Müellifi Bilinmeyen Bir Yûsuf Kıssası ve Husûsiyetleri

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 26, 110 - 141, 01.07.2021

Reyhan Çorak

Öz

Yûsuf u Züleyhâ konulu eserler Türk edebiyatının başlangıcından itibaren pek çok müellif tarafından kaleme alınmıştır. Bilinen ilk eser, Âli’nin hece vezni ve dörtlüklerle telif ettiği Kıssa-i Yûsuf isimli metnidir. Klasik dönemde, Hamdullah Hamdî tarafından kaleme alınan Yûsuf u Züleyhâ mesnevisi hikâyenin en mûtena örneğidir. Bunun yanısıra tefsirlerde ve kısas-ı enbiyâ türü eserlerde yer alan veya müstakil yazılan pek çok mensur hikâye de mevcuttur. Mevzunun Kitab-ı Mukkades’te zikredilmesi ve Kur’an-ı Kerim’de “ahsenü’l-kasas” olarak nitelendirilmesi bu kadar itibar görmesinin asıl sebebidir. Bu münasebetle erken dönemde kaleme alınan Yûsuf u Züleyhâ hikâyeleri, muhteva bakımından kıssa türüne daha yakın işlenmiştir. Türün gereği olarak bu eserler, nasihat bahsi ön planda tutulup herhangi bir sanat kaygısı güdülmeden okuyucuya sunulmuş Kur’an-ı Kerim’de zikredilen kıssa merkeze alınıp ekleme hikâyelerle konu çeşitlendirilmiştir. Yûsuf u Züleyhâ ile ilgili metinler üzerine pek çok çalışma yapılmıştır. Hikâyeler şekil ve muhteva bakımından incelenmiş, transkripsiyonlu metinleri ortaya konmuş veya mukayeseli çalışmalarla eserler arasındaki farklılıklar tespit edilmeye gayret edilmiştir. Buna rağmen, yazma eser kütüphanelerinde, hâlâ herhangi bir şekilde incelemeye tâbî tutulmamış özellikle mensur metinler bulunmaktadır. Bu çalışma, eski Anadolu Türkçesiyle, manzum mensur karışık yazılan ve müellifi belli olmayan bir Kıssa-i Yûsuf hikâyesi üzerinedir. Eserin ulaşılabilen tek nüshası, Atatürk Kitaplığı, Bel. Yz. K0475 numarada kayıtlıdır. Makalede, öncelikle, genel itibariyle Yûsuf u Züleyhâ hikâyelerinden bahsedilmiş ardından metnin şekil ve muhteva incelemesi yapılmıştır. İhtiva ettiği konular münasebetiyle hikâye, kıssa tabiri üzerinden değerlendirilmeye çalışılmış ve son olarak da eserin transkripsiyonlu metninden örnekler makaleye ilave edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mesnevî, Kıssa, Yûsuf u Züleyhâ, Mensur Yûsuf Kıssaları

A Story of Yusuf, whose Author is Unknown, and Its Peculiarities

Öz

Works on Yûsuf u Züleyhâ have been written by many authors since the beginning of Turkish literature. The first known work is the text titled Kıssa-i Yûsuf, written by Âli with syllabic meter and in quatrains. In the classical period, Yûsuf u Züleyhâ written by Hamdi in mathnawi form, is the most select example of the story. There are many prose versions of the story that are included in the tafsirs and kısas-ı enbiyâ type works, or written independently. The fact that the story is mentioned in the Bible, and is described as "ahsenü'l-kasas" in the Holy Quran is the main reason why it has been respected so much. The stories of Yûsuf u Züleyhâ, written in the early period, were handled closer to the “kıssa” genre in terms of content. As a requirement of the genre, these works were presented to the reader without any artistic concern, keeping the counseling side at the forefront, and the subject was diversified by adding side stories, keeping the main story mentioned in the Quran at the center. Many studies have been done on the texts about Yûsuf u Züleyhâ so far. The stories were transcribed, examined in terms of form and content, and the differences between the texts were determined through comparative studies. However, manuscript libraries still contain particularly relevant prose texts that have not been subjected to any scrutiny. This study is about a story of Kıssa-i Yûsuf, written in old Anatolian Turkish, mixed in verse and prose, and whose author is not known. The only accessible copy of the work is registered at number K0475 at the Atatürk Library, Bel. Yz. In this article, firstly, the stories of Yûsuf u Züleyhâ in general were mentioned, and then the form and content of the work was examined. The story has been evaluated through the concept of “kıssa”, through the subjects it includes, and examples of the transcribed text have been added to the article.

Anahtar Kelimeler

Mathnawi, Kıssa, Yûsuf u Züleyhâ, Prose stories of Yûsuf

Kaynakça

• AKINCI, Adem 2004 , “Kur’an’daki Kıssalar ve Din Öğretimindeki Yeri”, Harran Üniveristesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/13, 42-64.
• AYAN, Gönül 1997 , “Ahmed Yesevi Etkisiyle Yazılan İki Yusuf u Züleyha”, Türkiyat Aşatırmaları Dergisi, 3, 31-38.
• AYAN, Gönül 2009 , “Anadolu Sahasında Yazılan Bazı “Yusuf u Züleyha” Mesnevilerinde Sebeb-i Telifler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4/3, 227-272.
• ÇETİN, Nurullah 2000 , “Yeni Türk Şairinin “Yusuf ve Züleyha Hikâyesi” Duyarlığı”, Türkoloji Dergisi, 13/1, 109-143.
• DAŞDEMİR, Özkan 2012 , Halk Hikâyesi Olarak Yusuf ile Züleyha, Erzurum: Fenomen Yay.
• ELMALI, Hüseyin 2011 , “Tasvir”, DİA, C. 40, 135-136.
• ERTAYLAN, İ. Hikmet 1960 Haz. , Yûsuf ile Zuleyha, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• GÜLENSOY, Tuncer 1994 , “Destân-ı Yûsuf”, DİA, C. 9, 210.
• KILIÇ, Sadık 2007 , “Dinî, Ahlâkî ve Tarihî Bir Bilinç Oluşturmada Zengin Bir Alal Kur’an Kıssaları”, Din ve Hayat, 2, 116-120.
• KIRCA, Celal 1989 , “Ahsenü’l-Kasas” DİA, C. 2, 178.
• KİRAZ, Celil 2011 , “Vânî Mehmed Efendi’ye Göre Hz. Yûsuf Kıssası’ndan Çıkartılacak Dersler ve İncelikler”, Ululsal Vânî Mehmed Efendi Sempozyumu-Bildiriler- 7-8 Kasım 2009 , Kestel-Bursa, 97 116.
• KONCU, Hanife 2013 , “Yûsuf ve Züleyhâ”, DİA, C. 44, 38-40.
• ONUR, M. Naci 1984 , “Ak-Şemseddin-zâde Hamdullah Hamdi’nin Yûsuf ve Züleyhâ Mesnevisindeki Önemli Motifler”, Türk Kültürü Dergisi, 258, 47-54.
• ŞAHİN, Mehmet 2015 , Eski Türk Edebiyatında Mensur Yûsuf u Züleyhâ Hikâyeleri ve Muhammed B. İbrahim’in Yûsuf u Züleyhâ’sı, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• ŞENGÜL, İdris 2002 , “Kıssa”, DİA, C. 25, 498-501.
• YAZICI, Hüseyin 1998 , “Hikâye”, DİA, C. 17, 479-485.
• ZEYVELİ, Hikmet 1995 , “Kur’an Dilinin Özellikleri ve Özel Olarak Kıssa ve Mu’cizeler” 2. Kur’an Sempozyumu Tebliğler-Müzakereler 4-5 Kasım 1995 , Ankara: Bilgi Vakfı Yay., 93-110. Elektronik Kaynak
• Elektronik Kaynak: https://kuran.diyanet.gov.tr 19.05.2021 .