16. Yüzyılda Derlenmiş Bir Şiir Mecmuasında Dört Nevruziye Örneği: Medhî, Sücûdî, Cafer Çelebi ve Lutfî’nin Nevruziyeleri

Yıl 2015, Cilt: 15 Sayı: 15, 223 - 262, 30.12.2015

Murat A. Karavelioğlu

Öz

Tarihin eski toplumlarında ve onların devamı olan bugünkü nesillerde bahar mevsiminin gelişi, tabiatin dirilişi, doğaya ve hayata bereket gelmesi büyük bir sevinç ve coşkunluk ile karşılanır. Adeta yeni bir hayatın başlaması demek olan nevruz ise asırlardır bir bayram günü kabul edilerek kutlanmaktadır. Özellikle Türk toplumlarında, hangi coğrafyada olursa olsun nevruz, bayram olmanın ötesinde kendisine kutsallık atfedilen özel bir gün kabul edilir. Nevruz konulu edebî verimlere sözlü edebiyat dönemlerinden itibaren rastlanır. Efsane ve destanlarda, masal ve hikâyelerde, şiirde, romanda, tiyatroda, kısacası her edebî türde nevruzu görmek mümkündür. Edebiyat tarihimizin uzun bir dönemini oluşturan Klasik Türk Edebiyatı/Divan Edebiyatı sahasında nevruzu anlatan çok sayıda şiir yazılmıştır. Bu edebî türe genel olarak “nevruziye” denir. 16. yüzyılda derlendiği bilinen bir kasideler mecmuasında dört şairin nevruziyeleri bulunmaktadır. Medhî, Sücûdî, Cafer Çelebi ve Lutfî’ye ait olan bu metinler çeşitli yönlerden incelenmiş ve mukayese de yapılmak suretiyle Osmanlı dönemi şairlerinden dördünün nevruz anlayışı ve anlatımı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nevruz, nevruziye, mecmua, edebî tür

Four Newroziyye Examples in A Poem Majmua Collected in 16th Century: Newroziyye of Medhî, Sucûdî, Cafer Celebi And Lutfî

Öz

Starting of spring season, revival of nature, getting plentifulness in nature and life is be very well received by ancient societies and ongoing new generations. Newroz that simply means the start of a new life, has been accepted as festival and been being celebrated. Especially in Turkish societies, newroz, no matter which geography, is accepted as not only a festival but also a holy day. Literary work about newroz ha been given since the oral litarature period. It is possible that newroz can be mentioned in legend and epic, tale and story, poem, novel, theatre in short, nearly all literary genres. Poems about newroz has been written a lot in Classical Turkish Literature/Diwan Literature. The genre of these poems is generally called as “newroziyye”. There are newroziyyes that were written by four poets in the poem majmua which is collected in 16th century. In this study, consciousness and expression of four poets called Medhî, Sucûdî, Cafer Celebi and Lutfî is tried to revealed by analiyzing from various aspects and comparing poems.

Anahtar Kelimeler

Newroz, rewroziyye, majmua, literary genre

Kaynakça

• Abay, Ali Rıza 2003 , “Kültür Sosyolojisi Açısından Ulusal ve Uluslar Arası Kaynaşma Vasıtası Olarak Nevruz”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 159-168.
• Aksoy, Mustafa 1996 , Kültür Sosyolojisi Açısından Nevruz Geleneği, Ankara: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Ayan, Gönül 2001 , “İslâmî Türk Edebiyatında Nevruz”, Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Aylık Bilim Kültür ve Sanat Dergisi, sy. 1, 17-22.
• Aypay, İrfan 2009 , “Klasik Türk Şiirinde Nevruzun İşlenişi”, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, c. XI, sy. 1, 1-12.
• Aytaç, Pakize 1995 , “Nevruz Üzerine Bir Sohbet”, Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, 20- 22 Mart 1995 , AKM Yayın- ları, 111-119.
• Aytuzlar, Nilgün ve diğerleri 2004 , Türk Dünyası Neruz Şiirleri Antolojisi, Ankara: AKM Yayınları.
• Başçetinçelik, Ayşe, “Türk Kültüründe Nevruz”, http://turkoloji.cu.edu.tr/ makale_sistem 25.04.2015 .
• Bayak, Cemal 2007 , “Nevrûziyye”, DİA, 33, 62.
• Bilgin, Azmi 2003 , “Türk Edebiyatında Bayramlar ve Nevruz Bayramı”, TDl., sy. 617, 448-457.
• Canım, Rıdvan 2000 , Latîfî Tezkiretü’ş-Şuarâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, Ankara: AKM Yayınları.
• Cunbur, Müjgân 1995 , “Klasik Edebiyatımızda Nevruz”, Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, 20-22 Mart 1995 , AKM Yayınları, 37-51.
• Cunbur, Müjgân 2000 , “Nevruzda Çiçeklenen Şiir Bahçelerinden Bir De- met”, Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yayınları, 81-91.
• Çay, Abdülhalûk M. 1988 , Türk Ergenekon Bayramı Nevrûz, Ankara: TKAE Yayınları.
• Feyzioğlu, Nesrin 2004 , “Nevrûz ve Musiki”, Millî Folklor, sy. 61, 68-71.
• Erünsal, İsmail E. 1983 , The Life and Works of Tâcî-zâde Ca‘fer Çelebi, With a Critical Edition of His Dîvân, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Erünsal, İsmail E. 2010 , “Tâcizâde Cafer Çelebi”, DİA, c. 39, 353-356.
• Genç, Reşat 1995 , “Türk Tarihinde ve Kültüründe Nevruz”, Türk Kültü- ründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, 20- 22 Mart 1995 , AKM Yayınları, 15-25.
• Gölpınarlı, Abdülbaki 1957 , “Nevruz: Yenigün”, Vatan Gazetesi, 22 Mart 1957.
• Güleç, İsmail 2013 , “Baharı Şiirle Karşılamak: Kenzî ve Nevrûziyyesi”, Kitaplara Vakfedilen Bir Ömre Tuhfe İsmail Erünsal’a Armağan, 2: Edebiyat ve Tasavvuf, Kütüphanecilik ve Arşivcilik, haz. H. Aynur, Bilgin Aydın, M. B. Aydın , Ülke Armağan, 769-796.
• Gündüz, Şinasi 2007 , “Nevruz”, DİA, 33, 60-61.
• Güzel, Abdurrahman, 1995 “XIV-XV. Yüzyıl Edebiyatında Nevruz ve Nevruziyeler”, Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, 95-109.
• Güzel, Abdurrahman 1996 , “Türk Kültüründe Nevruz ve Millî Birlik- Beraberlik“, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Prof. Dr. Sadık Tural – Elmas Kılıç , Türk Dünyasında Nevruz İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara: AKM Yayınları.
• İsen, Mustafa 1998 , Sehî Bey Tezkiresi Heşt Behişt, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kafalı, Mustafa 1995 , “Türk Kültüründe Nevruz ve Takvim” Türk Kültüründe Nevruz, Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, 20- 22 Mart 1995 , AKM Yayınları, 25-31.
• Karaköse, Saadet 2008 , “Eski Türk Edebiyatında Nevrûz ve Nevrûzla İlgili Unsurlara Genel Bir Bakış”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy. 23, 171-187.
• Karaman, Ramazan 2003 , Türklerde Nevruz Coşkusu, Mersin: İzder Yayınla- rı, Mersin.
• Karaman, Ramazan 2005 , Türk Devlet ve Topluluklarında Nevruz Kutlamaları, Ankara: Berikan Yayınları.
• Karaman, Ramazan 2008 , “Anadolu’da Nevruz Kutlamaları”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 7, sy. 13, 129-145.
• Karaman, Ramazan 2014 , Türk Dünyasının Bayramı Yeni Gün Nevruz , İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Karavelioğlu, Murat A. 2015 , Mecmûa-i Kasâid-i Türkiyye, Ankara: TDK Yayınları.
• Kılıç, Filiz 2000 , “Osmanlı Devletinde ve Klasik Edebiyatımızda Nevruz”, Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yayınları, 203-214.
• Kılıç, Filiz 2010 , Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, 3 cilt , İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Kutluk, İbrahim 1978 , Kınalı-zade Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şuarâ, Ankara: TTK Yayınları.
• Makas, Zeynelabidin 1987 , Türk Milli Kültüründe Nevruz, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Mütercim Âsım 2000 , Burhân-ı Katı, haz. M. Öztürk-D. Örs , Ankara: TDK Yayınları.
• Nadas, Muhlis 1995 , “Türk Dünyasının Milli Bayramı Nevruz”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 18-22.
• Ocak, AhmetYaşar 1983 , Bektaşı Menakkıbnamelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul.
• Ögel, Bahaeddin 1993 Türk Mitolojisi, Ankara.
• Özdemir, Nebi 2006 , “Yenilenmek ve Nevrûz”, Millî Folklor, sy. 69, 15-27.
• Özkan, İsa 1995 , "Türk Boylarının Edebiyat ve Folklorunda Nevruz Şenlikleri", Bilge Yeni Gün, sy. 4, 5-7.
• Rayman, Hayrettin 2002 , “Nevrûz ve Türk Kültüründe Renkler”, Milli Folklor, yıl: 14, sy. 53, 10-15.
• Sarıçiçek, Ramazan 2007 , “Eski Türk Edebiyatında Nevruz ve Nevruziye”, Türk Dili, sy. 663, 229-239.
• Sezen, Lütfi 1999 , “İlkyaz Bayramları: Nevruz-Hıdırellez”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 12, 81-86.
• Tepekaya, Muzaffer 2002 , “Türk Kültüründe ve Tarihinde Nevruz”, Türk- ler nşr. Hasan Celal Güzel ve diğerleri , III, 600-609.
• Ünver, Süheyl 1976 , “Türkiye’de Nevruz ve Nevruziye”, VD, XI, 221-237.
• Ziyadov, Abdülbari 2003 , “Bahar Bayramları ve Nevruz Hikmetleri”, çev. Muhittin Gümüş , Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 218- 221.