Klasik Türk Şiirinde “Mül”ün Bilinmeyen Kullanımları

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 25, 331 - 353, 30.12.2020

Saniye Eraslan

Öz

Klasik Türk şiirinde kullanılan kelime ve kavramların çoğu, geniş anlam katmanlarına ve zengin çağrışımlara sahiptir. Klasik şairler, şiirlerinde kullandıkları kelimelere, şiirde yer verdikleri diğer kelimeler arasındaki insicamı da göz önünde tutarak yeni anlamlar yüklemişlerdir. Bu durum; şiire anlam derinliği ve zenginlik, şaire ise farklılık kazandırması açısından gelenek içerisinde kaçınılmaz olmuştur. Bu makalede, günümüzde yalnızca “şarap” anlamıyla bilinen “mül”ün, “çiçek” ve “ilaç” anlamlarıyla da kullanılması ele alınmıştır. Çalışmada öncelikle çeşitli sözlükler incelenerek “mül” kelimesinin hangi anlam lar da yer aldığı tespit edilmiştir. Daha sonra “mül” için verilen “şarap” anlamına değinilmiş, sonrasında ise “-Burhân-ı Katı, Mo’în ve Steingass-” gibi sözlüklerde “şarap” dışında verilen anlam detaylarından hareketle “mül”ün sözü edilen diğer kullanımlarının yer aldığı örnekler incelenmiştir. Böylece “mül”ün klasik şiir metinlerinde tespit edilebilen bütün anlam katmanları sırasıyla ele alınıp örnek beyitler üzerinden değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

mül, gül, bahar, meclis, çiçek, ilaç

Unknown Uses of "Mul" in Classical Turkish Poetry

Öz

Most of the words and concepts used in classical Turkish poetry have wide meaning layers and rich connotations. Classical poets attributed new meanings to the words they used in their poems, taking into account the coherence among the other words they used in the poem. This situation has become indispensable in the tradition in terms of bringing depth and richness of meaning to poetry and making a difference to poetry. In this article, the use of the word “mul”, known only as “wine” today is discussed with the meanings of “flower” and “medicine”. In the study, firstly, dictionaries were examined and the meaning s of the word “mul” was determined. Later in the article, the examples of the word “mul” given the meaning of “wine” in the poems are discussed; afterwards, examples of the other mentioned uses of the word “mul” were examined, based on the details of meaning given other than “wine” in dictionaries such as “-Burhân-ı Katı, Mo’în and Steingass-”. Thus, all the layers of meaning that can be detected in the classical poetry texts of “mul” are dealt with in order and explained through sample couplets.

Anahtar Kelimeler

mul, rose, spring, parliament, flower, medicine

Kaynakça

• AKSOYAK, İsmail Hakkı 2018 Haz. , Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı, Ankara: Kültür https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali- divanipdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 31.10.2020 .
• Ali Nazîmâ ve Faik Reşad 2018 , Mükemmel Osmanlı Lügati, Haz.: Necat Birinci, Kâzım Yetiş vd. , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ALTUN, Kudret 2002 Haz. , Tuhfe-i Kusûrî Tazmin-i Şâhidî İnceleme Metin Sözlük , Kayseri: Laçin Yayınları.
• ATICI, Muammer 2009 , Mehmed Hâlis Efendi Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AVŞAR, Ziya 2017 Haz. , Revânî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani- divanipdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 31.10.2020 .
• BAŞPINAR, Fatih 2010 Haz. , Beyânî Dîvân İnceleme-Metin , Ankara: Kültür https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10598,beyani-apdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 31.10.2020 . Bakanlığı e-kitap
• CANPOLAT, Mustafa 1982 Haz. , Ömer Bin Mezid Mecmû’atü’n-nezair Metin-Dizin-Tıpkıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÇAĞBAYIR, Yaşar 2017 , Ötüken Türkçe Sözlük, İstanbul: Ötüken Neşriyat, c.3 .
• ÇIPAN, Mustafa 1991 , Fasîh Ahmed Dede Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanı’nın Tenkidli Metni, Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ELVEREN, Abdurrahim 2001 , 15.Yüzyıl Şairlerinden Ârif ve Hamsesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ERCAN, Özlem 2008 Haz. , Peşteli Hisâlî Dîvânı, Bursa: Gaye Kitabevi.
• ERSOY, Ersen 2013 Haz. , Azizî Divanı, İstanbul: Akademi Titiz Yayınları.
• ERÜNSAL, İsmail E. 2018 Haz. , Tâcî-Zâde Ca‘fer Çelebi Dîvânı, Ankara: Kültür https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59332,taci-zade-cafer-celebi- divanipdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 31.10.2020 . e-kitap
• EŞREF, A. Bahtiyar ve Celal Soydan 2012 , Urdu-Türkçe Türkçe-Urdu Sözlük, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GIYNAŞ, Kamil Ali 2017 Haz. , Pervâne Bey Mecmuası, Ankara: Kültür ve Turizm https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi- pdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 31.10.2020 .
• GÜMÜŞATAM, Gürkan 2010 , “Eski Anadolu Türkçesinde Eczacılık Terimleri ve Bu Terimlerin Tıp, Botanik, Zooloji, Madencilik, Kimya Terimleriyle İlişkileri”, Turkish Studies, Volume 5/2 Spring.
• Hüseyin Remzî 1305 , Lugat-i Remzî, c.II , İstanbul.
• İÇLİ, Ahmet 2014 Haz. , Fasîh-i Mevlevî Gül ü Mül İnceleme-Metin-Dizin- Tıpkıbasım , Ankara: Karadeniz Dergi Yayınları.
• KARA, Ayşegül 1998 , Divan-ı Hayri, Yüksek Lisans Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KESTELLİ, Raif Necdet 2011 , Resimli Türkçe Kamus, Haz.: Recep Toparlı, Belgin Tezcan Aksu vd. , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KILIÇ, Atabey 1994 Haz. , Mirzâ-zâde Ahmet Neylî Dîvânı, Metinbankası Projesi.
• KILIÇ, Atabey 2001 Haz. , Bî-nokta Tecellî Dîvânı: Metin-Sözlük-Tıpkıbasım, Metinbankası Projesi.
• KOCHER, Gurvinder Singh and Pooja Nikhanj 2011 , “Status of wine production from guava Psidium guajava L. : A traditional fruit of India”, African Journal of Food Science Vol 5 16 , pp. 851-860.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih 2017 Haz. , Edirneli Nazmî Mecma‘u’n-nezâ’ir İnceleme-Metin , Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56057,mecmaun-nezair- edirneli-nazmi-pdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 31.10.2020 .
• KURTAR BOZBIYIK, Nesrin 2013 , Fejoya’nın Acca sellowiana Fiziksel ve Kimyasal Özelliklerinin Araştırılması ve İnfrared Kurutma Yöntemi ile Kurutma Parametrelerinin Belirlenmesi, Doktora Tezi, Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• KURTOĞLU, Orhan 2017 Haz. , Lebîb Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55756,lebib- divanipdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 31.10.2020 .
• KÜÇÜK, Sabahattin 2011 Haz. , Bâkî Divanı Tenkitli Basım , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LEVEND, Agâh Sırrı 2015 , Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Lutfullah b. Ebu Yusuf el-Halîmî 2013 , Lügat-i Halîmî, Haz.: Adem Uzun , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Muallim Nâcî 2009 , Lügat-i Nâcî, Haz.:Ahmet Kartal , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Muhammad Mo’în 1992 , An Intermediate Persian Dıctionary- Ferheng-i Farsî, Tahran: Sepehr Printing House, c. IV .
• Muhammed Salâhî 1322 , Kâmûs-ı Osmânî, Sahib ve nâşiri: Ahmed Muzafferiddîn, c.IV , İstanbul.
• MUM, Cafer 2004 , Halepli Edip Divanı: İnceleme-Tenkitli Metin-Cinaslar Sözlüğü, Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mütercim Âsım Efendi 2009 , Burhân-ı Katı, Haz.: Mürsel Öztürk, Derya Örs , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NAR, Oktay 2007 , Şeyhî Hayatı ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ni’metu’llah Ahmed 2015 , Lügat-i Ni’metu’llâh, Haz.: Adnan İnce , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ONAY, Ahmet Talat 2013 , Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, Haz.: Cemal Kurnaz , Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• ÖNLER, Zafer 1990 , “XIV. ve XV. Yüzyıl Anadolu Türkçesi Botanik Terimleri”, Journal of Turkish Studies Fahir İz Armağanı I. , Volume 14, s. 357- 392.
• PARLATIR, İsmail 2012 . Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• REDHOUSE, James W. 1890 , A Turkish and English Lexicon, İstanbul.
• SAMANCI, Hulusi 2004 , “Kaymak Ağacı Feijoa Acca sellowiane Yetiştiriciliği”, Genişletilmiş II. Baskı , Yalova: Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 77.
• STEINGASS, F. 1998 , A Comprehensive Persian-English Dictionary, Lebanon: Librairie du Liban Publishers.
• ŞAHİN, Hatice 2007 , “Câmi‘ü’l-Fürs Örneğinde XVI. Yüzyıl Bitki İsimleri”, Turkish Studies/ Türkoloji Araştırmaları, Volume 2/2 Spring.
• Şemseddin Sami 2010 , Kamus-ı Türkî, Haz. Paşa Yavuzarslan , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ŞEN, Fatma Meliha 1995 . Beylikçi İzzet Bey Divanı İnceleme-Metin . Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla 2007 , “Klasik Türk Şiiri Estetiği”-Türk Edebiyatı Tarihi, ed.: Talat Sait Halman vd. , c. I, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla 2016 , Osmanlı Şiiri Kılavuzu, c. I , İstanbul: OSEDAM.
• TULUM, Mehmet Mahur 2007 , “Mevlânâ Sekkâkî ve Bir Beyti Üzerine Bazı Düşünceler”, Türk Dilleri Araştırmaları Dergisi, s.17, s. 359-370.
• TULUM, Mertol 2011 , 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TULUM, Mertol ve Ali Tanyeri 1977 Haz. , Nev‘î Dîvânı, Metinbankası Projesi.
• ÜST, Sibel 2018 Haz. , Edirneli Nazmî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi- divanipdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 31.10.2020 . e-kitap
• YEKBAŞ, Hakan 2010 Haz. , Sehî Bey Divanı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Ziya ŞÜKÛN, 1984 , Farsça-Türkçe Lûgat- Gencinei Güftar- Ferhengi Ziya, İstanbul: MEB Basımevi.