Comparison of the form and content of Ahmedî (815/1412-13)’s İskender-nâme and Behiştî (917/1511-12?)’s İskender-nâme

Yıl 2013, Cilt: 10 Sayı: 10, 129 - 204, 01.06.2013

Bünyamin Ayçiçeği

https://doi.org/10.15247/dev.148

Cited By: 2

Öz

Ahmedi’s İskender-name was the first work in Turkish literature written in verse for İskender poets. Ahmedi’s İskender-name was modelled on Firdevsi’s and Nizâmi’s books; however, Ahmedi’s work differs from Firdevsi and Nizami in content. Ahmedi's pioneering work inspired books written after him. In the present article, Ahmedi’s İskender-name will be compared (both form and content) with Behişti’s version of İskender-name which appeared a century later. First, the article will discuss the tradition of İskender-name in Turkish literature. Both authors’ lives, works and literary personalities will be described. Differences and similarities in topics covered in both Ahmedi’s and Behişti’s versions of “İskender-name will be examined.

Anahtar Kelimeler

Ahmedi, Behişti Ahmed Sinan, İskender-name, Comparison.

Ahmedî (815/1412-13) ile Behiştî (917/1511-12?)’nin İskendernâme’lerinin Şekil ve Muhteva Bakımından Karşılaştırılması

Öz

Türk edebiyatında bilinen ilk manzum İskender-nâme’- nin sahibi olan Ahmedî, Firdevsî ve Nizâmî’nin eserlerini örnek almakla beraber içerik bakımından onlardan farklı bir eser ortaya koymayı başarmıştır. İskender-nâme türü içinde özgün bir yere sahip olan eserin, kendinden sonra yazılan eserlere öncülük ettiği bilinmektedir. Gerek ihtiva ettiği konular gerekse üslup özellikleri bakımından farklılık arz eden bu İskender-nâme’nin, Türk edebiyatında kendinden sonra yazılan İskender-nâmeleri ne ölçüde etkilediği incelenmeye değer bir konudur. Bu sebeple çalışmada, Ahmedî’den yaklaşık bir asır sonra eserini kaleme alan Behiştî Ahmed Sinan’ın İskendernâme’siyle Ahmedî’nin İskender-nâme’si şekil ve muhteva unsurları bakımından karşılaştırılmıştır. Türk edebiyatında İskender-nâme geleneği hakkında bilgi verildikten sonra her iki müellifin hayatları, eserleri ve edebî kişilikleri incelenmiş, İskender-nâmelerde işlenen konular mukayeseli bir şekilde ele alınmıştır. Özellikle bu değerlendirme esnasında öne çıkan unsurlar vurgulanmaya çalışılmıştır. Ahmedî’nin, kendinden sonra yazılan Behiştî’nin eserini şekil ve içerik bakımında ne ölçüde etkilediği incelenmiştir. Ardından tespit edilen benzerlikler ve farklılıklar sıralanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahmedî, Behiştî Ahmed Sinan, İskender-nâme, Karşılaştırma.

Kaynakça

• AKALIN, Mehmet (1975), Ahmedî Cemşîd ü Hurşid (İnceleme-Metin), Ankara: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• AKDOĞAN, Yaşar (1988), Ahmedî Divanı’ndan Seçmeler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• __________ (2000), İskendername’den Seçmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Ya- yınları.
• __________ Ahmedî İskender-nâme, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/ 1-219053/h/ahmediskendernameyasarakdogan.pdf E.T.:26.10.2013.
• AKYOL, Aysun (1990), Hamzavî Kıssa-ı İskender Metin Sözlüğü ve Dilbilgisi Özellikleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniver- sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AVCI, İsmail (2013), Türk Edebiyatında İskender-nâmeler ve Ahmed-i Rıdvân’ın İskender-nâmesi, Basılmamış Doktora Tezi, Balıkesir: Balıkesir Ünvi- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin (2014), Behiştî Ahmed Sinan’ın (ö. 917/1511-12?) İsken- der-nâme’si (İnceleme-Metin), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil (1999), Türk Edebiyatında Mesnevi (XV.yy’a kadar), İstan- bul: Kitabevi Yayınları.
• ÇINAR, Bekir (1995), Taşlıcalı Yahya Gencîne-i Râz İnceleme, Metin, İndeks, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ERYARSOY, M. Beşir ve Savaş Kocabaş (2012), İbn Kesir Tefsiri Tam Metin, (XII cilt), İstanbul: Polen Yayınları.
• FEYZİOĞLU, Nesrin (1991), İskender-nâme üzerine bir inceleme, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İPEKTEN, Haluk (1986), Eski Türk Edebiyatı Edebî Bilgiler, Nazım Şekilleri- Aruz Ölçüsü, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi.
• KALFA, Mahir (1994), Kıssa-i İskender 301a-405a (Giriş-Metin-Dizin), Basıl- mamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü.
• KARAHAN, Abdülkadir (1966), Figânî ve Divançesi, İstanbul: İÜEF Yayınları.
• KAYTAZ, Fatma (2011), Behiştî Târihi (791-907 / 1389-1502) (Giriş, Metin, Dizin), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• KILIÇ, Filiz (2002) “Nazım Şekilleri”, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• __________ (2010), Âşık Çelebi Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ (İnceleme-Metin), (III cilt), İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• KUTLUK, İbrahim (1981), Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-şu’arâ, (II cilt), Ankara: TTK Yayınları.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1951), “ Ahmed Rızvan’ın İskender-nâmesi”, Türk Dili, S.3, Ankara: TDK Yayınları, 143-151.
• __________ (1965), Ali Şir Nevâî Hayatı, Sanatı ve Kişiliği, Ankara: TTK Basımevi.
• __________ (1967), “Divan Edebiyatında Hikâyeler”, TDAY Belleten, S. 266, Ankara: TDK yayınları, s.71-117.
• ÖGEL, Bahattin (1971), Türk Mitolojisi , (II cilt), Ankara: Selçuklu Tarihi ve Medeniyeti Enstitüsü.
• __________ (1971), Türk Mitolojisi, (II cilt), Ankara: Selçuklu Tarihi ve Mede- niyeti Enstitüsü.
• SARAÇ, Yekta (2000), Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, İstanbul: Bilimevi Yayın- ları.
• __________ (2013), Klâsik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: Gök- kubbe Yayınları.
• ŞELÇUK, Bahir (1999), Nâlî Mehmed Efendi Tuhfetü’l Emsâl (İnceleme-Metin- Dizin), Malatya, http://ekitap.kultur.gov.tr/dosya/1-292430/h/ nali-mehmed-efendi---tuhfetul-emsal.pdf, E.T.: 23.11.2013.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1981), Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl (Gramer- Metin-Sözlük), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• TÖREN, Hatice (2001), Alî Şîr Nevâyî Sedd-i İskenderî (İnceleme-Metin), Anka- ra: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÜNVER, İsmail (1975), Türk Edebiyâtı’nda Manzum İskender-nâmeler, Basıl- mamış Doktora Tezi, Ankara: AÜDTCF.
• __________(1978), “Ahmedî’nin İskender-nâmesi’ndeki Mevlid Bölümü”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 1977’den Ayrıbasım, Ankara, s. 355-411.
• __________(1983), Ahmedî İskender-nâme İnceleme-Tıpkıbasım, Ankara: TDK Yayınları.
• __________(1986), “Ahmed-i Rıdvan”, TTK Belleten, Ankara, .S.196, s. 73-125.
• __________(1999), “İskender”, DİA, XXII, İstanbul: TDV Yayınları, s. 557- 559.