Divan Şiirinde Mum ve Cem Sultan’ın Şem‘ Mum Gazeli

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 24, 108 - 136, 01.07.2020

Hanife Dilek Batislam

Öz

Mum, temel aydınlatma araçlarından olması nedeniyle eskiden günlük hayatta sık kullanılan nesnelerdendir. Mumun kullanım amacına ve yapılışına bağlı olarak farklı şekilleri vardır. Ayrıca mumla birlikte işlevi olan “mum makası mıkrâz ” ve şamdan gibi başka eşyalar bulunmaktadır. Günlük hayata dair pek çok nesneyi divan şiirinin zengin benzetme ve hayal dünyası içine yerleştiren divan şairleri, mumu da unutmamışlardır. Mum, divan şiirinde şekli ve vasıfları dolayısıyla çeşitli benzetme ilgileriyle ele alınmıştır. Bu ilgilerin çok sık rastlanılanlarından biri mumla onun etrafında dönen küçük kelebeğin anlatıldığı, mesnevilere konu olmuş Şem‘ ü Pervâne hikâyesidir. Divan şairleri kimi zaman mumu bir insan olarak hayal etmişlerdir. Mumun gövdesi insanın boyu, bedeni; içinde yanan iplik, fitil insanın canı; alevi insanın yüzü; eriyen damlalar gözyaşı; dumanı isi da âh gibi düşünülmüştür. Muma bağlı bu farklı benzetme ve hayaller özellikle divanlardaki şem‘ redifli şiirlerde daha ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmuştur. Makalemizde divan şiirinde kullanılan mum ve mumla ilgili unsurlara değindikten sonra, Cem Sultan’ın 21 beyitlik “şem‘ mum ” redifli gazelini inceleyip değerlendireceğiz. Bu incelemeyle gazelde muma dair hangi benzetme ve hayallerin nasıl kullanıldığını göstermiş olacağız.

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri, mum, gazel, Cem Sultan

The Candle in Divan Poetry and Cem Sultan’s Ghazal With The Redif “Şem‘ Candle ”

Öz

Since candle is one of the basic lighting tools, it was one of the objects frequently used in daily life. The candle has different shapes depending on the intended use and construction. There are also other objects such as “candle scissors mıkraz ” and candle sticks that function together with candles. Divan poets who put many objects of daily life in to the rich analogy and imagination of divan poetry have not forgotten the candle. The candle has been handled with various analogies due to its shape and characteristics in divan poetry. One of the most common of these interests is the story of Şem’ ü Pervâne, which has been the subject of mesnevis, in which the small butterfly revolves around the candle. Divan poets sometimes imagined candle as a person. The body of the candle has been thought as human height and body; candle wick as human soul; it’s flame, as human face; melting drops as tears; it’s smoke as ah wailing . These different metaphors and dreams related to the candle have been revealed in more detail especially in the poems with the redif “şem‘”in the divans. After discussing the candles and elements related to candles used in divan poetry in our article, we will examine and evaluate Cem Sultan’s ghazel of 21 couplets which has the redif “şem‘ candle ”. In this study, we will show which analogy and images about candles are used in ghazals.

Anahtar Kelimeler

Divan poetry, candle, ghazal, Cem Sultan

Kaynakça

• AHMET VEFİK PAŞA 2000 , Lehçe-i Osmânî, Haz. Recep Toparlı , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AHTERÎ MUSTAFA EFENDİ 2009 , Ahterî-i Kebir, Haz. Ahmet Kırkkılıç ve Yusuf Sancak , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AKDOĞAN, Yaşar, Ahmedî İskendernâme, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10667,ahmediskendernameyasa rakdoganpdf.pdf?0, Erişim Tarihi: 05.12.2019 .
• AKYÜZ, Kenan Haz. 1990 , Fuzûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ARSLAN, Mehmet Haz. 2007 , Mihrî Hâtun Divânı 2007 , Ankara: Amasya Valiliği Yayını.
• AYDEMİR, Yaşar Haz. 2007 , Ravzî Divanı 2007 , Ankara: Birleşik Kitabevi Yayını.
• AYNUR, Hatice 2000 , “Cem Şairleri”, İlmî Araştırmalar, İstanbul: İlim Yayma Cemiyeti Yayınları, IX, 33-43.
• BATİSLAM, H. Dilek 2013 ,“Cem Sultan’ın Mürâca‘aları”, Ahmet Atillâ Şentürk Armağanı, Ed. Ahmet Kartal ve Mehmet Mahur Tulum , İstanbul: Akademik Kitaplar, 143-158.
• BİLGİN, A. Azmi, Abdulhakim Kılınç 2019 , Fuzûlî, Leyla ve Mecnun, İstanbul: Kapı Yayınları.
• ÇINAR, Bekir 2007 , “Geleneğe Direnen Bir Şair ve Şiiri: Cem Sultan’ın Frengistan Kasidesi”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish orTurkic, Fall, 2/4, 274- 282.
• DEVELLİOĞLU, Ferit 1986 , Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• DİLÇİN, Cem 1986 , “Gazel”, Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II Divan Şiiri , 415-416-417, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 78-193.
• ENGİN, Sedat 2006 , Cem Sultan’ın Türkçe Divânı’nın Tahlili, Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• ERAVCI, H. Mustafa 2007 , “Kitab-ı Cem Sultan ve Güney Batı Avrupa”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, IX, I, 1-10.
• ERBAY, Nazire 2019 , “Monologdan Çoksesliliğe: Cem Sultan Şiirinde Dedim-Dedi Söyleyişi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XXIII, 251-269.
• ERSOYLU, İ. Halil Haz. 1989 , Cem Sultan’ın Türkçe Divanı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• HORATA, Osman 2000 , “Cem Şairleri: Bir Kader Birliğinin Anatomisi”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Güz, XV, 91-110.
• HORATA, Osman 2001 , “Vâkıât-ı Sultan Cem’de Batı Kültürü Hakkında Bazı Egzotik Dikkatler”, Millî Folklor, Kış, LII, 72-78.
• İNCE, Adnan Haz. 2000 , Cem Sultan, Cemşîd ü Hurşîd, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARACA, Nesrin Tağızade 2006 , “Batılı Üç Eserde Romantik Kurban Cem Sultan”, Bilig, Kış, XXXVI, 167-186.
• KARACAN, Turgut Haz. 1991 , Bosnalı Alaeddin Sâbit Divan, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayını.
• KAVRUK, Hasan Haz. 2001 , Şeyhülislâm Yahya Divanı, Ankara: MEB Yayınları.
• KAYA, Hasan 2015 , “Divan Şiirinde Mum”, Mum Kitabı, ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 118-147.
• KESTELLİ, Raif Necdet 2004 , Resimli Türkçe Kamus, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KURTOĞLU, Orhan 2011 , “Osmanlı Sosyal Hayatında Şiir: Divan Şiirinde Afnâmeler ve Cem Sultan’ın Kerem Kasidesi”, Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Bahar, Yıl: 5, VIII, 285-310.
• KUT, Günay 1993 , “Cem Sultan Edebî yönü ” mad.,DİA, 7 , İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 284-286.
• KÜÇÜK, Sabahattin Haz. 1994 , Bâkî Divanı Tenkitli Basım , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MENGİ, Mine Haz. 1995 , Mesihî Divanı, Ankara: AKDTYK Yayınları.
• MERİÇ, Münevver Okur 2010 , “Meşâirü’ş-Şu‘arâ’da Sultan Cem’le İlgili Yanlış Bilgiler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, IV, 59-66.
• MERMER, Ahmet 1991 , Mezâkî, Hayatı Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni, AKDTYK, Ankara: AKM Yayınları.
• Muallim Nâcî 2009 , Lügat-ı Nâcî, Haz. Ahmet Kartal , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mütercim Âsım Efendi 2000 , Burhân-ı Katı Haz. Mürsel Öztürk ve Derya Örs , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NASKALİ, Emine Gürsoy Ed. 2015 , Mum Kitabı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• OKUR, Münevver 1992 , Cem Sultan Hayatı ve Şiir Dünyası, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ONAY, Ahmet Talât 1992 , Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, haz. Cemâl Kurnaz , Ankara: TDV Yayınları.
• ÖZKAN, Ömer 2007 , Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı XIV-XV. Yüzyıl , İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ÖZMEN, Mehmet Haz. 2001 , Ahmed-i Dâ’î Divanı Metin-Gramer-Tıpkı Basım , I-II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• PAKALIN, Mehmet Zeki 1993 , Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
• PALA, İskender 1989 , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, I-II, Ankara: Akçağ Yayınları.
• REDHOUSE, Sir James W. 1996 , A Turkish And English Lexicon, Beirut: New Edition, Librairie Du Liban.
• REDHOUSE, Sir James W. 2009 , Müntahabât-ı Lügât-ı Osmâniyye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SEFERCİOĞLU, Nejat 1990 , Nev’î Dîvânı’nın Tahlîli, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
• STEINGASS, F. 1975 , A Comprehensive Persian-English Dictionary, New Reprint, Printed in Lebanon.
• SUNGURHAN, Aysun 2015 , “Nedim ve Şeyh Gâlib Divanı’nda Mum”, Mum Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali , İstanbul: Kitabevi Yayınları, 149-174.
• ŞAKİROĞLU, Mahmut H. 1993 , “Cem Sultan”, DİA, VII, 283-284.
• Şemsettin Sâmi 2010 , Kâmûs-ı Türkî, Haz. Paşa Yavuzarslan , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat Haz. 1992 , Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat Haz. 1992 , Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat Haz. 1992 , Necâtî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri Haz. 1963 , Şeyhî’nin Hüsrev ü Şîrin’i, İnceleme- Metin İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi 1998 , “Şem‘”,İstanbul: Dergâh Yayınları, VIII, 126.
• Türkçe Sözlük 2009 , Haz. Komisyon , 10. Baskıdan Tıpkı Basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• UZUN, Şerife 2008 , “Cem Sultan’ın Türkçe Divanı’nda Hacca Dair Unsurlar”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz, XXIV, 177-186.
• ÜNLÜ, Osman 2017 ,“Klâsik Türk Şiirinde Mum Makası: Mıkrâz”, Journal of Turkish Language and Literature, Winter, 3/1, 321-239.
• ÜNVER, İsmail Haz. 1983 , Ahmedi İskender-Name, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ZÜLFE, Ömer 2011 , Şiirin İzinde Sözün Gölgesinde Osmanlı Şiirinden Kelimeler, Kavramlar, Deyimler, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.