Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu^mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’lÂlemîn” Başlıklı Mesnevisi

Yıl 2017, Cilt: 18 Sayı: 18, 333 - 402, 01.07.2017

Ferdi Kiremitçi

Öz

Türk İslam edebiyatındaki dinî-edebî türlerin genellikle Hz. Muhammed üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu türlerden biri de manzum hicretnâmelerdir. Bu türdeki eserler, çoğunlukla Hz. Muhammed’in miladî 622 yılında Mekke’den Medîne’ye göçünü anlatan manzum metinlerdir. Türk İslam edebiyatındaki müstakil manzum hicretnâmelerin bilinen tek örneği Süleymân Nahîfî’ye aittir. Ancak, edebiyatımızın farklı dönemlerinde bu konuda yazılmış pek çok şiir ve manzume bulunmaktadır. Hatta, bazı klasik şairlerimiz divan ya da mesnevilerinin bir bölümünü bu olayı anlatmaya tahsis etmişlerdir. Bu çalışma giriş ve onu izleyen üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın giriş kısmında hicret kavramının tanımı yapılmış ve Hz. Muhammed’in hicret olayı özetlenmiştir. Çalışmanın birinci bölümünde, hicret konusunun edebiyatımızın farklı dönemlerinde nasıl ele alındığından bahsedilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde, manzum hicretnâmelerin müstakil veya bölüm hâlindeki örnekleri tanıtılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise türün önemli örneklerinde biri olan Hicret-i Habîb-i Rabbü’l-Âlemîn adlı mesnevinin tahlili ve metin neşrine yer verilmiştir. Bu çalışmayla edebiyat tarihi kaynaklarımızda adı geçen fakat bir bütün hâlinde daha önce değerlendirilmeyen manzum hicretnâmeler üzerinde durulmuş, çalışmanın dinîedebî türler hakkında mesai harcayan araştırmacılara ve Hz. Muhammed’in hicretini manzum olarak bir kez daha hatırlamak isteyen okuyuculara katkı sunması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hicret, Manzum Hicretnâme, Dinî- Edebî Türler, Mustafâ Fevzî b. Nu‘mân

In Verse Migrationbooks in Turkish Islamic Literature and Mesnevi Named “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l-Âlemîn” of Mustafâ Fevzî b. Nu'mân

Öz

It is seen that religious-literary genres in Turkish Islamic literature, generally, are concentrated on Hz. Muhammed. One of these genres is the in verse migrationbooks. Mostly, this kind of works are verse texts describing the Hz. Muhammad’s migration from Mecca to Medina in 622. The only known example of detached in verse migrationbooks belongs to Süleyman Nahîfî. However, there are many poems written in this subject in different periods of our literature. Even, some of our classical poets have allocated the a part of one’s own divan or mesnevi to tell this event. This study consists of introduction and three parts following it. It the introduction of the study, the concept of migration has been defined and Hz. Muhammad’s emigration has been summarized. In the first part of the study, it has been mentioned how the subject of emigration has been used in different periods of our literature. In the second part of the study, the individual or departmental examples of in verse migrationbooks have been introduced. The third part of the study contains the analysis and text publication of mesnevi named Hicret-i Habîb-i Rabbü’l-Âlemîn which is the one of the most important examples of the genre. This study focuses on the in verse migrationbooks which is mentioned in our literary history sources but which is not evaluated before in a whole. The aim of the study is to contribute to the researchers who spending hours on religious- literary genres and to the readers who want to remember once again as a verse the migration of Hz. Muhammed.

Anahtar Kelimeler

Migration, In Verse Migrationbooks, Religious-Literary Genres, Mustafâ Fevzî b. Nu‘mân

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed 1351 , Keşfü’l-Hafâ ve Muzîlü’l-İlbâs ‘Amme’ş- Tehara Mine’l-Ehâdîs ‘Alâ Elsineti’n-Nâs, Kâhire.
• Akdoğan, Yaşar trhz. Haz. , Ahmedî Dîvânı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü 3141, Kültür Eserleri 424, www.kulturturizm.gov.tr.
• Algül, Hüseyin 1994 , “Ebû Eyyûb el-Ensârî”, DİA, X, 123-125, İstanbul: TDV Yay.
• ________, 2002 , “Kubâ”, DİA, XXVI, 298-299, İstanbul: TDV Yay.
• Âşık Molla Rahim 1985 , Âşık Molla Rahim’in Eşsiz ve Coşkun Şiirleri, Konya: Ocak Matbaası.
• Bilkan, Ali Fuat 2011 Haz. , Nabi Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• Bozkurt, Nebi ve Mustafa Sabri Küçükaşcı 2003a , “Mekke”, DİA, XXVIII, 555-563, İstanbul: TDV Yay.
• ________, 2003b , “Medine”, DİA, XXVIII, 305-311, İstanbul: TDV Yay.
• Bursalı İsmâil Hakkı 1252 , Ferâhü’r-Rûh Muhammediyye Şerhi , I, Bulak.
• Çelebioğlu, Âmil 1998 , Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: MEB Yay.
• ________, 1996 , Muhammediye II, İstanbul: MEB Yay.
• Çetişli, İsmail 2012 , Türk Şiirinde Hz. Peygamber 1860-2011 , Ankara: Akçağ Yay.
• Çorak, Reyhan 2010a , “Klasik Türk Edebiyatı’nda Siyer ve Siyer Konulu Edebî Türler”, Siyer Edebiyat İlişkisi, 83-95, İstanbul: Meridyen Kitaplığı.
• ________, 2010b , Münîrî’nin öl. 1521? Manzum Siyer-i Nebî’si Cilt 2-3 İnceleme-Metin , Marmara Üni. TAE., İstanbul: Yayınlanmamış Dokdora Tezi.
• Demircan, Adnan 2009 , “Sevr Mağarası”, DİA, XXXVII, 5-6, İstanbul: TDV Yay.
• Egüz, Esra 2013 , Erzurumlu Mustafa Darîr'in Sîretü'n-Nebî'sindeki Türkçe Manzumeler İnceleme-Metin , İstanbul Üni. SBE., İstanbul: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Erdoğan, Kenan 2008 Haz. , Niyâzî-i Mısrî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.
• Erzurumlu Mustafa Darîr trhz. , İslâm Tarihi Ansiklopedisi/Kitâb-ı Siyer-i Nebî, Haz. Mehmet Faruk Gürtunca , III-IV, İstanbul: Sağlam Yay.
• Fığlalı, Ethem Ruhi 1993 , “Dârünnedve”, DİA, VIII, 555-556, İstanbul: TDV Yay.
• Güneş, Mustafa 2008 Haz. , Erzurumlu İbrahim Hakkı Dîvânı, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• Güzel, Abdurrahman 2006 , Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Ankara: Akçağ Yay.
• Hüseyin Râci Efendi trhz. , Zağra Müftüsünün Hatıraları/Târihçe-i Vak’a-i Zağra, Haz. M. Ertuğrul Düzdağ , İstanbul: Tercüman Yay.
• Hüseyin Vassâf 1999 , Sefine-i Evliyâ, Haz. Ali Yılmaz ve Mehmet Akkuş , II, İstanbul: Kitabevi Yay.
• İbnü’l-emin Mahmud Kemâl İnal 1999 , Son Asır Türk Şâirleri, Haz. Müjgan Cunbur , I, Ankara: AKMB Yay.
• K. Arpaguş, Hatice 2015 , Osmanlı Halkının Geleneksel İslâm Anlayışı ve Kaynakları, İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yay.
• Keleş, Reyhan 2016 , “İslamî Türk Edebiyatı’nda Hicret ve Hicretle İlgili Kavramlar”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, XI/VII, 225-246.
• Kısakürek, Necip Fazıl 2015 , Esselâm, İstanbul: Büyük Doğu Yay.
• Köksal, Mustafa Âsım 1978 , Peygamberimiz, Ankara: Akçağ Yay.
• Mustafâ Fevzî b. Nu‘mân 2017 , Hilye-i Sâdât, Haz. Ferdi Kiremitçi , İstanbul: Kesit Yay.
• ________, 1324 , İsbâtü’l-Mesâlik, İstanbul.
• ________, 2012 , Mir’âtü’ş-Şühûd, Haz. Fatih Yıldız , Konya: Ensar Yay.
• ________, trhz. , Risâle-i Ziyâiyye, Numan Erdem Nüshası.
• ________, 1331 , Şümûsu’s-Safâ fî Evsâfi’l-Mustafâ, İstanbul.
• Okçu, Naci trhz. Haz. , Şeyh Gâlib Dîvânı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü 3146, Kültür Eserleri 429, www.kulturturizm.gov.tr.
• Okuyucu, Cihan 2010 , Divan Edebiyatı Estetiği, İstanbul: Kapı Yay.
• Önkal, Ahmet 1998 , “Hicret”, DİA, XVII, 458-462, İstanbul: TDV Yay.
• Özfırat, Bayram 2014 , “Türk Edebiyatının Manzum İlk Siyeri: Velî’nin Sîretü’n-Nebî’si”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XII, 93-134.
• Öztoprak, Nihat 2010 , “Türk Edebiyatında Manzum Siyerler”, Uluslararası Mevlid Sempozyumu, Ed. Bilal Kemikli ve Osman Çetin , 51-70, Ankara: TDV Yay.
• Öztürk, Ali 2014 , “Türk Edebiyatında Manzum Siyerler”, Hz. Muhammed SAV ve Mesajı Ed. Mehmet Mahfuz Söylemez , 245-248, İstanbul: İslâmî Dergisi Yay.
• Pekolcay, Neclâ 1996 , İslâmî Türk Edebiyatı I, İstanbul: Kitabevi Yay.
• Sandıkçı, Kemal 1991 , “Âmir b. Füheyre”, DİA, III, 65-66, İstanbul: TDV Yay.
• Sarıçam, İbrahim 2016 , “Hz. Peygamber Dönemi-Hicret”, İslâm Tarihi El Kitabı, Ed. Eyüp Baş , 114-118, Ankara: Grafiker Yay.
• Seyyid Mustafa Râsim Efendi 2008 , Tasavvuf Sözlüğü/Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil, Haz. İhsan Kara , İstanbul: İnsan Yay.
• Sönmez, Mehmet Ali 1998 , “Abdullah b. Ebû Bekir es-Sıddîk”, DİA, I, 95-96, İstanbul: TDV Yay.
• Süleyman Çelebi 1999 , Mevlid, Haz. Cemâl Kurnaz ve Mustafa Tatçı , Ankara: Akçağ Yay.
• ________, 2013 ,Vesiletü’n-Necât, Haz. Mehmet Akkuş ve Uğur Derman , Ankara: DİB Yay.
• Şahin, Kâmil 1999 , “Mustafa Âsım Köksal 18 Eylül 1913-28 Kasım 1998 Hayatı ve Eserleri”, Diyanet Üç Aylık İlmî Dergi, II/XXXV, 117-127.
• Şahin, Mehmet 2006 , Mustafa Fevzi B. Numan’ın Hayatı, Eserleri ve Dinî Edebiyatla İlgili Şiirleri, Ankara Üni. SBE., Ankara: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Tatçı, Mustafa 2016 , Eşrefoğlu Rûmî Dîvân-ı İlâhiyât, İstanbul: H Yay.
• ________, 2005 , Yûnus Emre Dîvânı ve Risâletü’n-Nushiyye, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• Tatçı, Mustafa ve Musa Yıldız 2017 , Azîz Mahmûd Hüdâyî Dîvânı, İstanbul: H Yay.
• Topaloğlu, Bekir 1995 , “Esmâ-i Hüsnâ”, DİA, XI, 404-418, İstanbul: TDV Yay.
• Uludağ, Süleyman 2005 , Tasavvuf Sözlüğü, İstanbul:Kabalcı Yay.
• Uzun, Mustafa 1995 , “Fevzi Efendi-Kâtib”, DİA, XII, 509-510, İstanbul: TDV Yay.
• ________, 2013 , “Yâr-ı Gâr”, DİA, XLIII, 324, İstanbul: TDV Yay.
• Ünal, Yavuz 2010 , “Sürâka b. Mâlik”, DİA, XXXVIII, 161, İstanbul: TDV Yay.
• Velî 939 , Siretü’n-Nebî, İ.B.B. Atatürk Nadir Eserler Kütüphanesi, Nu. MC- Yz-O.000053, 494 v.
• Yavuz , Salih Sabri 2005 , “Mi’râc”, DİA, XXX, 132-135, İstanbul: TDV Yay.
• Yavuz, Yusuf Şevki ve Zeki Ünal 1993 , “Cebrâil”, DİA, VII, 202-204, İstanbul: TDV Yay.
• Yenikale, Ahmet trhz. Haz. , Sünbül-zâde Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü 3374, Kültür Eserleri 514, www.kulturturizm.gov.tr.
• Yeniterzi, Emine 1993 , Divan Şiirinde Na’t, Ankara: TDV Yay.
• Yılmaz, Ali 2012 Ed. , Türk İslâm Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yay.