Paris’te Yazılan Bir Mevlid: Misbâhü’s-Salâh

Yıl 2015, Cilt: 14 Sayı: 14, 93 - 166, 01.07.2015

Mustafa Özkat

Öz

Bir yönüyle şair, bir yönüyle de diplomat olan İbnü’r- Reşâd Ali Ferruh Bey 5 Haziran 1865-19 Ekim 1904 , edebiyat anlayışı bakımından Tanzimat ile Servet-i Fünûn edebiyatı arasında kalan ve daha çok 1884-1896 yılları arasında ortaya koydukları eserlerle Servet-i Fünûn dönemi şiir anlayışına hazırlayıcı rol oynayan Mutavassıtîn Ara Nesil, Aracılar, Ortacılar, Ilımlılar grubu içerisinde değerlendirilmektedir. Gazete ve dergilerde yayımlanan şiir ve makalelerinin yanı sıra manzum ve mensur olarak kaleme aldığı onu matbu, onu da yazma halinde yirmi eseriyle döneme damgasını vurmuştur. Bu çalışmamızda, hiçbir mevlid literatüründe adı anılmayan Ali Ferruh Bey’in Paris’te kaleme aldığı ve el yazısıyla H. Rebîülevvel 1305/Kasım-Aralık 1887 tarihinde Paris’te bastırdığı Mısbâhu’s-Salâh adlı mevlidi tanıtılmıştır. Mevlidin kaleme alınmasıyla ilgili gelişmelerin kısaca aktarıldığı “Çünki” başlıklı bir girişten sonra eserde biri mensur, diğeri manzum olmak üzere iki bölüm yer almaktadır. “Mukaddime” başlıklı mensur bölümde Hz. Peygamber’in doğumu ve nesebi hakkında geniş bir açıklamaya yer verilmiştir. Çeşitli tarihî kaynaklarla da desteklenen bu bölümün ardından Hz. Peygamber’in yalnızca doğumunun ele alındığı mesnevi tarzındaki 191 beyitlik manzume gelmektedir. Sekiz beyti Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât adlı eserinden alıntılanmış olan bu kısımda, Süleyman Çelebi mevlidindeki akıcılığı görmek mümkün değildir. Bu çalışmamızla, Türk edebiyatındaki mevlid yazma geleneğinin Türklerin egemen olarak yaşadıkları bölgelerle sınırlı kalmayıp az sayıda Türk’ün yaşadığı yerlerde de sürdürüldüğü ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ali Ferruh, mevlid, Mısbâhu’s-Salâh, Hz. Peygamber, Paris, mesnevi, Kerbelâ

A Mawlid Written in Paris: Misbahu’s-Salah

Öz

İbnü’r-Reşâd Ali Ferruh Bey 5 June 1865-19 October 1904 , both a poet and a diplomat, is utilized within Mutavassıtîn Mid Generaiton, Middlemans, Mediators, Moderators group which remains in between The Tanzimât and Servet-i Funûn literature with respect to the sense of literature and with the works that they presented more between 1884-1896, they have a role in preparing the way for the sense of poem of Servet-i Funûn period. Beside his poems and articles that is published in newspapers and magazines, he left his mark on his time with his twenty works that is written as poetic and prosaic, ten of them is printed and the other ten is manuscript. In this article a mawlid that is not included in any mawlid literature named Mısbâhu’s-Salâh, written and published cursively by Ali Ferruh Bey in H. Rebîülevvel 1305/November-December 1887 in Paris, is introduced. After an introduction titled “Çünki” Because that mentions the progress related to writing process of the mawlid briefly, there are two parts in this mawlid, one of them is prosaic and the other one is poetic. In the prosaic part titled “Mukaddime”, a detailed explanation about Muhammad the prophet’s birth and ancestry is given. After this part that assisted with various historical resources, a 191-couplets-long poem à la mathnawi based on only Muhammad the prophet’s birth comes. In this part which of its eight couplets is cited from Süleyman Çelebi’s work named Vesîletü’n- Necât, it is impossible to see the fluency as in the Süleyman Çelebi’s mawlid. With this article it is revealed that the tradition of writing mawlids is not limited only with the regions that mostly Turks live, it is also continued in the regions that few Turks live.

Anahtar Kelimeler

Ali Ferruh, mawlid, Mısbahu’s-Salah, Muhammad the prophet, Paris, mathnawi, Karbala

Kaynakça

• ABDÜLHALİM MEMDUH 1306 , Târîh-i Edebiyât-ı Osmaniyye, Neşreden: Ohanes Ferid , İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 134 s.
• AÇIK, Kerim 2015 , “Muhyiddin İbnu’l-Arabî’nin Menkabetu Mevlidi’n- Nebî İsimli Mevlidi ve Edebi Tenkitli Metni”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 19, Sayı: 62, Bahar 2015, s. 677-716.
• AĞIRAKÇA, Ahmet 2006 , “Müneccimbaşı, Ahmed Dede”, DİA, Cilt: 32, İstanbul, s. 4-6.
• AKSOY, Hasan 2007 , “Eski Türk Edebiyatı’nda Mevlidler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi TALİD , Eski Türk Edebiyatı Tarihi - I Sayısı, Cilt: 5, Sayı: 9, İstanbul, s. 323-332.
• ALGÜL, Hüseyin 1996 , “Ficâr”, DİA, Cilt: 13, İstanbul, s. 52.
• ALİ FERRUH İbnü’r-Reşâd 1305/1 , Kerbelâ - Kitâb-ı Evvel, Paris, H. Muharrem 1305/Eylül-Ekim 1887, 228 s.
• ALİ FERRUH İbnü’r-Reşâd 1305/2 , Mısbâhu’s-Salâh - Vilâdet-i Peygamberî, Paris, H. Rebî‘ü’l-evvel 1305/Kasım-Aralık 1887, 61 s.
• ALİ KEMAL 1985 , Ömrüm, Yayıma Hazırlayan: Zeki Kuneralp , İsis Yayımcılık, İstanbul.
• BİRİNCİ, Necat 1988 , Menemenlizâde Mehmed Tahir: Hayatı ve Eserleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• BURSALI Mehmed Tâhir 1333 , Osmanlı Müellifleri, Cilt: II, İstanbul: Matba‘a-i ‘Âmire, H. 1333/1915.
• CANAN, İbrahim 1995 , “Enes b. Mâlik”, DİA, Cilt: 11, İstanbul, s. 234-235.
• CANIM, Rıdvan 2000 , Latîfî - Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ İnceleme-Metin , Ankara: AKM Başkanlığı Yay.
• CEBECİOĞLU, Ethem 2008 , “Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin 560/1165- 638/1240 Hayatı ve Eserleri”, Tasavvuf / İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-1 , Yıl: 9, Sayı: 21, s. 9
• CÜNDİOĞLU, Dücane 1996 , “Ernest Rénan ve ‘Reddiyeler’ Bağlamında İslam-Bilim Tartışmalarına Bibliyografik Bir Katkı”, Divan / İlmî Araştırmalar, 1996/2, Yıl: 1, Sayı: 2, s. 1-94.
• ÇANKAYA, Mücellidoğlu Ali 1968-1969 , Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler / Mülkiye Şeref Kitabı: Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları İle Birlikte, Cilt: III, Ankara: Mars Matbaası.
• ÇUBUKÇU, Asri 1997 , “Halîme”, DİA, Cilt: 15, İstanbul, s. 338.
• DURMUŞ, İsmail 2004 , “Mevlid / Arap Edebiyatı”, DİA, Cilt: 29, Ankara, s. 480-482.
• EL-A‘ZAMÎ, M. Mustafa 1992 , “Buhârî, Muhammed b. İsmâil”, DİA, Cilt: 6, İstanbul, s. 368-372.
• el-SHAMAN, Massad Süveylim Ali 1982 , Türk Edebiyatında Siyerler ve İbn Hişam’ın Siyer’inin Türkçe Tercümesi, YDT., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Ankara.
• ERDOĞAN, Mehtap 2009 , “Ali Ferruh’un Şâyân Adlı Eseri ve Bu Eser İçerisinde Yer Alan Terci-i Bend - Müstezad Nazım Şekliyle Yazdığı Bir Manzumesi”, Turkish Studies / Internationale Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 4/8, Faal 2009, s. 1189-1211.
• FAYDA, Mustafa 1991 , “Bahîrâ”, DİA, Cilt: 4, İstanbul, s. 486-487.
• GALİTEKİN, Ahmed Nezih 2003 , Sâlnâme-i Nezâret-i Umûr-ı Hâriciyye Osmanlı Dışişleri Bakanlığı Yıllığı 1320/1902, Dördüncü Def‘a Olarak Hâriciyye Sicill-i Ahvâl Müdîriyyeti’nce Tertîb Olunmuşdur - IV, Âlem Matba‘ası - Ahmed İhsân ve Şürekâsı, Dersa‘âdet, 1320, [İşaret Yayınları, İstanbul, Mayıs 2003, 666+85 s. “Resimler” başlıklı ek kısmının 31. sayfasında Ali Ferruh Bey’in Vaşington Sefiri olduğu dönemde, 60. sayfasında da “Bulgaristan Fevkalâde Komiserleri” içerisinde çekilmiş fotografı yer almaktadır.]
• GEZGIN, Faruk 2010 , Ali Kemal: Bir Muhalifin Hikâyesi, İstanbul: İsis Yayıncılık.
• GÖRMEZ, Mehmet 2012 , “Vâsile b. Eska‘”, DİA, Cilt: 42, İstanbul, s. 550- 551.
• GÜNAY, Fatih 2007 , “Râşid Mehmed Efendi”, DİA, Cilt: 34, İstanbul, s. 463-465.
• GÜNEŞ, Ahmet 2013 , İbnürreşâd Ali Ferruh Bey’in Kerbelâ Eseri Metin- İnceleme , YYLT, İstanbul Üniversitesi SBE., Türk Dili ve Edebiyatı A.B.D., Eski Türk Edebiyatı B.D., İstanbul, X+294 s.
• HARMAN, Ömer Faruk 2000 , “İbrâhim”, DİA, Cilt: 21, İstanbul, s. 269.
• İBN HİŞÂM, Ebû Muhammed Cemâleddin Abdülmelik 1985 , İslâm Tarihi / Siret-i İbn-i Hişam Tercemesi, Trc.: Hasan Ege , Cilt: I-IV, Kahraman Yayınları, İstanbul, 1961 s. Cilt: I, 613 s.; Cilt: II, 583 s.; Cilt: III, 585 s.; Cilt: IV, 532 s.
• İBNÜ’R-REŞÂD Ali Ferruh 1301 , Laklakiyât-ı Edebiyye, Kostantıniye: Matba‘a-i Ebu’z-ziyâ, R. 1301/1885-6, 36+1 s.
• İBNÜ’R-REŞÂD Ali Ferruh 1302 , Devlet, İstanbul: Karabet ve Kasbar Mat., R. 1302/1886-7, 67+1 s.
• İBNÜ’R-REŞÂD Ali Ferruh 1303/1 , Hûşeng, Dersa‘âdet: Mahmûd Bey Mat., R. 1303/1887-8, 160 s.
• İBNÜ’R-REŞÂD Ali Ferruh 1303/2 , Şâyân, Dersa‘âdet: Mahmûd Bey Mat., R. 1303/1887-8, 50 s.
• İBNÜ’R-REŞÂD Ali Ferruh 1303/3 , Mebâdî-i Hikmet-i Ahlâk, İstanbul: Karabet ve Kasbar Matba‘ası, R. 1303/1887-8, 80 s.
• İBNÜ’R-REŞÂD Ali Ferruh 1304/1 , Üssü’l-Esâs -Medhal-, Birinci Kitap, Dersa‘âdet: Mahmûd Bey Matba‘ası, R. 1304/1888-9, 48 s.
• İBNÜ’R-REŞÂD Ali Ferruh 1304/2 , Taklîb-i Elfâz yâhud Mebâdî-i İştikâk, Kısm-ı Evvel / Levâhik, İstanbul: Mihran Matba‘ası, R. 1304/1888- 9, 77+1 s.
• İBNÜ’R-REŞÂD Ali Ferruh 1306 , Teşhîr-i Ebâtıl, İstanbul: Mihran Mat., R. 1306/1890-1, 48 s.
• İNAL, İbnülemin Mahmûd Kemal 1971 , Son Asır Türk Şairleri, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• İŞLİ, Emin Nedret 1991 , İstanbul’da Gömülü Şairlerin Mezar Kitabeleri, YYLT, İstanbul Üniversitesi SBE, Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Böl., Eski Türk Edebiyatı BD., İstanbul, s. 112-113 9+121+5 . Şairin mezar taşının net olmayan bir fotoğrafı 112. sayfadan önce yer almış olmasına rağmen tezde bu sayfa numaralandırılmamıştır.
• KANDEMİR, M. Yaşar 1988 , “Abdullah b. Ömer b. Hattâb”, DİA, Cilt: 1, İstanbul, s. 126-128.
• KANDEMİR, M. Yaşar 1997 , “Hatice”, DİA, Cilt: 16, İstanbul, s. 465-466.
• KANDEMİR, M. Yaşar 2006 , “Müslim b. Haccâc”, DİA, Cilt: 32, İstanbul, s. 93-94.
• KARAMAN, Hayrettin ve Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez, Sadrettin Gümüş 2006-2008 , Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara, Cilt: I, 747 s.; Cilt: II, 767 s.; Cilt: III, 760 s.; Cilt: IV, 800 s.; Cilt: V, 789 s.
• KILIÇ, M. Erol 1999 , “İbnü’l-Arabî, Muhyiddin”, DİA, Cilt: 20, İstanbul, s. 493-516.
• KIRBIYIK, Kasım 1998 , “Hayzürân”, DİA, Cilt: 17, İstanbul, s. 106-107.
• KÖKSAL, M. Fatih 2011 , Mevlid-nâme, TDV Yayınları, Ankara, 786 s.
• MUHAMMED HAMÎDULLAH 1998 , “Hilfü’l-Fudûl”, DİA, Cilt: 18, İstanbul, s. 31-32.
• ÖNKAL, Ahmet 1989 , “Akil b. Ebû Tâlib”, DİA, Cilt: 2, İstanbul, s. 264.
• ÖZ, Mustafa 1993 , “Ca‘fer es-Sâdık”, DİA, Cilt: 7, İstanbul, s. 1-3.
• ÖZCAN, Abdülkadir 2009 , “Solakzade Mehmed Hemdemî”, DİA, Cilt: 37, İstanbul, s. 371-372.
• ÖZÖN, M. Nihat ve Baha Dürder 1967 , Türk Tiyatrosu Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 494 s.
• SARICAOĞLU, Şakir 1999 , Ali Ferruh’un Hayatı Fikirleri ve Eserleri, YYLT, Kırıkkale Üniversitesi SBE., Türk Dili ve Edebiyatı ABD., Yeni Türk Edebiyatı BD., Kırıkkale, VII+224 s.
• SEZIKLI, H. Ahmet 1988 , “Abdülmuttalib”, DİA, Cilt: 1, İstanbul, s. 272-273.
• ŞENEL, Abdülkadir 1999 , “İbn Merdûye”, DİA, Cilt: 20, İstanbul, s. 184- 185.
• ŞENEL, Abdülkadir 2001 , “Kastallânî, Ahmed b. Muhammed”, DİA, Cilt: 24, İstanbul, s. 583-584.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri 1980 , Süleyman Çelebi - Mevlid Vesîletü’n-Necât , 3. Baskı, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay., 1000 Temel Eser Serisi.
• TOPALOĞLU, Bekir 1988 , “Abdullah”, DİA, Cilt: 1, İstanbul, s. 75-76.
• TOPALOĞLU, Bekir 1991 , “Âmine”, DİA, Cilt: 3, İstanbul, s. 63-64.
• TÜLÜCÜ, Süleyman 2003 , “Lebîd b. Rebîa”, DİA, Cilt: 27, Ankara, s. 121
• UZUN, Mustafa 1989 , “Ali Kemal”, DİA, Cilt: 2, İstanbul, s. 405-408.
• UZUN, Mustafa 2009 , “Siyer ve Megâzî Türkçe Siyer Kitapları ”, DİA, Cilt: 37, İstanbul, s. 324-326.
• YAVUZ, Yusuf Şevki 1999 , “İbn Akîl, Ebü’l-Vefâ”, DİA, Cilt: 19, İstanbul, s. 301-304.
• YAZICI, Hüseyin 1999 , “İbn Kuteybe”, DİA, Cilt: 20, İstanbul, s. 145-149.
• YILMAZ, Mehmet 1992 , Edebiyatımızda İslâmî Kaynaklı Sözler, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• YILMAZ, Mehmet 2013 , Kültürümüzde Ayet ve Hadisler Ansiklopedik Sözlük , İstanbul: Kesit Yayınları, Ağustos 2013.
• YİĞİT, Melih 2009 , Ali Ferruh Bey’in Washington Elçilik Yılları 1898-1901 , YYLT, Kocaeli Üniversitesi SBE., Uluslararası İlişkiler ABD., Siyasi Tarih BD., Kocaeli, VII+102 s.