Türkiye İşçi Sınıfının Ayağa Kalktığı Gün: Saraçhane Miting

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 49, 647 - 678, 01.01.2016

Hakan Koçak Aziz Çelik

Öz

1961 yılının son günü İstanbul Saraçhane'de İstanbul İşçi Sendikaları Birliği İİSB tarafından düzenlenen miting Cumhuriyet tarihinin ilk işçi mitingi olarak sembolik bir anlam taşımasının yanı sıra kitleselliği ile de işçi hareketinin 1960’lardaki mücadelesinin dönüm noktası olmuş ve geleceğine dair umut yaratmıştır. Saraçhane emek hareketinin 1950'li yıllardaki birikiminin en görkemli sunumudur. Yüz bin civarında işçinin katıldığı tahmin edilen mitingin öncelikli amacı, hükümet programında kesin bir takvime bağlanmamış olan grev ve toplu sözleşme yasalarının bir an önce ve sınırlandırılmadan çıkartılmasını sağlamaktır. Ancak Saraçhane Mitingi güncel amacının ötesinde anlamlar içermekte ve işçi sınıfının hegemonik kapasitesinin genişlemesinde önemli bir dönemece işaret etmektedir. 1980’lere kadar sürecek olan emek hareketinin yükselişinin işaret fişeğinin Saraçhane mitingi olduğunu söylemek mümkündür. Saraçhane mitingi ile kazanılan özgüven 1960’lar boyunca nice işçi eylemine ve direnişine yol göstermiştir. Osmanlı döneminde Selanik ve İstanbul gibi merkezlerde yapılan birkaç mitingi ve 1 Mayıs gösterisini bir yana bırakırsak, Saraçhane işçi hareketinin bu topraklardaki ilk büyük mitingi olma özelliğini taşır. 1940'lı yılların sonlarından itibaren sendikaların miting girişimleri bir biçimde engellenmiştir. Özellikle 1950'li yıllarda İstanbul Taksim'de gerçekleştirilmek istenen ve kitlesel katılım potansiyeli taşıdığı gözlenen miting girişimlerinin devletin yoğun baskısıyla sonuçsuz kaldığı bilinmektedir. TİP’li sendikacıların özel bir rol oynadığı Saraçhane Mitingi'nin gerçekleşmesi tüm bu deneyimlerin yarattığı birikimin ve bastırılmış özlemin gün yüzüne çıkmasını sağlamış ve ilerleyen yıllarda DİSK'in kurulmasına zemin oluşturan işçi sınıfının kararlılığı ve özgüvenini artırıcı bir etki yaratmıştır. Makalede miting tarihsel bağlamı içinde ve önemli detayları sunularak değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler

Saraçhane mitingi, grev hakkı, sendikacılık

The Day the Working Class of Turkey Emerged: The Saraçhane Demonstration

Öz

The Saraçhane rally and demonstration organized by The Association of Istanbul Trade Unions İİSB in the last day of 1961 has a symbolic meaning as the first workers’ rally in the republican history of Turkey. The massive Saraçhane demonstration was a turning point of the struggle of labour movement of 1960s and gave hope to its future. The Saraçhane was the spectacular presentation of the accumulation of the labour movement in 1950s. The primary aim of the demonstration, some one hundred thousand workers attended, was to create pressure over the government to enact the right to strike and right to bargaining collectively without any restrain. However the demonstration makes sense beyond its actual aim and it indicates a turning point in terms of the expansion of the hegemonic capacity of the working class. The signal flare of the rising of labour movement continued until 1980 was the Saraçhane. The selfconfidence gained as a result by the Saraçhane leaded several workers’ resistances and movements during 1960s. With the exception of a few rallies and the May Day demonstrations in Istanbul and Thessaloniki in the late Ottoman era, the Saraçhane was the first massive rally and demonstration in Turkey. From the end of 1940s attempts of trade unions to organize demonstrations and rallies were interrupted by governments. Particularly in 1950s attempts to hold demonstrations in which expected massive participation in Taksim square were hampered by severe governmental pressures. Trade unionists affiliated with the Labour Party of Turkey TİP played a crucial role during the demonstration. It provided to bring to light the accumulation derived from all experiences and the supressed aspirations of the working class. The demonstration also formed a basis to establish of the Progressive Trade Union Confederation DİSK . The article explores the demonstration in a historical context and in detail.

Anahtar Kelimeler

The Saraçhane demonstration, right to strike, trade unionism

Kaynakça

• Akkaya, Yüksel (2002). “Türkiye’de İşçi Sınıfı ve Sendikacılık-1 (Kısa Özet)”, Praksis, Sayı: 5.
• Aybar, Mehmet Ali (1988). TİP Tarihi-I, İstanbul: BDS Yayınları.
• Aydın, Zafer (2010). Kanunsuz Bir Grevin Öyküsü-Kavel 1963, İstanbul: TÜSTAVSosyal Tarih Yayınları.
• Çelik, Aziz (2010). Vesayetten Siyasete Türkiye’de Sendikacılık (1946-1967). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çelik, Aziz (2013). “Türkiye Emek Tarihinin Tartışmalı Konuları: Aşağıdan mı Yukarıdan mı, İç Dinamik mi Dış Dinamik mi?”, Cumhuriyet Tarihinin Tartışmalı Konuları, Yayına Hazırlayan: Bülent Bilmez, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Dereli, Toker (1975). Aydınlar, Sendika Hareketi ve Endüstriyel İlişkiler Sistemi, İ.Ü. İktisat Fakültesi yayını, İstanbul.
• DİSK (1977). Eğitim Notları-Demokratik Sınıf ve Kitle Sendikacılığı, DİSK Yayınevi, İstanbul.
• Ecevit, Bülent (1973). “Labor in Turkey as a New Social and Political Force”, Social Change and Politics in Turkey a Structural-Historical Analysis. Kemal H. Karpat and Contributors, Leiden: E. J. Brill.
• Fişek, Kurthan (1969). Türkiye’de Devlet-İşçi İlişkileri Açısından Devlete Karşı Grevlerin Kritik Tahlili, Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 274.
• Hikmet, Nazım (2002). Son Şiirler (1959-1963), 1. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• İstanbul Tekstil ve Örme Sanayii İşçileri Sendikası 1961-1962 Devresi Faaliyet Raporu. Keyder, Çağlar (2004). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, 10. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Koç, Yıldırım (1987a). “İşçi Hakları ve Sendikacılık”, 11. Tez, Sayı 5, 1987.
• Koç, Yıldırım (1987b). “İşçi Hakları Tartışması”, 11. Tez, Sayı 8, 1987.
• Koçak, M. Hakan (2014). “İşçi Hareketinin Örgütsel Kapasitesi ve Ölçeksel Strateji Bağlamında İstanbul İşçi Sendikaları Birliği Örneği (1948-1962)”, Çalışma ve Toplum, Sayı 43.
• Koçak, M. Hakan (Ed.) (2014). O Hep Sendikacıydı Ziya Hepbir'in Yaşam Öyküsü, İstanbul: TÜSTAV-Sosyal Tarih Yayınları.
• Koçak, M. Hakan (2008). “50’leri İşçi Sınıfı Oluşumunun Kritik Bir Uğrağı Olarak Yeniden Okumak”, Çalışma ve Toplum, Sayı:18, 2008/3.
• Koçak, M. Hakan (2008). “Türkiye İşçi Sınıfı Oluşumunun Sessiz Yıllar: 1950’ler”. Toplum ve Bilim, Sayı:113.
• Koçak, M. Hakan (2009). “İşçi Sınıfının Uzun Taksim Yürüyüşü”, Toplumsal Tarih, Mayıs 2009.
• Kutal, Gülten (1977). Türkiye’de İşçi Sendikacılığı, İstanbul: İktisat Fakültesi Yayını.
• Makal, Ahmet (2002). Türkiye’de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1946-1963, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Makal, Ahmet (Ed.) (2012). Çalışma İlişkileri Tarihi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Nida, Ömer (1989). Yarın Biz Konuşacağız, İstanbul: Gerçek Sanat Yayınları. Petrol-İş Sendikası (1962). 8. Devre Raporu, 1.4.1962
• Sülker, Kemal (1962). “Yeni Yıla Gücümüzü Görerek Girdik”, Petrol-İş, Sayı: 87 (15 Ocak 1962).
• TNA LAB (1961). “The National Archives, Labour and Allied Affairs in Turkey”, Report on Visit to Ankara September 18-23, 1961”, (Gizli) ibareli; 13/1456.
• Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi (1998). C. II, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını, 1998.