Vakanüvis Tarihlerini Anlatım Özellikleri Bağlamında Yeniden Okumak: Âsım Tarihi Örneği

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 25, 1057 - 1107, 30.12.2020

Duygu Kayalık Şahin

Öz

İnşa ve şiir sanatındaki maharetlerine göre seçilerek Osmanlı’nın tarihini yazmakla görevlendirilen vakanüvisler, ferdî üsluplarını İslamiyet’in kabulüyle başlayan klasik edebiyat geleneğiyle harmanlayarak kronolojiyi esas alan eserler kaleme almışlardır. Vakanüvislerin tercihleri doğrultusunda şekillenen bir kurgunun var olduğu görülen bu tarihlerde anlatım, gelişigüzel yapılmamıştır. Tarihî verilerin, edebî ölçütlerin gözetildiği bir kurgu; patronaj ilişkisinin göz ardı edilmediği bir anlatma biçimi esas alınmıştır. İmparatorluğun son iki yüzyılında faaliyet gösteren ve imparatorluğun yıkılmasıyla sona eren vakanüvislik kurumunda kaleme alınan her bir eserin anlatım özellikleri bağlamında incelenmesi bir makalenin sınırlarını aşacağından örneklem olarak 19. yüzyıl vakanüvislerinden Mütercim Âsım tarafından yazılan Âsım Tarihi seçilmiştir. Âsım Tarihi’nin anlatıcı ve anlatım teknikleri özelinde kurmaca bölümlerden oluşması; bu özelliğinin modern ve kurgusal metinlerin incelendiği metotları kullanmaya imkân tanıması tercihimizde etkili olmuştur. Bu makalenin amacı, Âsım Tarihi’nin, -yazarın gerçek verileri yeniden inşa ederek yarattığı kurguya bağlı olarak- aynı zamanda edebî bir anlatı metni olduğunu ispatlamaktır. Bunun yanı sıra modern edebiyatın ve disiplinlerarası ilişkinin tahlil metotlarından yararlanarak klasik metinlerin yeniden ve daha güncel üretilmesini sağlayan imkânları kullanmaktır. Bu amaç doğrultusunda öncelikle vakanüvis tarihlerinin kurgusal yapısı üzerinde durulmuş, Âsım Tarihi örnekleminde anlatım özellikleri belirlenmiştir. Sonrasında muhteva bakımından -bir tarih metni olmasına rağmen- devrin inşa ve şiir geleneğinde Âsım’ın tercih ettiği dilsel ve yapısal unsurlarla anlatım üslubunu nasıl ve hangi boyutlarda birleştirdiğine odaklanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vakanüvis Tarihleri, Anlatı, Anlatım Teknikleri, Mütercim Âsım, Âsım Tarihi

Reviewing The History of Chroniclers Vakanuvis In The Context of Narrative Features: Example of The History of Âsim

Öz

The chroniclers vakanuvis , selected according to their skills in the art of construction and poetry, were assigned to write the history of the Ottoman Empire and wrote works based on chronology by blending their individual styles with the classical literary tradition that started with the adoption of Islam. At these dates, the fictions came out in accordance with the preferences of Chroniclers, the narration was not made randomly, historical data were under the influence of literary and aesthetic sense of and was built in a particular plot and fiction from the perspective of the author-narrator and a narrative style in which the patronage relationship is not ignored. The examination of each paper written in the foundation of chroniclers, who were operating in the last two centuries of the Empire and ended with the fall of the empire, exceeds the limitations of an article, therefore, The History of Âsım, written by Mutercim Âsım from the 19th Century chroniclers, was chosen as a sample. The fact that The History of Âsım contains fictional chapters specialized in the narrator and narration techniques analyzed mainly in modern literary studies has been effective in our preference. In the article, firstly the fictional structure of chroniclers’ history will be emphasized, then the narration characteristics of The History of Âsım will be tried to be determined. The purpose of this study, although it is a historical text with regard to its content, is to focus on how and in what dimensions Âsım combines the linguistic and structural factors preferred by him with the style of expression in the tradition of construction and poetry. This study, which claims that The History of Âsım is a literary narrative text based on a fiction that rebuilds the real events, also aims to demonstrate the opportunity for interdisciplinary work by applying modern approaches to classical texts based on the methods of analysis of modern literature.

Anahtar Kelimeler

History Of Chroniclers, Narrative, Narration Techniques, Mütercim Âsım, The History of Âsım

Kaynakça

• AKTAŞ, Şerif 1991 , Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
• AKTULUM, Kubilay 2004 , Parçalılık Metinlerarasılık, Ankara: Öteki Yayınevi.
• ANAÇ, Hilmi 2016 , Osmanlı İmparatorluğu, Vakanüvis ve Toplumsal Cinsiyet: Tarih-i Nâ῾ima ve Târih-i Cevdet, Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ARI, Zeliha 2008 , Ferit Edgü’nün Öykü ve Romanlarında Anlatım Teknikleri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ASLAN, Celal 2007 , Sait Faik Abasıyanık’ın Öykülerinde Kurgu ve Anlatım Teknikleri, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Ünversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AYTAÇ, Gürsel 1999 , Çagdaş Türk Romanları Üzerine İncelemeler, Ankara: Gündoğan Yayınları.
• BARTHES, Roland 1983 , Anlatıların Yapısal Çözümlemesine Giriş, çev. Mehmet Rifat , İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• BİLKAN, Ali Fuat 2011 , Nâbî Dîvânı I-II, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bursalı Mehmed Tâhir 1333 , Osmanlı Müellifleri, I-III, İstanbul: Ali Şükrü Matbaası.
• Cemâlüddîn Ebû Muhammed ῾Abdullah Yûsuf ez-Zeyla῾î 1997 , Nasbu’r- Râye li-Ehâdîsi’l-Hidâye, thk. Muhammed ῾Avvâme , III, Cidde: Muessesetu’r-Reyyân.
• ÇETİN, Nurullah 2004 , Roman Çözümleme Yöntemi, Ankara: Öncü Yayınları.
• ÇETİŞLİ, İsmail 2004 , Metin Tahlillerine Giriş 2: Hikâye-Roman-Tiyatro, Ankara, Akçağ Yayınları.
• ÇETİŞLİ, İsmail 2009 , “Kurgusallık / İtibârîlik Bağlamında Edebiyat”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 39, 365- 376.
• DEMİRİŞ, Bedia 2008 , Ammianus Marcellinus’un Tarih Eserinde Konu Dışı Anlatımlar, İstanbul, Globus Dünya Basınevi.
• DERVİŞCEMALOĞLU, Bahar 2015 , “Taaşşuk-ı Tal’at ve Fitnat Romanında Anlatıcının Konumu” Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, 11, 39-53.
• DERVİŞCEMALOĞLU, Bahar 2014 , Anlatıbilime Giriş, İstanbul: Dergah Yayınları.
• DERVİŞCEMALOĞLU, Bahar 2017 , “Kurmaca-Gerçek Ayrımı, Kurgusallık Teorileri ve Tarihȋ Roman”, Yeni Türk Edebiyatı, 15, 33-55.
• DEVELİ, Hayati 2010 , “Söze Boğulan Tarih: Osmanlı Tarih Yazıcılığının Dili”, Nesrin İnşâsı Düzyazıda Dil, Üslup ve Türler, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları V, İstanbul: Turkuaz Yayınları, 84-123.
• DURMUŞ, İsmail 2000 , “İktibas”, DİA, XXII, 52.
• DURMUŞ, İsmail 2001 , “İstitrat”, DİA, XXIII, 401-402.
• ECO, Umberto 1996 , Anlatı Ormanlarında Altı Gezinti, çev. Kemal Atakay , İstanbul: Can Yayınları.
• ELİUZ, Ülkü 2009 , “Orhan Kemal’in Romanlarında Bakış Açısı ve Anlatıcı”, Turkish Studies– International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 4/8, 1134-1165.
• EZİLER KIRAN, Ayşe ve KIRAN, Zeynel 2003 , Yazınsal Okuma Süreçleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• KAPLAN, Ramazan 1999 , “Kurgulama Tekniği Bakımından Cemile Hikâyesi”, Dogumunun 70. Yıl Dönümünde Cengiz Aytmatov Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, haz. Elmas Kılıç-Neval Konuk , Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 119-126.
• KELEŞ, Reyhan 2013 , Divan Şiirinde Lafzî Âyet ve Hadis İktibasları, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KOLCU, Ali İhsan 2005 , Öykü Sanatı, Rize: Salkımsöğüt Yayınları.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir 1994 , Vekayi’nüvis- Makaleler, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Mehmed Cemâleddin 2003 , Osmanlı Tarih ve Müverrihleri-Âyîne-i Zurefâ, haz. Mehmed Arslan , İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Mehmed Süreyyâ 1996 , Sicill-i Osmânî, haz. Nuri Akbayar , I-VI, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• MOCAN, Ahmet 2012 , “Yalnızız’da Anlatım Teknikleri”, Turkish Studies– International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 7/3, 1831-1841.
• ÖZTÜRK, Necdet 2015 , İmparatorluk Tarihinin Kalemli Muhafızları - Ahmedî’den Ahmed Refîk’e-, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• PAKALIN, Mehmet Zeki 2004 , Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• SAFRAN, Mustafa ve ŞİMŞEK, Ahmet 2011 , “Anlatı Bağlamında Tarihyazımının Sorunları”, Bilig, 59, 203-234.
• SİLAY, Kemal 1991 , “Ahmedî’nin Osmanlı Tarihinde Arasöz Digression Tekniğinin Kullanımı ve İşlevi”, Türkoloji Dergisi, 9/1, 153-162.
• STANZEL, Franz K. 1997 , Roman biçimleri, çev. Fatih Tepebaşılı , Konya: Çizgi Kitabevi.
• STEVICK, Philip 1988 , Roman Teorisi, çev. Sevim Kantarcıoğlu , Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• TEKELİ, İlhan 1998 , Tarih Yazımı Üzerine Düşünmek, Ankara: Dost Kitabevi.
• TEKİN, Mehmet 2006 , Roman Sanatı 1: Romanın Unsurları, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• UYANIK, Gürsel 2005 , “Günter Grass’ın Yengeç Yürüyüşü Adlı Romanında Tarihsel Kişilikleri Anlatım Tutumu Eksenli Bir Yorumlama Denemesi” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 521-528.
• ÜÇÜNCÜ, Kemal 2004 , “Sözlü Kültür / Tarih Bağlamında Edebî Bir Metin Olarak Otman Baba Vilâyetnâmeleri”, Bilig, 28, 1-29.
• YILMAZER, Ziya 2015 Haz. , Âsım Tarihi I-II, İstanbul: Yazma Eserler Kurumu.