İlk Dönem Anadolu Sahası Mesnevilerinde Medhiye Uslubunun Kullanımı

Yıl 2016, Cilt: 17 Sayı: 17, 191 - 214, 30.12.2016

Sevda Önal

Öz

İslami edebiyatların en yaygın ürünlerinden olan mesneviler, kendi arasında kafiyeli mısralardan oluşan manzum eserlerdir. Binlerce beyit uzunluğunda yazılabilen mesneviler, bu özelliğinden dolayı doğu edebiyatlarının romanları olarak değerlendirilir. İlk dönem Anadolu sahası mesnevilerinin ortak özelliği, hem saray kültürünün hem de sosyal yaşamın gelişmesinde rol oynayan eserler olmalarıdır. Bu mesneviler çoğunlukla devlet yöneticilerinin istek ve yönlendirmelerine bağlı olarak yazılan eserlerdir. Özellikle yüksek saray kültürünün ve kurumsallaşan klasik edebiyatın ilk ürünlerinin verildiği ilk mesnevilerde yöneticiler için yazılmış methiye bölümleri de yer almaktadır. Bu çalışmada XIV. asır ve II. Murat dönemi eserlerinden, Şeyhoğlu Mustafa’nın Hurşîd ü Ferahşâd, Ahmedî’nin Cemşîd ü Hurşîd, Ahmed-i Dâî’nin Çengnâme, Tutmacı’nın Tabiatnâme ve Şeyhî’nin Hüsrev ü Şîrîn ve Harnâme isimli mesnevilerinin methiye bölümleri muhteva, şekil ve üslup açısından değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, mesnevi, methiye

The Use of Eulogy Language in The Mesnevis of The First Period Anatolian Field

Öz

The most common works of Islamic literature, mesnevis are the pieces of literature that have rhymed lines between each other. Mesnevis which can be written in thousands of couplets are considered as the novels of the eastern literature due to this characteristic. The common characteristic of the mesnevis in the first period of Anatolian field is that they are the works playing a role upon the development of both the courtly culture and social life. These mesnevis are the works written in accordance with the demands and directions of state directors. In these mesnevis in which the first works related to the high courtly culture and institutionalized classical literature have been written, there are eulogies attributed to the administrators. In this study, eulogy sections of mesnevis such as Hurşîd ü Ferahşâd written by Şeyhoğlu Mustafa, Cemşîd ü Hurşîd by Ahmedî, Çengnâme by Ahmed-i Dâî, Tabiatnâme by Tutmacı and Hüsrev ü Şîrîn and Harnâme by Şeyhî which were written in the 14th century during the era of Murat II will be discussed in terms of their content, form and language.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, mesnevi, eulogy

Kaynakça

• ALPAY-TEKİN, Gönül 1992 , Ahmed-i Dâî Çengnâme, Harvard Üniversitesi, Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• AKALIN, Mehmet 1975 , Ahmedî, Cemşîd ü Hurşîd, İnceleme-Metin, Ankara: Sevinç Matbaası.
• AKDOĞAN, Yaşar, Ahmedî, İskendernâme,http://www.kulturturizm.gov.tr/, erişim tarihi: 18. 07.2016 .
• ANDREWS, Walter G. 2000 , Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• AYAN, Hüseyin 1979 , Şeyhoğlu Mustafa, Hurşîdnâme, İnceleme-Metin-Sözlük- Konu Dizini, Erzurum.
• AYDEMİR, Yaşar 2004 , “Methiye”, DİA, 29. C., İstanbul.
• _________ 2013 , “Memduhun Vasıfları ve Gelenek”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları Üzerine VIII. Kasideye Methiye: Biçime, İşleve ve Muhtevaya Dair Tespitleri, İstanbul: Klasik Yayınları.
• ATEŞ, Ahmet 1971 , “Mesnevî”, İA, 8. C., İstanbul.
• BAYRAM, Mikail 1979 , “Anadolu’da Telif Edilen İlk Eser- Keşf al-Akaba”, İÜEFY, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi VII:3-4, İstanbul.
• ÇELEBİOĞLU, Amil 1999 , Türk Edebiyatında Mesnevi XV. yy. a Kadar , İstanbul.
• DİLÇİN, Cem 1991 , Mesud bin Ahmed, Süheyl ü Nevbahâr, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• ERTAYLAN, İsmail Hikmet 1990 , Tabiatnâme, İstanbul: İstanbul Üniver- sitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İNALCIK, Halil 2011 , Şair ve Patron, Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• KARAHAN, Leyla 1985 , Erzurumlu Mustafa Darîr, Kıssa-i Yûsuf, Ankara: Gazi Üniversitesi SBE, Doktora Tezi.
• KARAKAYA, Burcu 2012 , Garîb’in Yûsuf u Züleyhâsı, İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin , Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi.
• KÖKTEKİN, Kazım 1994 , Süle Fakih’in Yûsuf ve Zelîhâsı, İnceleme- Metin-İn- deks , Erzurum: Atatürk Üniversitesi Doktora Tezi.
• KARTAL, Ahmet, 2010 , Şiraz’dan İstanbul’a Türk-Fars Kültür Coğrafyası Üze- rine Araştırmalar, Kurtuba Kitap.
• ________ 2014 , Doğunun Uzun Hikayesi, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayın- ları.
• KOCATÜRK, Sadettin 2000 , Gülşehrî ve Feleknâme, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı 1000 Temel Eser.
• ÖZDEMİR, Mehmet 2011 , Şeyhî Harnâme, İstanbul: Kapı Yayınları.
• ŞAHİN, Ebubekir 2013 , Medh ve Hamd Kavramları Çerçevesinde Methiye Üslubu Üzerine, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları Üzerine VIII. Kasideye Methiye: Biçime, İşleve ve Muhtevaya Dair Tespitleri, İstanbul: Klasik Yayınları.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla 2006 , “Klasik Şiir Estetiği”, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ŞEYYAD HAMZA, Yûsuf ve Zelîhâ, Haz. İbrahim Taş, http://www. kulturturizm.gov.tr/, erişim tarihi: 18. 07. 2016 .
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri 1963 , Şeyhî’nin Hüsrev ü Şîrîn’i, İnceleme- Metin, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ÜNVER, İsmail 1986 , “Mesnevî”, Türk Dili Dergisi, Türk Şiiri Özel Sayısı II, Ankara: TDK Yayınları.
• YAVUZ, Kemal, Gülşehrî’nin Mantıkuttayr’ı Gülşennâme , Metin ve Aktarma, http://www.kulturturizm.gov.tr/ erişim tarihi: 18. 07. 2016 .
• ________, Aşık Paşa, Garîbnâme,. http://www.kulturturizm.gov.tr/ , erişim tarihi: 18. 07. 2016 .