Türkiye’de Bölgelerarası Gelişmişlik Farklarının Bir Yansıması Olarak İşsizlik Olgusu ve Van Örneği

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 58, 1397 - 1434, 01.01.2018

Mihrican Zorlu Günok

Öz

Emek gücünü kapitalistlere satarak yaşamını sürdüren ve yaşam koşullarını geliştirebilmek ya da mevcut durumunu koruyabilmek amacıyla bu sınıfla kurduğu iş ilişkisinin sürekliliğini sağlamak zorunda bırakılan işçi sınıfı için işsizlik büyük bir sorundur. Bu sorun çoğu zaman sadece bireysel bir mesele olmanın ötesine geçmekte ve toplumsal anlamda da bir takım olumsuz sonuçları gündeme getirebilmektedir. Bireysel ve toplumsal yansımalarının yarattığı olumsuz sonuçlar devletler açısından kendisine karşı mücadele edilmesi gereken bir problem olarak tanımlansa da, kapitalist ekonomilerde işsizlik kaçınılmazdır. Kapitalizmin gelişim dinamikleri yedek işgücü ordusu olarak belirli bir işsiz kitleyi yaratmakla birlikte ona ihtiyaç da duyar. Öte yandan, işsiz kitlelerin herhangi bir ülke içindeki dağılımı çoğu zaman dengeli değildir. Bazı ülkelerin, işsizlik oranlarının düşüklüğü açısından diğer ülkelere oranla daha iyi bir tablo sergilemesine benzer şekilde; ülkelerin farklı bölgelerinde farklı işsizlik oranlarına rastlamak da mümkündür. Gerek ülkeler gerekse bölgeler arasında rastlanması mümkün olan bu dengesizlik, yedek işgücü ordusu olarak işsizlerin nerelere depolandığı ve bölgelerarası gelişmişlik farklarının nitelikleri konusunda fikir vermektedir. Hiç şüphesiz, bölgelerarası sosyoekonomik eşitsizliklerin nedenleriyle ilgili birden fazla faktörden de bahsedilebilir ancak, işsizlik bu faktörlerin bütünü için hem sebep hem de sonuç olarak ele alınması gereken bir olgudur. Türkiye’ye bakıldığında, bölgelerarası gelişmişlik düzeyleri açısından ciddi bir dengesizlik ve eşitsizlik gözlemlenmektedir. Bu çalışmada, bu farklılığın bir yansıması olarak işsizliğin Van ilindeki görünümleri ele alınacaktır. Söz konusu çalışmanın Van örneğinden hareket edilerek Doğu Anadolu’daki diğer illere de ışık tutması amaçlanmaktadır

Anahtar Kelimeler

Yedek İşgücü Ordusu, İşsizlik, Bölgelerarası Dengesizlik, Van

Unemployment as a reflection of Regional Disparities in Turkey and Van Case

Öz

Unemployment is an important issue for working class which survives by hiring its labour power to capitalist class and which has to ensure the continuity of working relationship with that class in an attemt to save or improve its current situation. This issue is generally not an individual problem and it brings up some negative social results. Unemployment is an unavoidable fact in capitalist economies although it is described as a problem which is to be struggled with by goverment because of its individual and social results. Dynamics of development of capitalism create and need a certain amount of unemployed population as a reserve army of unemployed. On the other hand, distribution of reserve army of unemployed in any country is usually not equal. Some countries display a better performance in comparison with the others with regard to the rates of unemployment. Likewise, it is possible to discover different unemployment rates in different regions of the same country. This imbalance which is likely to be discovered among countries or regions gives an idea about the question of where the unemployed labour is stored and qualities of inter-regional differences in terms of development. Undoubtedly, more than one factor can be considered in relation to the source of socio-economic inter-regional imbalances. However, unemployment is a fact which should be handled both as the reason and the result for all those factors. Considering Turkey, a serious imbalance and inequality in terms of inter-regional development is observed. In this study, appearances of unemployment in city the of Van will be discussed. Starting with the example of Van, I t is aimed that the study at hand is intended to illuminate the situations of the other eastern cities

Anahtar Kelimeler

Reserve Army of Unemployed, Unemloyment, İnterRegional Imbalance, Van City

Kaynakça

• Adana Büyükşehir Kent Konseyi (2014) Dünya’da, Türkiye’de ve Adana’da Çocuk İşçiliği Nedir? Nasıl Çözülür?, Adana: Altan Matbaası.
• Akan, Yusuf ve Arslan, İbrahim (2008) “Türkiye’de Sektörel Yatırım Teşvik Belgeleri İle İstihdam Analizi: Doğu Anadolu Bölgesi Üzerine Bir Uygulama (1980-2006)”, Çalışma ve Toplum, 1, 107-119.
• Akdeve, Erdal ve Tanas Karagöl, Erdal (2013) “Geçmişten Günümüze Türkiye’de Teşvikler ve Ülke Uygulamaları”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37, 329-350.
• Akkaya, Yüksel ve Gürbüz, Rana (2012) Ekonomik Büyüme ve İşsizlik Üzerine, http://www.tek.org.tr/dosyalar/buyume11.pdf, (10.01.2017).
• Akkuzu, İdris (2015) “Göç ve Kapitalizm”, DİSKAR, 4, 20-30.
• Akyol, A. Ezgi (2016) “Paternalizm ve Kapitalizm Kıskacında Çocuk Emeği Sömürüsü: Türkiye’de Çıraklık”, Kapitalizm ve Paternalizm Kıskancında Çocuk, Ankara: Eğitim-Sen Yayınları, 80-90.
• Aren, Sadun (2016) 100 Soruda Ekonomi El Kitabı, Ankara: İmge Kitabevi.
• Başkaya, Fikret (2001) Azgelişmişliğin Sürekliliği, Ankara: İmge Kitabevi.
• Başkaya, Fikret (2015) Kalkınma İktisadının Yükselişi ve Düşüşü, İstanbul: Öteki Yayınevi.
• BETAM (2016), “Her Üç Çocuktan Biri Maddi Yoksunluk İçinde”, Araştırma Notu 16/193.
• Byrne, David ve Strobl, Eric (2001) Defining Unemployment in Developing Countries: The Case of Trinidad and Tobago, https://pdfs.semanticscholar.org/6db7/223d68f4214cab76e5ec9b4bfe9b8a ec370a.pdf, (15.02.2017).
• Dinerstein, Ana C. (2011) “Maddiliği Geri Kzanmak: İşsizlik ve Emeğin Görünmeyen Özelliği”, Ana C. Dinersitein, Micheal Neary (der.), Emek Tartışması: Kapitalist İşin Teorisi ve Gerçekliğe Dair Bir İnceleme, (çev.: Özgür Yalçın) içinde, İstanbul: Otonom Yayınları, 291-319.
• DPT (2001) Kayıtdışı Ekonomi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara: DPT Yayınları No: 2603. Duhm, Dieter (2002) Kapitalizmde Korku, (çev. Sargut Şölçün), Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Durmuş, Mustafa (2016) “Çocuk Emeğinin Kullanımını Yaygınlaştıran Koşullar”, Kapitalizm ve Paternalizm Kıskancında Çocuk, Ankara: Eğitim-Sen Yayınları, 32-47.
• Engels, Friedrich (2013) İngiltere’de Emekçi Sınıfların Durumu, (çev. Oktay Emre), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Erdoğan, Rıdvan ve Ertaş, Numan (2017) “Van Kentinde Çocuk İşgücünün Mekansal Analizi”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/41, 219- 246.
• Eryılmaz, Bilal ve Tuncer, Aziz (2013) “Avrupa Birliği Uyum Sürecinde Bölgesel Kalkınma Politikaları: Bölgesel Kalkınma Ajansları ve Türkiye Uygulaması, Akademik İncelemeler Dergisi, 8/1, 165-189.
• Filiztekin, Alpay (2008) Türkiye’de Bölgesel Farklar ve Politikalar, İstanbul: TÜSİAD Yayınları.
• Fişek, Gürhan (t.y.) Gelişmekte Olan Ülkelerde Çocuk İşçilik Sorunu ve Müdahale Programları, http://www.fisek.org.tr/calismalar/cocuk-emegi/cocuk-emegi- uzerine-yazilar/gelismekte-olan-ulkelerde-cocuk-iscilik-sorunu-ve-mudahale- programlari/, (10.06.2017).
• Foster, John Bellamy ve McChesney, Robert W. ve Jonna, Jamil (2011) The Global Reserve Army and the New Imperialism, http://monthlyreview.org/2011/11/01/the-global-reserve-army-of-labor- and-the-new-imperialism/ (18.01.2017).
• Genel-İş Sendikası (2017) Türkiye’de Çocuk İşçi Olmak, http://cloudsdomain.com/uploads/dosya/14918.pdf, (28.03.2017)
• Gülmez, Mustafa ve Yalman, İlkay Noyan (2010) “Yatırım Teşviklerinin Bölgesel Kalkınmaya Etkileri: Sivas İli Örneği”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24/2, 235-257.
• İSMMMO (2006) Toplumsal Raporlar 7: Kayıtdışı Ekonomi ve Çözüm Yolları, http://www.istanbulsmmmodasi.org.tr/yayinlar.asp?Gid=7&Yid=7, (28.03.2017).
• Kalkınma Bakanlığı, (2013) Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018, http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/12/ Onuncu%20Kalk%C4%B1nma%20Plan%C4%B1.pdf, 18.07.2017.
• Karaaslan, Erkan (2010) Kayıtdışı İstihdam ve Neden Olduğu Mali Kayıpların Bütçe Üzerindeki Etkileri: Türkiye Örneği, Ankara: Mali Hizmetler Derneği Yayınları No:7.
• Koç, Ferda (2015) “Kürt Göçü ve Türkiye’nin Büyük Proleterleştirme Süreci”, DİSKAR, 4, 74-85.
• Koray, Meryem (2005) Sosyal Politika, Ankara: İmge Kitabevi.
• Koşar, Levent ve Atılgan, Gökhan (2005) “İşsizlik Çalışanların da Sağlığını Bozuyor ”, Türk Tabipler Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 24, 13-20.
• KPMG, Soru ve Cevaplarla Yeni Yatırım Teşvik Sistemi, http://www.kpmgvergi.com/PDF/Yayinlar/Guncel-Yayinlar/Soru-ve- Cevaplarla-Yeni-Yatirim-Tesvik-Sistemi.pdf, (08.03.2017).
• Magdoff F. ve Magdoff, Harry (2004) Disposable Workers: Today’s Reserve Army of Labor, http://monthlyreview.org/2004/04/01/disposable-workers-todays- reserve-army-of-labor/ (11.01.2017).
• Marx, Karl (2015) Kapital 1. Cilt, (çev. Mehmet Selik ve Nail Satlıgan) İstanbul: Yordam.
• Marx, Karl, ve Engels, Frederich (2009) Kutsal Aile, (çev. Kenan Somer) Ankara: Sol Yayınları.
• Omay, Umut (2011) “Yedek İşgücü Ordusu Olarak Kadınlar”, Çalışma ve Toplum, 3, 137-166.
• Tunçcan Ongan, Nilgün (2000) “Çocuk İşçiliği: Nedenleri, Boyutları ve Küreselleşen Dünyadaki Konumu”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, S: 43-44, s.243-259.
• Övgün, Barış (2007) “Bir Politika Transferi Örneği: Kalkınma ajansları”, SBF Dergisi, 62/3, 233-255.
• Palmer, Bryan D. (2015) “Sınıfı Yeniden Düşünmek: Proleterleşmek Olarak Güvencesizlik”, Leo Panitch, Greg Albo, Vivek Chibber (der.), 21. Yüzyılda Sınıflar ve Sınıf Mücadelesi (çev. Tuncel Öncel) içinde, İstanbul: Yordam Kitap, 53-75.
• Selim, Selim ve Koçtürk, O. Murat ve Eryiğit, Pınar (2014) “Türkiye’de Yatırım Teşvikleri ve Sabit Yatırımların İstihdam Üzerine Etkisi”, Ege Akademik Bakış, 14/4, 661-673.
• SERKA, 50 Soruda Kalkınma Ajansları, http://www.serka.gov.tr/en/store/file/common/e6d99ad3a1cece331e245e 650e631bdb.pdf, (19.02.2017).
• Şehrivan Gazetesi, Van’da 31 bin İşsiz Var, http://www.sehrivangazetesi.com/haber-van-da-31-bin-issiz-var- 32912.html.
• Şen, Bülent ve Kahraman, Fatih (2012) “Oyun Hakkının Uzağında Yaşamak: Türkiye’de İçgöç ve Çocuk Emeği”, SDÜ Fen Edebiyat Dergisi Sosyal Bilimler Dergisi, S:27, 167-189. TEPAV (2016) http://www.tepav.org.tr/upload/files/1467929122 81_Il_icin_Insani_Gelismislik_Endeksi.pdf (18.07.2017).
• TÜİK (2014) Hanehalkı İşgücü Araştırması Bölgesel Sonuçlar 2004-2013, http://www.tuik.gov.tr/jsp/duyuru/upload/yayinrapor/HIA_2013.pdf, (21.02.2017).
• TÜİK (2014a) Seçilmiş Göstergelerle Van 2013, TÜİK Yayınları No: 4318, Ankara.
• TÜİK (2014b) Seçilmiş Göstergelerle İstanbul 2013, TÜİK Yayınları No: 4182, Ankara.
• TÜİK (2014c) Seçilmiş Göstergelerle Kocaeli 2013, TÜİK Yayınları No: 4216, 2014c, s.135.
• TÜİK (2015), İstatistiklerle Çocuk 2014, Ankara: TÜİK Yayınları, S:4372.
• TÜİK (2016) Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması Bölgesel Sonuçları, 2015, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21868 (05.16.2017). TÜİK (2017a),
• http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24635, (11.10.2017).
• TÜİK (2017b), İstatistiklerle Çocuk, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24645, (16.16.2017).
• http://www.tuik.gov.tr/MicroVeri/Hia_2011/turkce/metaveri/tanim/index.html. (12.10.2017).
• http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24645.
• http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam/kayitdisi_ist ihdam_oranlari/kayitdisi_istihdam_orani
• http://www.sabah.com.tr/fotohaber/ekonomi/turkiyenin-kayitdisi- haritasi?tc=81&albumId=33745&page=65).
• http://turkiyedecocuklar.org/#cocuklar-nereden-goc-ediyor
• https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=102&locale=tr
• http://www.sgk.gov.tr
• http://t24.com.tr/haber/cocuk-isciliginin-en-fazla-oldugu-il-van,15839
• http://t24.com.tr/haber/cocuk-isciliginin-en-fazla-oldugu-il-van,15839