Activities of American Board Missionaries in Orfa

Yıl 2015, Cilt: 19 Sayı: 1, 191 - 220, 15.06.2015

Bahattin Turgut

https://doi.org/10.18505/cuifd.78441

Öz

Founded in 1810 in Connecticut with the goal to spread Christianity worldwide, American Board of Commissioners for Foreign Missions had taken Anatolia into its targets. Starting with the first missionaries who were sent to Izmir in 1819 and Istanbul in 1831, American Board of Commissioners for Foreign Missions continued its activities in Oorfa in 1844, where the Armenian and Syrian population was high, by distributing bible and religious publications.  In this study, besides missionaries’ religious works, the Board’s contribution in terms of social, cultural and economic activities, such as hospitals, orphanages, schools, handmade workshops, church houses, and churches will be stated. Additionally, their perspective on Armenian riots and their relations with the Ottoman government will be covered.

Anahtar Kelimeler

Oorfa, American Board, Protestant, Missionary

Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Amerikan Bord Misyonerlerinin Urfa’daki Faaliyetleri

Öz

1810 yılında ABD’nin Connecticut eyaletinde Hıristiyanlığı tüm dünyaya yaymak gayesiyle kurulan Amerikan misyoner teşkilatı “Amerikan Bord”, Anadolu topraklarını öncelikli hedefleri arasına aldı. Anadolu’daki faaliyetlerini 1819’da İzmir’e, 1831’de İstanbul’a gönderdiği ilk misyonerleri ile başlatan Amerikan Bord, 1844’te Ermenilerle Süryanilerin yoğun olarak yaşadığı Urfa’da incil ve dini kitaplar dağıtımı ile devam ettirdi.  Bu çalışmada Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar olan dönemde Amerikan Bord misyonerlerinin Urfa’da gerçekleştirdikleri dini yayma faaliyetlerinin yanı sıra, toplum hizmetine sundukları hastane, yetimhane, okullar, el işi atölyeleri, kilise evleri ve kiliseler üzerinde durularak sosyal, kültürel ve ekonomik hayata katkıları ortaya konulacaktır. Ayrıca Ermeni isyanları ile ilgili tutumları ve Osmanlı devleti ile olan ilişkileri de ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Urfa, Amerikan Bord, Protestan, Misyonerlik

Kaynakça

• Açanal Hasan, Urfa Kurtuluş Mücadelesi Hatıratı, Ankara: Şurkav Yay., 2001.
• Anderson, Rufus, Republication of the Gospel in Bible Lands- History of the Missions of the American Board of Commissioners for Foreign Missions to the Oriental Churches, Boston: Congregational Publishing Society, 1872, cilt: I, II.
• Annual Report of the American Board of Comissioners for Foreign Missions, (Hartford, Con-necticut, Eylül 12-15, 1854), Boston: Press of T. R. Marvin- Son, 1854.
• Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, (8-11 Eylül 1857 Rhode Island), Boston: Press of T. R. Marvin- Son, 1857.
• Annual Report of the American Board fo Commissioners for Foreign Missions, (Pennsylvania 5-8 Ekim 1869), Boston: Riverside Press, 1869.
• Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, (Massachusetts 3-6 Ekim 1871), Boston: Riverside Press, 1871.
• Arıcı Kozan, Tuba, Türkiye’de Misyonerlerin Hedef Kitleleri ve Faaliyetleri, Ankara Yay., 2010,
• Aydın, Mehmet, “Türkiye’ye Yönelik Katolik Misyonerliğin Dünü ve Bugünü”, Türki-ye’de Misyonerlik Faaliyetleri, s. 91-118, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Aydın, Mithat, Bulgarlar ve Ermeniler arasında Amerikan Misyonerleri, İstanbul: Yeditepe Yay., 2008.
• Bağçeci, Yahya, “Osmanlı Devleti’nde Gregoryen Ermenilerle Protestan Ermeniler Ara-sındaki İlişkiler”, Turkish Studies, Ankara 2008, cilt: III, sayı: 7, s. 707-732.
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), DH (Dâhiliye Nezareti). ŞFR (Şifre Kalemi), 57/412.
• BOA. HR (Hariciye Nezareti). SYS (Siyasî Kısım), 2881/13-1.
• Chopourian, Giragos H., The Armenian Evangelical Reformation Causes and Effects, New York: Armenian Missionary Ass. Publishing, 1972.
• Cilacı, Osman, Hıristiyanlık Propagandası ve Misyoner Faaliyetleri, DİB yayınları, Ankara 1982,
• Demirel, Muammer, Ermeniler Hakkında İngiliz Belgeleri (1896-1918)- British Documents on Armenians, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002.
• Dennis, James Shepard, Centennial Survey of Foreign Missions, Londra: New York Printed, 1902.
• Dorothy Birge Keller v.dğr., “American Board Schools in Turkey”, The Role of the Ameri-can Board in the World, Bicentennial Reflections on the Organization’s Missionary Work 1810-2010, Oregon: Wipf- Stock Press, 2012, s. 49-73.
• Dressler, Markus, Writing Religion- The Making of Turkish Alevi İslam, New York: Oxford University Press, 2013.
• Duffield, George, “Rev. Azariah Smith, M.D.”, American Missionary Memorial, Including Biographical and Historical Sketches, edit. H. W. Pierson, New Jersey: Gorgias Press, 2006, s. 314-328.
• Enderson, Gerald H., Biographical Dictionary of Christian Missions, Cambridge: Eerdmans Publishing Company, 1999.
• Erdem, Mustafa, “Türkiye’de Azınlıklara Yönelik Misyoner Faaliyetleri”, Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005, s. 255-272.
• Fleming, Don, Bible Lands Then and Now, Singapur: Armour Publishing, 2003.
• Gündüz, Şinasi, Misyonerlik, Ankara: DİB Yay., 2005.
• Hamlin, Cyrus, Türkler Arasında, çev. Ayşe Aksu, İstanbul: Dergah Yay., 2011.
• Harman, Ömer Faruk, “Genel Olarak Misyonerlik”, Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005, s. 25-35.
• http://www.dlir.org/archive/items/show/17314 (03.03.2015)
• Hüseyin Nazım Paşa, Ermeni Olayları Tarihi, I, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., 1994.
• Işıltan, Fikret, Urfa Bölgesi Tarihi, (Başlangıçtan h. 210 = m. 825’e kadar), İstanbul: İst. Üniv. Ed. Fak. Yay., 1960.
• Kahraman, Ahmet, Dinler ve Misyonerler, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009,
• Katar, Mehmet, Dinler Tarihi, Eskişehir: Anadolu Üniv. Yay., 2005
• Kazıcı, Ziya, Müslüman – Hıristiyan İlişkileri Tarihi, İstanbul: Kayıhan Yay., 2011.
• Keller, Dorothy Birge v.dğr., “American Board Schools in Turkey”, The Role of the Ameri-can Board in the World, Bicentennial Reflections on the Organization’s Missionary Work 1810-2010, Edit. Clifford Putney v.dğr., Oregon: Wipf- Stock Press, 2012, s. 49-74.
• Kieser, Hans Lukas, Iskalanmış Barış, çev. Atilla Dirim, İstanbul: İletişim Yay., 2013.
• Kürkçüoğlu, Cihat, “Urfa’da ilk misyonerler ve küçük bir klinikten Urfa misyoner (İsviç-re) hastanesi’nin doğuş öyküsü”, Uygarlığın Doğduğu Şehir Şanlıurfa, Ankara 2002, s. 59-74.
• Kutsal Kitap, İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yay., 2001.
• Kuzgun, Şaban, “Misyonerlik ve Hıristiyan Misyonerliğinin Doğuşu”, E. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kayseri 1983, sayı: 1, s. 59-82.
• Mahiroğulları, Adnan, “XIX. Yüzyılda Sivas ve Yöresinde Misyonerlik Faaliyetleri”, Türk Yurdu, (1999 Aralık- 2000 Ocak), sayı: 148-149, s. 526-538, Ankara: Türk Ocakları Yay., 2000.
• Özkan, Salih, “Tehcir Harici Tutulan Ermeniler”, Perspectives on Ottoman Studies: Papers From the 18th Symposium of the International Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies, Londra: Transaction Publishers, 2010, s. 189-207.
• Report of the American Home Missionary Society (Twenty Ninth Report- 9 May 1855), New York: Baker – Godwin Co. Printers, 1855.
• Salname-i Vilayet-i Haleb (1284/1867); Salname-i Vilayet-i Haleb (1293/1876)
• Salname-i Vilayeti Haleb (1305/1888); Salname-i Vilayet-i Haleb (1307/ 1889-1890)
• Salname-i Vilayet-i Haleb, (1313/1895-1896); Salname-i Vilayet-i Haleb, (1326/1908)
• Sarıkavak, Kazım, Düşünce Tarihinde Urfa ve Harran, Ankara: TDV Yay., 1997.
• Segal, Judah Benzion, Edessa: The Blessed City, New Jersey: Gorgias Press, 2005.
• Showalter, Douglas K., “The 1810 Formation of the American Board of Commissioners for Foreign Missions” The Role of the American Board in the World, Bicentennial Reflecti-ons on the Organization’s Missionary Work 1810-2010, edit., Clifford Putney v.dğr., Oregon: Wipf and Stock Publishers, 2012, s. 1-10.
• Sonyel, Salahi R., “Tanzimat ve Osmanlı İmparatorluğunun Gayrimüslim Uyrukları Üzerindeki Etkileri”, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, (Ankara 31 Ekim- 3 Kasım 1989), Ankara: TTK Yay., 1994, s. 347-361.
• Stone, Frank A., Sömürgeciliğin Hasat Mevsimi: Anadolu’da Amerikan Misyoner Okulları, (Türkçesi: Ayşe Aksu), İstanbul: Dergah Yay., 2011.
• Taş, Yasin, Kadı Sicillerine Göre XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Urfa’da Sosyal Hayat, (Dok-tora Tezi), M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi Ana Bilim Dalı, İstanbul 2013.
• Taşpınar, İsmail, “Sam”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yay., 2009, XXXVI, 60-61,
• ….., Hacı Abdullah Petrici’nin Hıristiyanlık Eleştirisi, İstanbul: İnsan Yay., 2008.
• Temizer, Abidin, “Van’da Amerikan Board Misyonerlerinin Faaliyetleri ve Van Ameri-kan Hastanesi”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, cilt. II, sayı: 2, s. 169-204, İstanbul 2013.
• The Missionary Herald, Boston: Press of T. R. Marvin, 1854, cilt: L.
• The Missionary Herald, Boston: Press of T. R. Marvin, 1856, cilt: LII.
• The Missionary Herald, Boston: Press of T. R. Marvin, 1862, cilt: LVIII,
• The Missionary Herald, Boston: Press of T. R. Marvin, 1864, cilt: LX.
• The Missionary Herald, Cambridge: Riverside Press, 1870, cilt: LXVI.
• The Missionary Herald, Cambridge: Riverside Press, 1875, cilt: LXXI.
• Turan, Süleyman, Misyoloji: Hiristiyan Misyon Bilimi, Ankara: Sarkaç Yay., 2011.
• Ursavaş, Ali Saip, Kilikya Dramı ve Urfa’nın Kurtuluş Savaşları, (Yayına Hazırlayan: Korgeneral Hüseyin Işık), Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Yay., 2000.
• UŞS (Urfa Şer’iyye Sicili), 205 nolu Defter, s. 16, b. no: 23; s. 17, b. no: 24; s. 17, b. no: 25.
• UŞS, 213 nolu Defter, s. 238, b. no: 357.
• UŞS, 221 nolu Defter, s. 80, b. no: 507.
• Verrill, Ina “Industrial Work in Oorfa” Mission Studies: Woman’s Work in Foreign Lands, Nabu Press: South Carolina 2012. Cilt: XXXIII-XXXIV, s. 151-159, South Carolina: Nabu Press, 2012.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, Talat Paşa’nın Hatıraları, İstanbul: İşbankası Yay., 2000,
• Yıldırım, Mehmet Ali, “XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Ayntab Kazasında Ermeni Milli-yetçiliği ve Amerikalı Misyonerler”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, Kayseri: Er-ciyes Üniv. Yay., 2009, cilt: III, s. 51-63.
• Yıldırım, Uğur, Türkiye’de Misyonerlik, İstanbul: Otopsi Yay., 2005, s. 66.
• Yıldız, Özgür, Misyonerlik ve Amerikan Board Teşkilatı, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay., 2009,
• Yücel, İdris, Kendi Belgeleri Işığında American Board’ın Osmanlı Ülkesindeki Teşkilatlanması, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniv. Sosyal Bil. Ens., Kayseri 2005.