Sadi’nin Gülistan’ında Hayvan Teşbih ve Temsilleri

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 24, 41 - 107, 01.07.2020

Yusuf Babür

Öz

İnsan, var olduğundan beri eşyayı ve tabiatı anlayıp anlatma gayreti içerisinde olmuştur. Bunun için, bilinenlerden hareketle bilinmeyeni anlamlandırmaya ve adlandırmaya çalışmıştır. İnsanoğlu gibi hayvanlar da çeşitli özellikler ve güdülerle yaratılmıştır. İnsan, yaratılışından beri hayvanlarla iç içedir. Onlardan özelliklerine göre istifade etmiş, bir kısmından da uzak durmuştur. İnsan, binlerce yıldır birlikte olduğu bu varlıkların neredeyse bütün özelliklerini kavramıştır. Mitolojik pek çok anlatıda hayvanlara yer vermiştir. Yeni varlıkları ve eşyayı adlandırırken ya da tanımlarken onları hayvanlara teşbih ederek daha anlaşılır kılmıştır. Bu hayvan teşbihleri, zamanla gelişerek belagat unsuru hâline gelmiştir. Fars edebiyatının XIII. yüzyıldaki meşhur müelliflerinden olan Sadi-yi Şirazi de hayat tecrübelerini nükteli şekilde anlattığı Gülistan adlı eserinde bu edebî sanatlardan sıkça yararlanmıştır. Sadi, hayvanlara dair teşhis ve teşbihe pek çok örnek vermiştir. Osmanlı Klasik dönem şairleri de hayvan teşbih ve temsilleriyle süslü sayısız şiir kaleme almıştır. Öyle ki hayvanların olay kahramanı olarak kullanıldığı müstakil eserler dahi kaleme alınmıştır. Bu çalışma, söz konusu verilerin ışığında çeşitli milletlerin mitolojik anlatılarında yer alan hayvanlara dair teşbih ve temsilleri ele almıştır. Gülistan’da geçen hayvanlar tasnif edilerek başlıklandırılmış ve bu hayvanların edebiyatta değinilen özelliklerinden bahsedilmiştir. Ayrıca; birer mazmun olarak kullanılan bu hayvanlar hakkında divan şiirinden örnekler verilmiştir. Ardından Sadi’nin Gülistan’daki örnekleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, Sadi-yi Şirazi, Gülistan, Hayvan Teşbih ve Temsilleri

Various Animal Analogy and Representations in Sadi’s Gulistan

Öz

Human beings have been trying to understand and explain things and nature since their existence. For this reason, he tried to make sense of the unknown and to name it by referring to the known. Like human beings, animals are created with various characteristics and motives. Human has been intertwined with animals since his creation; he has used them according to his characteristics, while he has shunned some of the animals. Man has grasped almost all the features of these beings he has been with for thousands of years. Many mythological narratives have featured animals. In naming or describing new beings and objects, he also made them more comprehensible by likening them to animals. These animal similitudes have evolved over time and become an element of eloquence. Sadi-yi Shirazi, one of the famous writers of Persian literature in the XIIIth century, frequently benefited from these literary arts in his work Gulistan, in which he narrated his life experiences in a witty way. Sadi has used numerous examples of analogy related to animals. Poets of the Ottoman Classical period also wrote numerous poems decorated with animal similitude and representations. Even works where animals are used as protoganists have been written. This study dealt with the description and representations of animals in the mythological narratives of various nations in the path shown by these data. The animals in Gulistan were classified and titled and the characteristics of these animals used in literature were mentioned. In addition, examples of these animals used as metaphorical statements are given from the Divan poetry. Later, Sadi's examples in Gulistan were discussed.

Anahtar Kelimeler

Divan Poetry, Sadi-yi Şirazi, Gulistan, Animal Analogy and Representations

Kaynakça

• AKKUŞ, Metin 1993 Haz. , Nef‘î Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ALPAY, Selahattin Çev. 2009 , Beydeba Kelile ve Dimne, İstanbul: Bedir Yayınları.
• ARAT, Reşit Rahmeti Haz. 2008 , Kutadgu Bilig-Yusuf Has Hacib, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• ASHKENAZİ, Michael 2018 , Japon Mitolojisi, Çev. Özlem Özarpacı , İstanbul: Say Yayınları.
• BAUER, Susan Wise 2015 , Antik Dünya, Çev. Mehmet Moralı , İstanbul: Alfa Yayınları.
• BAYAT, Fuzuli 2017 , Kadim Türklerin Mitolojik Hikayeleri, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• BEĞENÇ, Cahit 1974 , Anadolu Mitolojisi, Ankara: MEB Yayınları.
• BİLGİN, Azmi ve Mustafa Çiçekler 2011 Haz. , Gül Suyu Gülistan Tercümesi. İstanbul: Kurtuba Kitap.
• BLACK, Jeremy ve Anthony Green 2003 , Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul: Aram Yayıncılık.
• BOTTERO, Jean ve Samuel Noah Kramer 2017 , Mezopotamya Mitolojisi, Çev. Alp Tümertekin , İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• CURTİS, Vesta Sarkosh 2016 , İran Mitleri, Çev. Fatma Esra Aslan , Ankara: Phoenix Yayınları.
• ÇAYCI, Ahmet 2002 , Anadolu Selçuklu Sanatı’nda Gezegen ve Burç Tasvirleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÇETİNER, Alp 2018 , Yarı Tanrılar, Ankara: Yazı Evi Yayınları.
• ÇİÇEKLER, Mustafa Haz. 2006 , Mantıku’t-tayr Feridüddin Attâr, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• DOĞAN, Muhammet Nur Haz. 2004 , Fatih Avnî Divanı ve Şerhi, İstanbul: Eminönü Belediyesi Yayınları.
• ELİADE, Mircea 2002 , Babil Simyası ve Kozmolojisi, Çev. Mehmet Emin Özcan , İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• ENGİNÜN, İnci ve Zeynep Kerman 2011 , Yeni Türk Edebiyatı Metinleri I Şiir, İstanbul. Dergâh Yayınları.
• ERTEM, Rekin Haz. 1995 , Şeyhülislâm Yahyâ Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• GENÇOSMAN, M. Nuri Haz. 1963 , Molla Cami Baharistan, Ankara: MEB Yayınları.
• GÖLPINARLI, Abdülbâki Haz. 2004 , Nedîm Divanı, İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• HANÇERLİOĞLU, Orhan 2013 , Dünya İnançları Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• HOLLAND, Kevin Crossley 2018 , İskandinav Mitolojisi, Çev. Simge Kaytan , İstanbul: Say Yayınları.
• İLAYDIN, Hikmet Haz. 1991 , Gülistan Sadi, İstanbul: MEB Yayınları.
• İLAYDIN, Hikmet Haz. 1992 , Bostan Sadi, İstanbul: MEB Yayınları.
• İPEKTEN, Haluk Haz. 1990 , Nâilî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAM, Ömer Ferit 2008 , Divan Şiirinin Dünyasına Giriş - Âsâr-ı Edebiye Tedkîkâtı Haz. Halil Çeltik . Ankara: Birleşik Yayınları.
• KARAİSMAİLOĞLU, Adnan Haz. 2015 , Mesnevî Mevlânâ, Ankara: Akçağ
• KOÇ, Munise 2019 , “Mersiye Türünün Mizahî Eleştirisi: Meâlî’nin Mersiye- i Gürbesi”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi - Journal of Turkish Researches Institute TAED 66, 127-139.
• KRAMER, Samuel Noah 2001 , Sümer Mitolojisi, Çev. Hamide Koyukan , İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• KÜÇÜK, Sabahattin Haz. 2011 , Bâkî Dîvânı, Ankara: TDK Yayınları.
• LEVEND, Agâh Sırrı 1984 , Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar , İstanbul: Enderun Kitabevi.
• MACKENZİE, Donald A. 1996 , Çin ve Japon Mitolojisi, Çev. Koray Akten , Ankara: İmge Yayınevi.
• MARRİOT, Alice ve , Carol K. Rachlin 2003 , Kızılderili Mitolojisi, Çev. Ünsal Özünlü , Ankara: İmge Yayınevi.
• NARÇIN, Ali 2012 , A’dan Z’ye Aztek, İstanbul: Ozan Yayıncılık.
• NECATİGİL, Behçet 1995 , 100 Soruda Mitologya, İstanbul: Gerçek Yayınları.
• O’FLAHERTY, Wendy Doniger 1996 , Hindu Mitolojisi, Çev. Kudret Emiroğlu , Ankara: İmge Kitabevi.
• OKÇU, Naci Haz. 2013 , Şeyh Gâlib Divanı, Ankara: TDV Yayınları.
• ONAY, Ahmet Talat 1992 , Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Haz. Cemal Kurnaz , Ankara: TDV Yayınları.
• ÖRS, Yasemin 2001 , Takımyıldızların Mitolojik Öyküleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Fakültesi Özel Konu .
• ÖZBURUN, Serkan Haz. 2013 , Feridüddin Attâr İlâhiname, İstanbul: Semerkand Yayınları.
• PALA, İskender 2011 , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• PRİCE, Bill 2011 , Kelt Mitolojisi, Çev. Cumhur Atay , İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• ROSENBERG, Donna 2017 , Dünya Mitolojisi, Çev. Koray Akten vd. , Ankara: İmge Kitabevi.
• SALT, Alparslan 2010 , Meta Ansiklopedisi, İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları.
• SARAÇ, M. A. Yekta Haz. 2002 , Emrî Divanı, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• SEFERCİOĞLU, M. Nejat 2001 , Nev’î Divanı’nın Tahlili, Ankara: Akçağ
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla 1994 , “Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyâre ve Sâbiteler”, Türk Dünyası Araştırmaları, nr. 90, Haziran, 131-180.
• TARLAN, Ali Nihad Haz. 1992 , Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihad Haz. 1992 , Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• UNAT, Yavuz Haz. 2012 , El-Fergânî - Cevami İlm en-Nücûm ve Usûl el- Harekât es-Semâviyye, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• URTON, Gary 2017 , İnka Mitleri, Çev. İsmail Yılmaz , Ankara: Phoenix Yayınları.
• USTA, İbrahim 2019 , İslam Öncesi Arap Mitolojisi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• WARNER, Elizabeth 2017 , Rus Mitleri, Çev. Mert Kireççi , Ankara: Phoenix Yayınları.
• YILMAZ, Ozan 2012 , Gülistan Şerhi Sûdî-i Bosnevî, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• YORULMAZ, Hüseyin 2017 , Ziya Paşa Tercî-i Bend ve Terkîb-i Bend, İstanbul: Şule Yayınları.
• YÖRÜKAN, Turhan 2018 , Yunan Mitolojisinde Doğu Batı Bütünleşmesi, Ankara: Doğu Batı Yayınlar