16. Asır Şairlerinden Lutfî’nin Manzum Kırk Hadisi

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 16, 1 - 32, 01.07.2016

İsmail Avcı

Öz

Önce Arap edebiyatında, ardından Fars ve Türk edebiyatında görülmeye başlanan kırk hadislerin dinî türler içinde önemli bir yeri vardır. Hz. Muhammed’in “Ümmetim için din emirlerine dair kırk hadis ezberleyeni, Allah kıyamet günü fakih ve âlim olarak diriltir.” hadisi bu tür eserlerin hazırlanmasında temel hareket noktası olmuştur. Türk şairleri kırk hadislere çokça rağbet göstermişler ve 14. asırdan itibaren gerek mensur gerekse manzum ya da karışık olarak edebî yanı kuvvetli dikkate değer örnekler vermişlerdir. Nevâyî, Fuzûlî, Nev’î, Latîfî, Hakânî, Nâbî gibi Türk edebiyatının önde gelen birçok müellifi kırk hadis tertip etmişlerdir. Kırk hadisler üzerine kitap veya makale boyutunda şimdiye kadar bazı çalışmalar yapılmış, türe ait örnekler gün yüzüne çıkarılmış ve yeni keşiflerle kırk hadis literatürü oldukça zenginleşmiştir. Bu yazıda üzerinde durulacak olan Lutfî’ye ait kırk hadis de daha önceden varlığı bilinmeyen eserlerdendir. 16. asırda yaşadığı bilinen Lutfî’nin 59 beyit ve ikişer beyitli 40 kıtadan oluşan eseri, yapısı itibarıyla tam anlamıyla klasik bir eserdir. Çalışmada kırk hadislerle ilgili kısa bir girişten sonra Lutfî’nin kimliği üzerinde durulacak, ardından söz konusu kırk hadis tanıtılıp metni verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kırk hadis, şiir, kıta, Lutfî, 16. asır

Forty Hadith Written in Verse by Lutfî, A Poet of the 16th Century

Öz

Forty hadith, originally found in the Arabian literature followed by the Persian and Turkish literature, has a significant place amongst the religious genres. “Those who learn by heart forty hadiths on the commandments of Islam for my community shall be resurrected by Allah on the Day of Judgement as scribes and scholars”, a hadith from Prophet Muhammad, has become the starting point for writing such kind of works. Many Turkish poets have showed great enthusiasm in forty hadith and have written a number of significant and influential literary works in the forms of prose and verse or a combination of both as of the 14th century. Many prominent authors of the Turkish literature such as Nevayi, Fuzuli, Nev’i, Latifi, Hakani, and Nabi have compiled forty hadiths. Some works on forty hadith in the form of both books and articles have been written so far and some examples of the genre have been revealed and the literature of forty hadiths has been enriched by these new discoveries. Forty hadith compiled by Lutfi to be covered in this paper is also one of such works which were previously unknown. The compilation of Lutfi, who reportedly lived in the 16th century, consists of 40 stanzas and 59 couplets, and it is strictly considered to be a classic work based on its structure. In this work, a brief introduction to forty hadiths will be provided followed by providing information on Lutfi’s biography and then the aforesaid forty hadiths will be introduced and the full text will be provided.

Anahtar Kelimeler

Forty hadiths, poem, stanza, Lutfi, 16th century

Kaynakça

• ACLÛNÎ, İsmail bin Muhammed 1421/2000 , Keşfü'l-Hafâ, Cilt 1-2, Şam.
• AHMED ZİYAÜDDİN GÜMÜŞHANEVİ 2010 , Ramuzu’l-Ehadis, Hadis Ansiklopedisi, Cilt 1-2, İstanbul: Pamuk Yayıncılık.
• AKOT, Bülent 2013 , “Mevlânâ İdris-i Bitlisî ve Manzum Kırk Hadîs Tercumesi: Hadîs-i Çihil”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, Cilt 24, Sayı 2, s. 71-84.
• AKSOY, Hasan 1991 , Mustafa Âlî’nin Manzum Kırk Hadîs Tercümeleri İnceleme-Metin , İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• _________ 1997 , "Fevrî’nin Manzûm Kırk Hadîs Tercümesi", Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 13-15, s. 121-130.
• AKSU, Cemal 2004 , "Hanîf’in Manzûm Kırk Hadîs Tercümesi Şerhi", İlmî Araştırmalar, Sayı 17, s. 17-34.
• AVCI, İsmail 2007 , Hazînî’nin Manzum Şerh-i Hadîs-i Erbaîn Tercümesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• BAYAK, Cemal 2015 , “Sehmî ve Manzûm Hadîs-i Erba’în Tercümesi”, Turkish Studies, Cilt 10, Sayı 8, s. 597-622.
• CANAN, İbrahim trz. , Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, Cilt 5, Ankara: Akçağ Yayınları.
• _________ 1988 , Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, Cilt 6, Ankara: Akçağ Yayınları.
• _________ 1989 , Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, Cilt 7, Ankara: Akçağ Yayınları.
• _________ 1990 , Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, Cilt 10, Ankara: Akçağ Yayınları.
• CEYHAN, Âdem 2003 , "Usûlî’nin Hadis ve Vecize Tercümeleri", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TDE Dergisi, Cilt 30, s. 147-188.
• _________ 2008 , "Azmî'nin Kırk Hadis Tercümesi", Prof. Dr. Abdülkadir Karahan'ın Anısına Uluslararası Divan Edebiyatı Sempozyumu, İstanbul: Beykoz Belediyesi Kültür Yay., s. 131-156.
• _________ 2015 , “Şirvanlı Hatiboğlu Habîbullâh’ın Kırk Hadis Tercümesi”, Erdem, İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı 69, s. 53-72.
• CİHAN, Sadık 1991 , "Nüzhet Ömer Efendi ve Hadîs-i Erba’în Tercümesi", On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 5, s. 35-67.
• _________ 1997 , "Şeyhî ve Hadîs-i Erba’în Tercümesi", On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 9, s. 5-27.
• ÇOLAK, Ahmet 2015 , “Seyyid Vehbî’nin Manzum Hadis-i Erba’in Tercümesi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim TEKE Dergisi, Cilt 4, Sayı 2, s. 616-633.
• EBU'L-HÜSEYİN MÜSLİM, İbnu'l-Huccâc el-Kuşeyrî en-Niysâbûrî 1970 , Sahih-i Müslim ve Tercemesi, Cilt 8, trc. Mehmed Sofuoğlu, İstanbul: İrfan Yayınları.
• ez-ZEHEBÎ, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman 1963 , Mizânü'l- itidâl fî nakdi'r-ricâl, Cilt 1, Beyrut.
• GIYNAŞ, Kamil Ali 2012 , “Hilâlî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi”, Turkish Studies, Cilt 7, Sayı 1, s. 1133-1157.
• HİNDÎ, Alâeddin Ali b. Hüsameddin 1989 , Kenzü'l-Ummâl fî Süneni Akvâli ve'l-Efâl, Cilt 1-2, 15-16 , Beyrut.
• İPŞİRLİ, Mehmet 2003 , “Lutfi Paşa”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 27, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 234-6.
• KANDEMİR, M. Yaşar 2002 , “Kırk Hadis”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 467-70.
• KARAHAN, Abdülkadir 1991 , İslâm-Türk Edebiyatında Kırk Hadis, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
• _________ 2002 , “Kırk Hadis” Türk Edebiyatı , İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 470-3.
• KÖKSAL, M. Fatih 2007 , "Yenipazarlı Vâlî’nin Manzum İlk Kırk Hadis Tercümesi", Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, Prof. Dr. Abdülkerim Abdülkadiroğlu Armağanı, s. 237-251.
• _________ 2012 , Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir İnceleme-Tenkitli Metin , http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10721,edirneli-nazmi- mecmaun-nezairpdf.pdf?0, 15.01.2016 .
• KUZÂÎ 2005 , Müsned-i Şihâb, çev. Ali Akar, Konya: Armağan Kitaplar.
• _________ 2012 , Şihâbu’l-Ahbâr, haz. İhramcızâde Hacı İsmail Hakkı Altuntaş.
• LUTFÎ 16. asır , Manzum Kırk Hadis Tercümesi, Millî Kütüphane, 06 Mil Yz A 8851/1.
• MECLİSÎ MUHAMMED BÂKIR trz , Biharu’l-Envar, Cilt 75.
• MEHMED SÜREYYA 1996 , Sicill-i Osmanî, Osmanlı Ünlüleri, Cilt 3, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• NEVEVÎ trz. , Ebu Zekeriyya Muhyiddin Yahya İbn-i Şeref, Riyazü's-Salihin Tercümesi, trc. Salih Uçan, İstanbul.
• ÖZDEMİR, Mehmet 2016 , “Muhyî’nin Manzum Hadîs-i Erbaîn Tercümesi”, Littera Turca, Journal of Turkish Language and Literature, Cilt 2, Sayı 1, s. 323-341.
• POYRAZ, Yakup 2014 , “Manastırlı Hasan bin Ali’nin Ehâdîs-i Erba’în Adlı Manzum Kırk Hadis Tercümesi”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt 14, Sayı 2, s. 109-135.
• SEVGİ, Ahmet 1988 , “Mevlânâ Cemâl Efendi’nin Manzum Kırk Hadis Tercemesi”, İslami Edebiyat, Sayı 3, s. 25-27.
• _________ 1993 , Merdümî, Tuhfetü’l-İslâm Manzûm Kırk Âyet ve Kırk Hadîs Tercümesi , Konya.
• _________ 2000 , Molla Câmî’nin Erba’în’i ve Manzûm Türkçe Tercümeleri, Konya.
• SOLMAZ, Süleyman 2005 , Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı İnceleme-Metin , Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• TUMAN, Mehmet Nail 2001 , Tuhfe-i Nâilî, Cilt 2, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• YAVUZ, Hulûsi 2003 , Yemen’de Osmanlı İdâresi ve Rumûzî Târihi 923- 1012/1517-1604 , Cilt 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• YILDIZ, Âlim 2003 , "Okçu-zâde Mehmed Şâhî ve Manzûm Kırk Hadîs Tercümesi: Ahsenü’l-Hadîs", Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt XVII, s. 115-148.
• _________ 2011 , “Sirâcî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, s. 127-150.
• YILMAZ, Mehmet 2013 , Kültürümüzde Ayet ve Hadisler Ansiklopedik Sözlük , İstanbul: Kesit Yayınları.