SEYYİD ŞERİF CÜRCANİ’NİN DİLCİLİĞİ VE DİLCİLİĞE YÖNELTİLEN TENKİTLER VE TAHLİLİ

Yıl 2017, Sayı: 10, 143 - 153, 29.11.2017

YÜKSEL Çelik

Öz

Cürcânî'nin belâgat ilmine
dair telif etmiş olduğu Teftâzânî'nin el-Mutavvel'ine yazdığı hâşiye ile
Sekkâkî’nin Miftâhu'l-‘Ulûm'unun belâgat kısmına yazdığı şerhi el-Misbâh,
asırlarca Şark İslâm dünyasında edebiyat anlayışının temel kitapları olarak
okutula gelmiştir. Arap dili ve belâgatı üzerine yirmiden fazla çalışması olan
bir ilim adamının Arapçadan ve dil zevkinden nasibini almaması söz konusu
olamaz. Hâşiye ale'l-Mutavvel adındaki eserinde, lafzî delâletin tarifi
konusunda Teftâzânî'ye yönelttiği itirazlar, Hâce Zâde ile Ali Kuşçu arasında
tartışma konusu olur. Ali Kuşçu Teftâzânî'nin görüşünün doğru olduğunu iddia
eder. Bunun üzerine Hâce Zâde, «Evet, ben de senin gibi düşünüyordum. Ancak
konuyu araştırınca Seyyid Şerîf'in haklı olduğunu anladım ve bunu kitabımın
kenarına yazdım» der. Sonra hizmetçilerine emreder, kitabı getirirler,
araştırmalarını Ali Kuşçu'ya gösterir, o da beğenir ve çok memnun olur. Hâce
Zâde ile Ali Kuşçu arasında geçen bu konuşma, dikkatli ve insaflı bir araştırma
yapıldığında, Seyyid Şerîf Cürcânî'nin görüşlerinin doğruluğunun ortaya
koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

es-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî, el-Misbâh fî Şerhi'l-Miftâh Ebû Ya‘kûb es-Sekkâkî, Miftâhu'l-‘Ulûm, Belagat

Kaynakça

• Ahmed Matlub, el-Kazvini ve şuruhu’t-Telhis, Bağdat, 1967. Bağdadi, Abdulkadir b.Ömer, Hızanetu’l-edeb, I-XII, Kahire 1989. Bağdadi, İsmail Paşa, Hediyyetu’l-Arifin ve Esmau’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, Vekâletü’l-Maârif, İstanbul 1370/1951. Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Litterature (GAL), I-II, Leiden E. J. Brill 1943-1949. Brockelmann, Carl, GAL (Supplementband), I-III, Leiden 1956. Brockelmann, Carl, Târîhu’l-Edebi’l-Arabî, I-IX, (Çev. M. Fehmi Huveydi), Mısır 1993. Corci, Zeydân,Târîhu Âdâbi’l-Lügati’l-Arabiyye, I-IV, Kahire 1957. Cürcânî, Seyyid Şerif, Hâşiye, ‘ale’l–Mutavvel (Tah. Abdülhamid Hindâvî), , Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1422/¬2001 Cürcânî, Seyyid Şerif,Şerhu ebyâti’l-Îdâh ve’l-Miftâh, Sülm. Ktp. Amcazâde Hüseyin blm. nr. 389 (vr. 1b-168a) Hâşiye ‘alâ Telhisi’l-Miftâh, Topkapı Ktp. , Emanet Hazinesi blm., nr., 1584, 78 vrk, yazma, 1646.; Giresun Cürcânî, Seyyid Şerif, Dibâcetu’ş-Şerh li’1-Kısmi’s-Sâlis min Miftâhi’1-’Ulûm, Serez bölümü, no., 3897 Cürcânî, Seyyid Şerif, el-Misbâh, Nurosmâniye ktp., nr. 4469, vrk. Cürcânî, Seyyid Şerif, Haşiye ala şerhi’l-kafiye,matbaatu’l-Amire,I-II,İstanbul t.y. Gümüş, Sadreddin, Seyyid Şerîf Cürcânî’nin Arap Dilindeki Yeri, Fatih Yayınları, İstanbul 1984. Habeşî, Abdullah Muhammed Câmi’u’ş-Şurûh ve’l-Havâşî (Mu’cemun Şâmilun li Esmâi’l-Kutubi’l-Meşrûhati fi’t-Turâsi’l-İslâmiyyi ve Beyâni Şurûhihâ), Abudabi 2004. Kannûcî, Sıddîk b. Hasen, Ebcedü'l-‘Ulûm, , Şam 1989 Kātip Çelebi, Hācî halîfe, Keşfu’z-zunūn an esāmi’l-kutub ve’l-funūn, Beyrut: Dāru’l-fikr, 1982 Leknevî,‘Abdulhayy, el-Fevâidu’l-behiyye fî terâcimi’l-hanefiyye, Beyrut, 1998 Rûhânî, Muhammed Huseyin,’’Curcânî’’Dâiratu’l-Maarif-i Teşeyyu’ (nşr., Şehih Saîd Muhibbi), Tahran 1375 (h.ş.) Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahmân, ed-Davu’l-lami’ li ehli’l-karni’t-tâsi’, Dâru’l-Mektebeti’l-Hayât, I-XII, Beyrut Suyûtî, Tahrîcu ehâdîsi Şerhi’l-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm (thk., Yusuf Abdurrahman el-Mera’şlî), Dâru’l-Marife, Beyrut 1406/1986 Suyûtî,.Abdurrahmân Celâlüddîn Buğyetu’l-Vû‘ât fî Tabakâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuhât,, I-II, nşr., Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm, Beyrut, ts. Tâşköprîzâde, Ahmed b. Mustafa, Miftâhu’s-Sa‘âde ve Misbâhu’s-Siyâde fi Mevzû‘âti’l-‘Ulûm, I-III, I.bs., Beyrut,1405/1985. Tâşköprîzâde, Ahmed b. Mustafa, eş-Şekâiku’n-Nu’mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Usmâniyye, Daru’l-Kitâbi’l-Arabi, Beyrut, 1975 Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkîlâtı, Ankara 1965