Muhammediye ve Envâru’l-Âşikîn’de Yansıtılan Allah Tasavvuru Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2013, Sayı: 3, 55 - 82, 25.06.2015

Ahmet Seyhan

Öz

Bu çalışmada “Muhammediye” ve “Envâru’l-Âşikîn” adlı eserlerde ortaya konulan Allah tasavvuru ve bunun Müslüman Türk halkının dinî anlayışlarına etkileri konusu ele alınmıştır. Zira her iki eser yaklaşık beş buçuk asır boyunca Müslüman Türk halkı tarafından ilgiyle okunmuş, bir başucu kitabı olarak görülmüş ve Allah tasavvurlarının şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Zayıf ve mevzû hadislere dayandırılarak oluşturulmuş yanlış Tanrı tasavvurunun Müslümanların algı dünyasına olumsuz mesajlar verdiği ve İslâm’ın özüne aykırı anlayışlara neden olduğu görülmektedir. Bu tür yaklaşımlar geçmişte olduğu gibi günümüzde de Müslümanların Allah’ı hak ettiği şekilde tanımalarına engel teşkil etmektedir. Dolayısıyla, doğru bir Allah düşüncesinin ikâme edilebilmesi için Kur’ân ve Sünnet bütünlüğü içerisinde meselelere yaklaşılması ve mevcut problemin derinlemesine analiz edilerek söz konusu tasavvurun gerçek değerinin ortaya konulması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler: Muhammediye, Envâru’l-Âşikîn, Allah, Din, Hadis.

Anahtar Kelimeler

Muhammediye, Envâru’l-Âşikîn, Allah, Din, Hadis

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuad, el-Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerim, İstanbul, Çağrı Yay., 1986.
• Acar, Yusuf, “Popüler Dinî Kaynakların Hadis Açısından Değeri”, İslâm’ın Anlaşılmasında Sünnet’in Yeri ve Değeri, Kutlu Doğum Sempozyumu,2001, Ankara, TDV Yay., 2003, 503- 513.
• Adıvar, Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul, yy., 1943.
• Aliyyü’l-Kârî, Nureddin Ali b. Muhammed b. Sultan, Zayıf Hadisleri Öğrenme Metodu (Aliyyü’l-Kârî Mevzûâtı), çev. Ahmet Serdaroğlu, (İstanbul, İlim Yay., 1986.
• Arpaguş, Hatice Kelpetin, Osmanlı Halkının Geleneksel İslâm Anlayışı ve Kaynakları, İstanbul, Çamlıca Yay., 2001.
• Arpaguş, Hatice Kelpetin, “Tanrı Tasavvurunda Rahmet ve Gazab”, Tanrı Tasavvurları ve Sosyal Hayata Yansımaları Sempozyumu, Sakarya, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., 2005, 214-252.
• Ay, Mahmut, “Tanrı Tasavvurlarının Politik Tasarımlara Yansıması”, Kelam Araştırmaları, 6/2 (2008): 47-68.
• Aydemir, Abdullah, Tefsirde İsrâiliyyât, Ankara, DİB Yay., yy.
• Aydın, Hüseyin, “İbn Teymiye’de Allah Tasavvuru -Eleştirel Bir Yaklaşım-”, Kelam Araştırmaları, 4/2 (2006): 39-86.
• A’zamî, Muhammed Mustafa, Hadis Metodolojisi ve Edebiyatı, çev. Recep Çetintaş, (Kayseri, Usül Yay., 1998.
• Banarlı, Nihat Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, yy., 1971.
• Başaran, Selman, Hadislerin Türk Atasözlerine Tesiri, Bursa, Uludağ Üniversitesi Basımevi, 1994.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, I-VIII, haz. İstanbul, Çağrı Yay., 1992.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, I-III, haz. Mustafa Tatcı-Cemal Kurnaz, Ankara, yy., 2000.
• Cirit, Hasan, Halkın İslâm Anlayışının Kaynakları Vaaz ve Kıssacılık, İstanbul, Çamlıca Yay., 2002.
• Çelebi, İlyas, Uzak ve Yakın Gelecekle İlgili Haberler, (Fiten-Melâhim-Kıyâmet Alâmetleri), İstanbul, Kitabevi, 2000.
• Çelebioğlu, Âmil, “Ahmed Bîcan”, DİA, II, 49-50.
• Danişmend, İsmâil Hâmî, Îzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, I-VI, İstanbul, yy., 1971.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as, Sünenu Ebî Dâvud, I-V, haz. İstanbul: Çağrı Yay., 1992.
• Ebû Gudde, Abdulfettah b. Muhammed, Sened ve Metin Yönüyle Mevzû Hadisler, çev. Enbiya Yıldırım, İstanbul, İnsan Yay., 1995.
• Ebû Reyye, Mahmud, el-Edva’ ale’s-Sünneti’l-Muhammediyye ev; Difa’ ani’l- Hadîs, Beyrut, Müessesetü’l-Âlemi li’l-Matbûât, yy.
• Ebû Nu’aym, Ahmed b. Abdillah el-Isfahânî, Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l- Asfiyâ, (I-X+Fihrist), Beyrut, Dârü’l-Kitâbi’l-İlmiyye, yy. Ebû Tâlib el-Mekkî, Muhammed b. Ebi’l-Hasan Ali b. Atiyye el-Hârisî, Kûtü’l- Kulûb fî Muameleti’l-Mahbûb ve Vasfu Tarîki’l-Mürîd ilâ Makâmi’t-Tevhîd, Kalplerin Azığı, I-IV, çev. Muharrem Tan, İstanbul, İz Yay., 1999.
• E. J .W., Gibb, A History of Ottoman Poetry, Londra: yy., 1907.
• Elik, Hasan, “Kur’ân’daki Allah Tasavvuru Açısından Şefaate Bakış”, Din Eğitimi Araştırmalar Dergisi, 16 (2005): 29-48.
• Esed, Muhammed, Kur’ân Mesajı Meal-Tefsir, çev. Cahit Koytak- Ahmet Ertürk, İstanbul, İşâret Yay., 2000.
• Evkuran, Mehmet, “İslam Düşünce Geleneğinde Tanrı Tasavvuru –Tevhid, Tenzih ve Teşbih Kavramları Ekseninde Bir Analiz-“, İslâmî İlimler Dergisi, 2/1 (2007): 45-62.
• Güler, İlhâmî, Allah’ın Ahlâkîliği Sorunu, Ehl-i Sünnet’in Allah Tasavvuruna Ahlâkî Açıdan Eleştirel Bir Yaklaşım,Ankara, Ankara Okulu Yay., 2000.
• Güzel, Abdurrahman, Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Ankara, Akçağ Yay., yy.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Melâmîlik ve Melâmîler, İstanbul: yy., 1931.
• Heysemî, Ali b. Ebî Bekr, Mecmau’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid, I-X, Beyrut, Dâru’r- Reyhân li’t-Turas,, 1407.
• Hoca Saadettin, Tâcü’t-Tevârîh, I-V, sad. İsmet Parmaksızoğlu, Ankara, yy., 1992.
• İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, I-III, çev.: Z. K. Ugan, İstanbul, MEB Yay., 1989.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed, el-Müsned, I-VI, İstanbul, Çağrı Yay., 1992.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed ed-Dineverî, Te’vilü Muhtelifi’l-Hadis, tahk. Şeyh İsmail el-Esardî, Beyrut, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, Sünenu İbn Mâce, I-II, tahk. Muhammed Fuad Abdulbâkî, İstanbul, Çağrı Yay., 1992.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman, Kitâbu’l-Mevzûât, I-III, tahk. Abdullah Muhammed Osman, Beyrut: yy., 1983.
• İbnü’l-Cevzî, Kitâbu’l-Mevzûât, I-III, Kahire, yy., 1987.
• İpşirli, Mehmet, “Cer”, DİA, VII, 388-389.
• İsmail Paşa, İzâhu’l-Meknûn, İstanbul, yy., 1955.
• Kitâb-ı Mukaddes,Eski ve Yeni Ahit (Tevrat ve İncil), İstanbul, Kitâb-ı Mukaddes Şirketi, 1988.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri,Alternatif Hadis Metodolojisi, Ankara, Kitâbiyât, 2002.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri, “Hz. Peygamber Tasavvurunun Dönüşümü, Paradigma’dan Paragon’a, Paragon’dan Kozmik İlkeye”, IV. Kutlu Doğum Sempozyumu (19-20 Nisan), Isparta, 2001.
• Koçkuzu, Ali Osman, “Hadislerin Kur’ân’a Arzı Problemi”, Sünnetin Dindeki Yeri, İstanbul, Ensar Neşriyât, 1998.
• Koçyiğit, Talat, Hadis Tarihi, Ankara, yy., 1988.
• Mecdi Efendi, Abdülaziz, Terceme-i Şakâik-i Nûmâniyye, yy.: Tabhâne-i Âmire, 1269.
• Mengi, Mine, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Edebiyat Tarihi-Metinler, Ankara, Akçağ Yay., 2000.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin el-Kuşeyrî, Sahîhu Müslim, I-III, tahk. Muhammed Fuad Abdulbâkî, İstanbul, Çağrı Yay., 1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şu’ayb, Sünenu’n-Nesâî, I-VIII, İstanbul, Çağrı Yay., 1992.
• Ocak, Ahmet Yaşar, “Anadolu”, DİA, III, 113.
• Ömer Kehhâle, Mu’cemü’l-Müellifîn, Şam, yy., 1957.
• Özsoy, Ömer-Güler, İlhami, Konularına Göre Kur’ân (Sistematik Kur’ân Fihristi), Ankara, Fecr Yay., 2005.
• Öztürk, Resul, “İslam Öncesi Arap Toplumunun Tanrı Tasavvuru ve Bu Tasavvurun İslam’ın Tanrı Tasavvuruna Etkisi Sorunu”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 7/1 (2007): 133-157.
• Seyhan, Ahmet Emin,Hadislerde Kıyamet Alametleri- Envâru'l-Âşikîn Örneğinde, Isparta, Tuğra Ofset, 2006.
• Seyhan, Ahmet Emin, “Envâru'l-Âşikîn'de Geçen Bazı Hadislerin Müslümanların İbâdet Anlayışlarına Etkileri Üzerine", Hikmet Yurdu, 6/12 (2013/2): 211-251.
• Seyhan, Ahmet Emin, “Envâru'l-Âşikîn”de Bulunan Bazı Hadislerin Müslümanların Dinî Anlayışlarına Etkileri Üzerine", Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39 (2013): 159-196.
• Seyhan, Ahmet Emin, “Envâru’l-Âşikîn’de Geçen Bazı Fiten Hadislerinin Bireysel ve Toplumsal Hayata Etkileri Üzerine”, Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12 (2013): 127-162.
• Sıddîkî, Zübeyr, Hadis Edebiyatı Târihi (Menşei, Tekâmülü, Husûsiyetleri ve Tenkîdi), çev. Yusuf Ziya Kavakçı, İstanbul, İrfan Yayınevi, 1966.
• Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman b. Ebi Bekr, Tahziru’l-Eykâz min Ekâzîbu’l- Vuâz, haz. Ali Toksarı, Kayseri: yy., 1993.
• Sülün, Murat, “Makâm-ı Mahmûd Ayetine Farklı Bir Yaklaşım”, AÜİFD, 50/2 (2009): 13-38.
• Şeriati, Ali, İslâm Nedir?,çev. Ali Seyidoğlu, İstanbul, yy., yy.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemü’l-Kebir, I-XX, tahk. Hamdi b. Abdilmecid es-Silefî, (Musul, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1983.
• Taberî, Ebû Ca’fer, Târihu’t-Taberî Târihi’r-Rüsûl ve’l-Mülûk, I-X, tahk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim, Kahire, Dârü’l-Meârife, yy.
• Tahhân, Mahmud, Teysirû Mustalâhi’l-Hadîs, Yeni Hadis Usûlü, çev. Cemal Ağırman, (Sivas, yy., 1999.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ, el-Câmiu’s-Sahîh, I-V, İstanbul, Çağrı Yay., 1992.
• Uğur, Müctebâ, “Va’z Kıssacılık ve Hadiste Kussâs”, AÜİFD, 18 (1986): 315- 323.
• Uzun, Mustafa, “Envâru’l-Âşikîn”, DİA, XI, 259.
• Uzun, Mustafa, “Muhammediyye”, DİA, XXX, 586-587.
• Ünal, Yavuz, Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış, Samsun, Etüt Yay., 2001.
• Yazıcıoğlu Ahmed Bîcan, Envâru’l-Âşikîn, İstanbul, Matbaâ-i Osmâniye, 1885.
• Yazıcıoğlu Mehmed Bîcan, İzahlı Açıklamalı Muhammediye, sad. Abdulkadir Akçiçek, İstanbul, Kitabevi, yy.