XVIII. Yüzyılda Kuzey Irak’ta Faaliyet Yürüten Kadirî Şeyhleri

Yıl 2015, Cilt: 19 Sayı: 2, 29 - 47, 15.12.2015

Abdulcebbar Kavak

Öz

Kuzey Irak, tasavvufun kurumsallaştığı dönemden bugüne yoğun tasavvufî hareketliliğe sahne olmuştur. Bu bölgede, Kadiriyye başta olmak üzere Kübreviyye, Sühreverdiyye, Nakşbendiyye, Halvetiyye, Mevleviyye ve Bektaşiyye gibi tarikatlar faaliyette bulunmuşlardır. XVIII. Asra gelindiğinde Kuzey Irak’ta tekke faaliyetleri en yaygın tarikatın Kadiriyye olduğu görülür. Bu asırda en çok tanınan Kadirî şeyhleri içinde Şeyh Muhammed en-Nûdehî (ö. 1126/1714), Şeyh İsmail el-Vulyânî (ö. 1158/1745), Şeyh Hasan Gelezerdî (ö. 1175/1762), Şeyh Derviş Mustafa el-Bilbâsî (ö. 1172/1758), Şeyh Osman b. Yûsuf el-Kadirî, Şeyh Tâhâ b. Yahya el-Kürdî (ö. 1205/1790), Şeyh Mahmud Zengenî (ö. 1215/1800), Şeyh Ebûbekir b. Hıdır el-Âlûsî, ve Şeyh Ma’rûf el-Berzencî (ö. 1254/1839) yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kuzey Irak, XVIII. Yüzyıl, Kadiri Şeyhleri, Şeyh İsmail el-Vulyânî, Şeyh Tâhâ b. Yahya el-Kürdî

Qadiri Sheikhs Who Carried Out Mystical Activities in Northern Iraq in The 18th Century

Öz

Northern Iraq has witnessed intensive sufistic activities since sufism began to instutionalize. In this region, the sects; Kubraviyya, Suhrawardiyya, Naqshbandiyya, Khalwatiyya, Mawlaviyya, Baktashiyya and primarily Qadiriyya carried out activities. When considering the 18th century, ıt is seen that Qadiriyya is the most common sect that had the most prevaling activities in Iraq. Among the most remarkable Qadiri Sheikhs are;  Muhammad an-Nûdahi (d. 1126/1714), Sheikh Ismail al-Vulyani (d. 1158/1745), Sheikh Hasan al-Galazardi (ö. 1175/1762), Sheikh Dervish Mustafa al-Bilbasi (d. 1172/1758 ), Sheikh Osman b. Yusuf al-Qadiri, Sheikh Taha b. Yahya al-Kurdi (d. 1205/1790), Sheikh Mahmud Zengeni (d. 1215/1800), Sheikh Abu Bakr b. Hıdır al-Alusi and Sheikh Ma’ruf al-Barzanji (d. 1254/1839).

Anahtar Kelimeler

Northern Iraq, 18th century, Qadiri Sheikhs, Sheikh İsmail al-Vulyani, Sheikh Taha b. Yahya al-Kurdi

Kaynakça

• Azzâvî, Abbas, Erbil fî muhtelefi’l-‘usûr, haz. Muhammed Ali Karadağî, Bağdat: Şeriketü’l-hansâ li’t-tibâati’l-mahdûda, 2001.
• el-Beyâtî, Abdurrahman İdris Salih, eş-Şeyh Mahmûd el-Hafîd (el-Berzencî), London: Dâru’l-Hikme, 2005.
• el-Beytâr, Abdürrezzak, Hilyetü’l-beşer fî târîhi’l-karni’s-sâlise ‘aşer I-III, thk., Muhammed Behçet el-Beytâr, Beyrut: Dâru Sâdır, 1993.
• Bruinessen, Martin Van, Kürdistan Üzerine Yazılar, çev. Komisyon, İstanbul: İletişim Yay., 1993.
• Çelik, İsa, “Kâdiriyye Tarîkatı Halisiyye Şubesinin Kurucusu Şeyh Abdurrahman Hâlis Ker-kükî”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum 2008.
• ed-Dimaşkî, Mustafa es-Sadîkî el-Halvetî, er-Rihletu’l-Irakiyye, thk., Mîad Şerefüddin el-Geylânî, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2012.
• el-Hâl, Muhammed, eş-Şeyh Ma’rûf en-Nûdehî, yy: Mecma’u’l-İlmiyyi’l-Kürdî, ts.
• Hilmi, Refik, Anılar Şeyh Mahmud Berzenci Hareketi, çev. M. Kalman, İstanbul: Ceylan Mat-baacılık, 1995.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Said b. Hazm, Cevâmi’u’s-sîre, Mısır: Dâru’l-me’ârif, ts.
• Karadağî, Muhammed Ali, İhyâu t’ar’îhi’l-‘ulemâi’l-Ekrad min hilâli mahtûtâtihim, Hevler: Çaphâne-i Ârâs, 2007.
• Kavak, Abdulcebbar, “Şeyh Ma’rûf el-Berzencî ve Kâdiriyye Tarîkatının Süleymaniye ve Çevresinde Yaygınlaşmasındaki Rolü”, Tasavvuf, İstanbul 2011.
• el-Kezneyî, Muhammed Ahmed Mustafa, eş-Şeyh Nuruddin Birîfkanî, Kahire: Metâbi’u’s-sicilli’l-Arab, 1983.
• Komisyon, el-A’mâlu’l-kâmile li’ş-şeyh Maruf el-Berzencî el-Kürdî, thk., Baba Ali b. Şeyh Ömer Karadâğî, Mahmûd Ahmed Muhammed, Muhammed Ömer Karadâğî, Bağdat: Matbaatu’l-‘Ânî, 1984.
• el-Mâyî, Enver, el-Ekrâd fî Behdînân, Duhok: Matbaatu Hâvâr, 2011.
• Mustafa, Muhammed Sâbir, en-Nûdehî ve cuhûduhu’n-Nahviyye, Erbil: Matbaatu Camiati Salahiddin, 2005.
• Müderris, Abdülkerim, ‘Ulemâunâ fî hidmeti’l-‘İlmi ve’d-dîn, haz. Muhammed Ali Karadağî, Bağdat: Dâru’l-Hürriyye, 1983.
• Raûf, İmad Abdüsselam, el-Mu’cemu’t-târîhî li İmâreti Behdînân, Erbil: Matbaatu’l-Hâc Haşim, 2011.
• Rûhânî, Baba Merdoh, Târîh-i Meşâhir-i Kurd, Tahran: İntişârât-ı Surûş, 1382.
• Sâmi, Şemseddin, Kâmûsu’l- a’lâm, İstanbul: Mihrân Matbaası, 1316.
• es-Selefî, ed-Duskî, Hamdî Abdülmecid, Tahsin İbrahim, İkdu’l-cumân fî terâcimi’l-‘ulemâi ve’l-udebâi’l-Kurd ve’l-mensûbîne ilâ Muduni ve Kurâ’l-Kurdistan, B.A.E: Dâru’l-asâle ve’t-turâs, 2008.
• Süveyrikî, Muhammed Ali, Mu’cemu a’lâmi’l-Kurd, Süleymaniye: Bingeyi Jîn, 2006.
• et-Tâdefî, Muhammed b. Yahyâ, Kalâidü’l-cevâhir fî menâkıbi Abdilkadir, Mısır: Matbaatu Mustafa’l-Bâbî el-Halebî, 1956.
• Taha b. Yahya, Rihletü’ş-Şeyh Tâhâ b. Yahyâ’l-Kürdî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2007.
• Tavakkulî, Muhammed Rauf, Târîh-i Tasavvuf der Kurdistan, Tahran: İntişârât-ı Tavakkulî, 1381.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Câfer b. Vehb b. Vâdıh el-Ya’kûbî, Târîhu’l-Ya’kûbî, Beyrut: Dâru Sadır, 1992.
• Zeki Bek, Muhammed Emin, Meşâhîru’l-Kurd ve Kurdistan, çev. Seyide Kerîmete, Dimaşk: Dâru’z-Zaman, 2006.