gov.tr › dosyalar › sayfa › dosya-379-8338. Erişim: 17.11.2019.
• DPB (Devlet Personel Başkanlığı) (2009). Engelli Personel İstatistikleri http://www.dpb.gov.tr/tr-tr/istatistikler/engelli-personel-ve-omss-istatistikleri Erişim: 11.11.2019.
• DSD (Down Sendromu Derneği) (2019). Bağımsız Çünkü Çalışıyorum: İş Koçu Destekli İstihdam Programı. https://www.downturkiye.org/is-koclugu-ve-down-sendromlu-genclerin-istihdami Erişim: 15.11.2019.
• DİSDER (Destekli İstihdam Derneği) (2019). Hakkımızda. www.disder.org. Erişim: 17.11.2019
• EYHGM (Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü) (2011). 2011 Nüfus ve Konut Araştırması (Engellilik). https://ailevecalisma.gov.tr/media/5657/nka-internete-verilecek-2-5.pdf Erişim: 10.11.2019.
• EYHGM (2014). Kamuda Engelli İstihdamının Analizi Sonuç Raporu. Ankara.
• EYHGM (2019). İşe Katıl Hayata Atıl Projesi (Yayımlanamamış sonuç raporu), Ankara.
• İŞKUR (Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü) (2019a). İstatistikler https://www.iskur.gov.tr/kurumsal-bilgi/istatistikler/
• İŞKUR (2019b). 2018 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara.https://media.iskur.gov.tr/25441/2018-yili-faaliyet-raporu.pdf Erişim: 04.10.2019.
• Leach, S. (2002). A Supported Employment Workbook- Using Individual Profiling and Job Matching, London: JessicaKingsleyPublishers Ltd.
• O’Bryan, A.,Simons, K., Beyer, S. ve Grove B.(2000). “A Framework for Supported Employment” York:York Publishing Services Ltd.https://www.jrf.org.uk/sites/default/files/jrf/migrated/files/1859353290.pdf Erişim:17.04.2019.
• UDF (Uluslararası Down Sendromu Federasyonu) (2019). ZÜCDOWN Mesleki Eğitim ve İstihdam Projesi. https://www.uluslararasidownsendromufederasyonu.com/#works Erişim: 08.11.2019.
• Visier, L. (1998).“Sheltered Employment for Persons with Disabilities” International Labour Review, 137 (3),ss.347-365.
• Wehman, P. (2012). “Supported Employment: What is it?” Journal of Vocational Rehabilitation, 37, ss.139–142.
• Wehman, P.,Parent W., Wood, W., Kregel J. ve Inge, K. (1989). The supported work model of competitive employment: Illustrations of competence in workers with severe and profound handicaps. Paul Wehman, John Kregel (Ed.), Supported Employment and Transition: Focus on Excellence içinde (s.19-52). New York: Human SciencesPress.
• Wehman, P. Revell, G. Kregel, J. (1997). Supported employment: a decade of rapid growth and impact. Paul Wehman, John Kregel, Michael West (Ed.), Supported Employmenmt Research: Expanding Competitive Employment Opportunities for Persons with Significant Disabilities içinde (s.10-17). Virginia Commonwealth University, Rehabilitation Research& Training Center on Supported Employment. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED408777.pdf#page=10 Erişim:12.09.2019.
• Wehman, P.,Chan, F., Ditchman, N., Kang, H. J. (2014). “Effect of Supported Employment on Vocational Rehabilitation Outcomes of Transition-Age Youth with Intellectual and Developmental Disabilities: A Case Control Study” Intellectual and Developmental Disabilities,52(4),ss.296–310. https://doi.org/10.1352/1934-9556-52.4.296.Erişim: 25.09.2019.
• WHO (World Health Organization) (2011). World Report on Disability. Printed in Malta.