Gelibolulu Mustafa Âlî ve Dönemin Eğitim Sistemine Yönelik Eleştirileri

Yıl 2014, Sayı: 4, 77 - 93, 30.06.2015

Murat Çelik

Öz

Bu araştırmada, Gelibolulu Mustafa Âlî’nin eğitim hakkındaki görüşleri ele alınmıştır. Döneminin önemli bir şahidi olarak temayüz etmiş olan Gelibolulu Mustafa Âlî, özel olarak ilmiye, genel olarak da eğitime ilişkin değerli kanılara sahiptir. Bu kanıları çoğu defa, gerek kişiliği gerekse devrin sosyo-psikolojik ve siyasi gerekçeleri yüzünden sert ve eleştirel nitelikte olmuştur. Gelibolulu Mustafa Âlî’nin ahlaki terbiye hakkındaki görüşlerine Suriye’de beraber zaman geçirdiği Kınalızâde Ali’nin etkilerinin olması muhtemeldir.

Anahtar Kelimeler: Eğitim, Terbiye, Ahlak, Medrese, 16. Yüzyıl, Kınalızade Ali.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Terbiye, Ahlak, Medrese, 16. Yüzyıl, Kınalızade Ali

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1975.
• Aksoyak, İ. Hakkı, “Hakkındaki Yeni Bilgiler ve Gelibolulu Mustafa Âli”, Tarih ve Toplum, Ağustos, sayı: 200, ss. 25-28, 2000.
• Aksoyak, İ. Hakkı, “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Menşeü’l-inşâ’sı”, Türklük Bilimi Araştırmaları, sayı: XIX, Bahar, ss. 225-244, 2006. Gelibolulu Ali Mustafa Efendi, Görgü ve Toplum Kuralları Üzerinde Ziyafet Sofraları: Mevâidu’n-Nefâis fî Kavâid’l-Mecâlis, sad.: Orhan Şaik Gökyay, Tercüman Gazetesi, İstanbul, 1978, c. 1, s. 106.
• Atsız, Hüseyin Nihal, Âlî Bibliyografyası, Süleymaniye Kütüphanesi, İstanbul, 1968.
• Çerçi, Faris, “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Künhü’l-Ahbar’ına Göre Osmanlı Devletinin Yükselme Devrinde (1566-1595) Eğitimciler ve Eğitim Kurumları”, Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi Tebliğleri: İstanbul 12-15 Nisan 1999, Derleyen: Hidayet Nuhoğlu, IRCICA, İstanbul, 2001, ss. 75-87.
• Düzdağ, Mehmet Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1972.
• Eravcı, H. Mustafa, “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Nusret-nâme Adlı Eserinin Osmanlı Diplomatiği Bakımından Ehemmiyeti”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, yıl: 4, sayı: 4, ss. 75-87, 2003.
• Eravcı, H. Mustafa, “Mustafa ‘Âlî’nin Nusret-nâmesi ve Onun Işığında Yazarın Tarihçiliği: Historiography of Mustafa Ali According to His Nusret-name”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 24, sayı: 38, ss. 163-184, 2005.
• Ertaş, Kasım, Gelibolu’lu Mustafa ‘Âlî’nin Nasîhatu’s-selâtîn İsimli Eserinin Tenkidli Metni, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, 2008.
• Fleischer, Cornell H., Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire: The Historian Mustafa Ali (1541-1600), Princeton University, Princeton, 1986.
• Gelibolulu Mustafa Ali, Mustafa Ali's Kunhu'l-ahbar and Its Preface According to the Leiden Manuscript, ed. Jan Schmidt, Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut, Leiden, 1987.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Menâkıb-ı Hünerverân, tedkik: İbnülemin Mahmud Kemal, Türk Tarih Encümeni, İstanbul, 1926.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Nasîhatü’s-Selâtin, Süleymaniye Kütüphanesi, Hüsrev Paşa, no: 311.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, no: 2161.
• Gelibolulu Ali Mustafa Efendi, Görgü ve Toplum Kuralları Üzerinde Ziyafet Sofraları: Mevâidu’n-Nefâis fî Kavâid’l-Mecâlis, sad.: Orhan Şaik Gökyay, Tercüman Gazetesi, İstanbul, 1978.
• Kara, Gülhizar, Gelibolulu Mustafa Âlî’nin “Nâdiru’l-mehârib” Adlı Eserinin Edisyon Kritiği ve Muhtevasının Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, 2009.
• Kınalızâde Ali Efendi, Devlet ve Aile Ahlakı, haz. Ahmet Kahraman, Tercüman, [İstanbul], [t.y.].
• Kütükoğlu, Bekir, “Âlî Mustafa Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 1989, c. 2, ss. 414-416.
• Murphey, Rhoads, “Mustafa Ali and the Politics of Cultural Despair: Review Article”, International Journal of Middle East Studies, vol: 21, no: 2, ss. 243-255, May- 1989.
• Schmidt, Jan, Pure Water for Thirsty Muslims: A Study of Mustafa Âlî of Gallipoli’s Künhü’l-ahbar, Het Oosters Instituut, Leiden, 1991.
• Şeker, Mehmet, “Gelibolulu Mustafa ‘Âlî’nin Eserlerinin Yeni Bir Tasnîfi ve ‘Mevâ’ıdü’n-Nefâis fî kavâ’ı-dı’l-Mecâlis’ Adlı Eseri”, İslam Medeniyeti Mecmuası, c. IV, sayı: 2, ss. 81-90, 1979.
• Uğur, Ahmet, “Künhü’l-Ahbar’a Göre Âlî’nin Bazı Özellikleri”, Erciyes Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 9, ss. 49-56, 1996.
• Uysal, Enver, “Kınalızade’s Views on the Moral Education of Children”, Journal of Moral Education, vol: 36, no: 3, September, ss. 333-341, 2007.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Klâsik Dönem Osmanlı Toplumuna Genel Bir Bakış” Osmanlı, ed. Kemal Çiçek, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, c. X, ss. 183-215.
• Yücel, Abubekir S., “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Fusûl-i hall ü ‘akd ve Usûl-i harc u nakd Adlı Eseri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 8, sayı: 2, ss. 129-142, 2004.