1990’lı Yılların Siyasi ve Ekonomik Kriz Süreçlerinde Türk-İş, Hak-İş ve DİSK’in Söylemleri: Talepler, Ortak Platformlar ve Siyaset

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 76, 387 - 430, 25.01.2023

Volkan Deli

https://doi.org/10.54752/ct.1241244

Öz

Bu çalışma 1990’lı yılların Türkiye’sinde, sendikacılık ve siyaset arasındaki ilişkinin belirlendiği üç önemli kriz sürecini, Türk-İş, Hak-İş ve DİSK’in söylemleri üzerinden analiz ederek tartışmaktadır. Söylem analizi kapsamında, konfederasyonların liderlerinin ve yöneticilerinin konuşmaları ve yazılı metinleri, konfederasyonların aylık eğitim ve meslek dergileri, genel kurul çalışma raporları, faaliyet raporları, eğitim yayınları, bildirileri ve eylem çağrılarını içeren belgeleri, araştırma raporları ve politika belgeleri birincil kaynak olarak ele alınıp değerlendirilmiştir. Konfederasyonların 1994 ekonomik krizine karşılık gelen ‘demokratikleşme’; 28 Şubat siyasi krizine denk gelen ‘irtica ve darbe’; 1999 ekonomik krizine ve 2001 ekonomik krizine karşılık gelen ‘anti-IMF’ söylemleri, siyasi iktidarlarla olan sosyal ve siyasi ilişkilerini belirlemiştir. Konfederasyonların kurumsal olarak ve ortak mücadele platformları aracılığıyla ürettikleri söylemler, işçi sınıfının temsili konusunda alternatif bir sendikacılık veya sendikal temsiliyet inşa edememiştir. Ancak, Türkiye’nin güncel siyasi denklemi içinde siyasal iktidarlar üzerinde bir baskı aracı olarak sosyal ve siyasal süreçleri etkilemişlerdir. Konfederasyonlar, temsil güçlerini bu kriz süreçlerinin sonuçlarıyla sınırlandırarak güncel siyasetin söylemsel alanı içinde hareket etmişlerdir. Sonuç olarak, 2000’li yıllara gelindiğinde, 1990’lı yıllardan geriye sadece ‘kriz güdümlü ve hegemonik kapasitesi zayıf bir sendikacılık’ miras kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

Söylem, Söylem Analizi, İşçi Sendikası Konfederasyonları, İşçi Eylemleri, İşçi Hakları, Sendikal Hareket, Sendikal Temsil, Ekonomik Kriz.

Kaynakça

• Akkaya, Y. (2002) “The Working Class and Unionism in Turkey under the Shackles of the System and Developmentalism”, in The Ravages of NeoLiberalism: Economy, Society and Gender in Turkey, eds. Neşecan Balkan ve Sungur Savran, New York: NOVA, 129-145.
• Akyıldız, B. (2007) “Küreselleşmenin Olumsuz Etkisi, Sendikal Hareketi Krize Sokmuştur”, Sendikal Kriz Yaklaşımları, Derleyen Fikret Sazak, Epos Yayınları: Ankara
• Baştürk, A. (1991) “Kalıcı Sendikal Mücadele İçin Siyasi Birliktelik”, DİSK 24 Yaşında, Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boratav, K. (2009) Türkiye İktisat Tarihi 1908-2007, 13. Baskı, Ankara, İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları.
• Buğra, A. (2004) “Dini Kimlik ve Sınıf: Bir MÜSİAD – Hak-İş Karşılaştırması”, Balkan, Neşecan ve Sungur Savran (der.), Sürekli Kriz Politikaları: Türkiye’de Sınıf, İdeoloji ve Devlet içinde, İstanbul: Metis, 126-148.
• Çelik, A. (1996) “Bahar Eylemleri”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 1: 103–104.
• Çelik, N. (1991) “Hak-İş Seçimlere İlgisiz Kalmayacak”, Hak-İş Aylık Eğitim ve Meslek Dergisi, 16: 6–8.
• Çelik, N. (1995) “Özelleştirme”, 8. Olağan Genel Kurul Çalışma Raporu: Görüşler, Ankara: Hak-İş.
• Çıladır, S. (1998) “Zonguldak Kömür Havzasında İşçi Hareketi ve Sendikacılık”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Cilt 3, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 557-563.
• Çimen, A. (1996) “Demokrasi Platformu”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Cilt 1, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 274-275.
• Clarke, S. (1991) “Overaccumulation, Class Struggle and the Regulation Approach”, içinde Post-Fordism and Social Form, A Marxist Debate on the Post-Fordist State, eds. Werner Bonefeld and John Holloway, Macmillan: London, 103-135.
• DİSK (1994) 9.Genel Kurul Çalışma Raporu: 1992-1994, İstanbul: DİSK yayınları.
• DİSK (1995) Sendikal Örgütlenme ve DİSK, İstanbul: DİSK/Genel-İş Yayınları.
• DİSK (1996) Olağanüstü Genel Kurul Çalışma Raporu: 1994-1996, İstanbul: DİSK yayınları.
• DİSK (1997) 10. Genel Kurul Çalışma Raporu: 1996-1997, İstanbul: DİSK yayınları, No:21.
• DİSK (1998) İnadına Sendika, İnadına DİSK: 11. Dönem Yönetim Kurulu Şubat- Nisan Uygulama Programı, İstanbul: DİSK Basın Ajansı.
• Ekinci, Y ve Naci Önsal (2008) Türkiye’de Siyasi Parti ve Hükümet Programlarında Çalışma Yaşamı, Türkiye Yol-İş Sendikası: Ankara.
• Fairclough, N. (1995) Critical Discourse Analysis, The Critical Study of Language, Longman: London and New York.
• Fairclough, N. (2001) Language and Power, second edition, Longman: Harlow, England.
• Fairclough, N. (2006) Language and Globalization, Routledge: London and New York.
• Hak-İş (1986) 5. Büyük Genel Kurula Sunulan Faaliyet Raporu, Ankara: Hak-İş.
• Hak-İş (1989) 6. Olağan Genel Kurul Faaliyet Raporu, Ankara: Hak-İş.
• Hak-İş (1990) Hak-İş Aylık Eğitim ve Meslek Dergisi, 13: 33.
• Hak-İş (1991) Hak-İş Aylık Eğitim ve Meslek Dergisi, 16: 9.
• Hak-İş (1992) 7. Olağan Genel Kurul Çalışma Raporu, Ankara: Hak-İş.
• Hak-İş (1994) Hak-İş’in siyasi sistem ve seçimlerle ilgili temel ilkeleri, 22 Mart 1994, Ankara: Hak-İş.
• Hak-İş (1995) 8. Olağan Genel Kurul Çalışma Raporu: Görüşler, Ankara: Hak-İş.
• Hak-İş (1996a) Hak-İş Aylık Eğitim ve Meslek Dergisi, 36: 45.
• Hak-İş (1996b) Hak-İş Aylık Eğitim ve Meslek Dergisi, 37: 4–7.
• Hak-İş (1997a) Hak-İş Aylık Eğitim ve Meslek Dergisi, 40: 4–15.
• Hak-İş (1997b) Hak-İş Aylık Eğitim ve Meslek Dergisi, 41: 18–21.
• Hak-İş (1997c) Hak-İş Aylık Eğitim ve Meslek Dergisi, 42: 4–9.
• Hak-İş (1998) Türkiye Nereye Gidiyor? 28 Şubat 1998, Ankara: Hak-İş.
• Hak-İş (1999) 9. Olağan Genel Kurul Faaliyet Raporu 2, Ankara: Hak-İş.
• Işık, Y. (1996) Siyasal İslam ve Sendikalar, Ankara: Öteki Yayınevi.
• İlkdoğan, Z. (1986) “Bir Miting Hikayesi: “Dağ Fare Doğurdu…!”, Hak-İş Aylık Eğitim ve Meslek Dergisi, 2: 18-19.
• Karababa, İ. (2000) “Çalışanların Ortak Sesi, Demokrasi Platformu”, Mülkiye Dergisi, 24 (224), 193-224.
• Karakaş, S.N. (1992) Eylem Günlüğü: Zonguldak Maden Grevi ve Yürüyüşü, Kasım 1990-Ocak 1991, İstanbul: Metis.
• Koç, Y. (1994) “Şeriatçılar, İşçi Hakları ve Hak-İş”, http://www.yildirimkoc.com.tr/usrfile/1321049584b.pdf, indirilme tarihi: 12.01.2014.
• Koç, Y. (1995) Teslimiyetten Mücadeleye Türk-İş: 1980–1992, Ankara: Öteki Yayınevi.
• Koç, Y. (1999) “Türkiye’de Değişen Toplumsal – Siyasal Saflaşma ve Beşli Girişim”, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, XXII (213): 153–173. Koç, Y. (2000) Türkiye’de İşçiler ve Sendikalar: Tarihten Sayfalar, Ankara: Türkiye Yol-İş Sendikası.
• Koç, Y. (2001) Emek Platformu, Ankara: Türk-İş Eğitim Yayınları.
• Koç, Y. (2003) Türkiye İşçi Sınıfı ve Sendikacılık Hareketi Tarihi, Kaynak Yayınları: İstanbul.
• Koray, M. (1994) Değişen Koşullarda Sendikacılık: Gelişmiş Ülkeler ve Türkiye, İstanbul.
• Kutlu, D. (2020) Emek Platformunun Kuruluşu, Gelişimi ve Dağılışı: Tanıklıklara ve Belgelere Dayalı Bir Araştırma, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2020/2-65.
• Laclau E. (2000) Evrensellik, Kimlik ve Özgürleşme, Birikim Yayınları: İstanbul.
• Laclau E. (2007) Populist Akıl Üzerine, Epos: Ankara
• Laclau E. ve Chantal Mouffe (2012) Hegemonya ve Sosyalist Strateji, Radikal Demokratik Bir Politikaya Doğru, Çeviren Ahmet Kardam, İletişim: İstanbul.
• Lipietz, A. (1992) Towards a New Economic Order, Postfordism, Ecology and Democracy, Polity Press: Cambridge.
• Özen, Ü. (1998) “Zonguldak’tan Ankara’ya Doğru”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Cilt 3, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 553–557.
• Saad-Filho, A. ve Deborah Johnston (2005) “Inroduction”, içinde Neoliberalism A Critical Reader, eds Alfredo Saad-Filho ve Deborah Johnston, Pluto Press: London, Ann Arbor, Mi, pp. 1-7
• Savran, S. (2004) “20. Yüzyılın Politik Mirası”, Balkan, Neşecan ve Sungur Savran (der.), Sürekli Kriz Politikaları: Türkiye’de Sınıf, İdeoloji ve Devlet içinde, İstanbul: Metis, 13–44.
• Türk-İş (1989a) Aylık Eğitim ve Meslek Dergisi, 233:1–14.
• Türk-İş (1989b) Aylık Eğitim ve Meslek Dergisi, 234: 4.
• Türk-İş (1996) 1994’ten 1996’ya 5 Nisan Kararları, Ankara: Türk-İş Araştırma Merkezi.
• Türk-İş (1997) Aylık Eğitim ve Meslek Dergisi, 321: 2–7.
• Türk-İş (2002a) Belgelerle Türk-İş Tarihi: 1980–1992, Koç, Yıldırım (Haz.), Ankara: Türk-İş.
• Türk-İş (2002b) Belgelerle Türk-İş Tarihi: 1992–1999, Koç, Yıldırım (Haz.), Ankara: Türk-İş.
• Türk-İş (2002c) Belgelerle Türk-İş Tarihi: 1999–2002, Koç, Yıldırım (Haz.), Ankara: Türk-İş.
• Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi (1996) “Hak-İş”, Cilt 1, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 526-534.
• Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi (1998) “Türk-İş”, Cilt 3, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 325-351.
• Uslu, S. (1997) “Anlamsız ama zorunlu bir seçim”, Hak-İş Aylık Eğitim ve Meslek Dergisi, 42: 2–3.
• Yalman, G. (2009) Transition to Neoliberalism: The Case of Turkey in the 1980s, İstanbul: İstanbul Bilgi University Press.
• Yılmaz, Ş. (2002a) “Türk-İş Genel Başkanı Şevket Yılmaz’ın Anayasa Konferansı Açış Konuşması”, 8 Eylül 1982, Belgelerle Türk-İş Tarihi (1980-1992), yayına hazırlayan Yıldırım Koç, Türk-İş: Ankara, 62-66.
• Yılmaz, Ş. (2002b) “Türk-İş Genel Başkanı Şevket Yılmaz’ın İzmir Toplantısı Konuşması”, 11 Mart 1984, Belgelerle Türk-İş Tarihi (1980-1992), yayına hazırlayan Yıldırım Koç, Türk-İş: Ankara, 85-95.
• Yükselen, İ.H. (1998) “Zonguldak Grevi ve Yürüyüşü, 1990–1991”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Cilt 3, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 550–553.