Klasik Türk Şiirinde Osmanlı Eğlence Hayatının Bir Yansıması: Mehtabiyeler

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 24, 173 - 194, 01.07.2020

Hayriye Durkaya

Öz

Mehtap sefaları, kayıklarla Boğaziçi’nde düzenlenen bir ay ışığı eğlencesidir. Osmanlı gündelik hayatında kendine yer edinen mehtap âlemleri, uzun yıllar İstanbul halkı tarafından ilgi görmüştür. Ay ışığı altında kayıklarla Boğaziçi’nin çeşitli semtlerine giden mehtapçılar, başka bir ifadeyle mehtap âlemlerine katılanlar, musiki eşliğinde gönüllerince vakit geçirmişlerdir. Mehtap âlemleri, klasik Türk edebiyatı şairlerinin de dikkatini çekmiş olacak ki özellikle 18. yüzyıl şairleri olmak üzere bazı şairler, şiirlerinde mehtap eğlencelerinden söz etmiştir. Bu çalışmada mehtap sefalarını işleyen divan şairlerinin kim olduğu belirlenmeye çalışılmış ve bu sefaların işlendiği manzumelerin türünün “mehtabiye” olarak adlandırılabileceği kanaatine varılmıştır. Mehtap eğlenceleriyle ilgili tespit edilebilen kavramlar ise ilgili metinler üzerinden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, Osmanlı eğlence hayatı, mehtap, mehtap eğlenceleri, mehtabiye

A Reflection Of Ottoman Nightlife in Classical Turkish Poetry: Mehtabiye

Öz

Mehtab enjoyment is a moonlight entertainment organized in the Bosphorus with boats. The moonlight entertainment, which has taken their place in the Ottoman daily life, has attracted the attention of the people of Istanbul for many years. The moonlighters who went to the various districts of the Bosphorus with boats under the moonlight, in other words, those who participated in the moonlight entertainment, spent time as they wish accompanied by Ottoman music. The moonlight entertainment, which seems also caught the attention of classical Turkish literature poets, especially the 18th-century poets, and others as they mentioned the moonlight entertainment in their poems. In this study, the divan poets who used moonlight entertainments in their poems is tried to be revealed and it was concluded that the poems that are about the moonlight entertainments can be called as “mehtabiye”. Concepts that can be determined about moonlight entertainment are examined through related texts.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, Ottoman nightlife, moonlight, moonlight entertainments, mehtabiye

Kaynakça

• AKKAYA, Hüseyin 1994 , Nevres-i Kadîm ve Türkçe Divanı, Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• AKKUŞ, Metin 2006 , Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası Edebi Türler ve Tarzlar, Erzurum: Fenomen Yayınları.
• AKSOYAK, İ. Hakkı ve Mehmet Arslan 2018 , Haşmet Dîvânı, http://ekitap.ktb.gov.tr/, Erişim Tarihi: 06. 01. 2019 .
• AKÜN, Ömer Faruk 1992 , “Boğaziçi Mehtapları”, DİA, XI, 262-265.
• ALICI, Lütfi 1998 , Dîvân-ı Nâşid, İnceleme-Tenkitli Metin, Doktora Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi.
• ALİ NAZÎMÂ ve FAİK REŞAD 2009 , Mükemmel Osmanlı Lügati, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ALPAYDIN, Bilal 2007 , Refî’-i Kâlâyî Dîvânı İnceleme-Metin , Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• ALTINAY, Ahmet Refik 2010 , Lâle Devri 1718-1730 , İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ALTUNEL, Melek 1995 , Neyyir Abdüllahim Dede Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• ARISAN, Kâzım ve Duygu Arısan Günay 2000 , Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet Merasim ve Tabirleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ARİF HİKMET 1335 , Divan-ı Arif Hikmet, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• ARSLAN, Mehmet 2003 , Leylâ Hanım Divanı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ARSLAN, Mehmet 2004 , Antepli Aynî Divanı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ARSLAN, Mehmet 2018 , Şeref Hanım Divanı, http://ekitap.ktb.gov.tr/ Erişim Tarihi: 06. 01. 2019
• AYDEMİR, İbrahim Ahmet 1989 , Refî’ Âmidî Dîvânı Edisyon-Kritik , Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• AYPAY, İrfan 1998 , Lale Devri Şairi İzzet Ali Paşa-Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği, Divan Tenkitli Metin , Nigâr-nâme Tenkitli Metin , İstanbul.
• AYVAZOĞLU, Beşir 2013 , Geceleyin Dersaadet, İstanbul: Kapı Yayınları.
• AYVAZOĞLU, Beşir 2013 , Kuğunun Son Şarkısı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• BAŞTUĞ, İbrahim 2002 , Son Asır Türk Şairleri Kemâlü’ş-Şuarâ , İbnü’l-Emin Mahmut Kemal İnal, IV, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• BATİSLAM, Hanife Dilek 2016 , Divan Edebiyatı Bahçesinden [Örneklerle Türler], İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• BEKTAŞ, Ekrem 2017 , Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı, http://ekitap.ktb.gov.tr/ Erişim Tarihi: 06. 01. 2019 .
• DEVELLİOĞLU, Ferit 2013 , Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• ELMAS, Sevgi 1997 , Rahmî Kırımlı Mustafa Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri ve Dîvânının Tenkidli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi.
• ENDERUNLU FÂZIL 1258 , Divan-ı Fâzıl Bey Enderunî, Kahire.
• ERDOĞAN, Mehtap 2007 , Fatîn Dîvânı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib 1992 , “Boğaziçi”, DİA, XI, 251-252.
• GÜREL, Rahşan 1999 , Enderunlu Vâsıf Divanı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• HALAÇOĞLU, Yusuf 1980 , Ahmet Cevdet Paşa- Ma’rûzât, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• HERSEKLİ ARİF HİKMET 1335 , Divan-ı Arif Hikmet, İstanbul: Matbaa-i Amire.
• HİSAR, Abdülhak Şinasi 1995 , Boğaziçi Mehtapları, İstanbul: Sebil Yayınevi.
• HORATA, Osman 2019 , Esrâr Dede Divanı, http://ekitap.ktb.gov.tr/
• KANAR, Mehmet 2013 , Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Say Yayınları.
• KAZAN NAS, Şevkiye 2019 , Tâhir Selâm Divanı, Konya: Palet Yayınları.
• KEMİKLİ, Bilal 2011 , Şâir Şeyhülislâm Ârif Hikmet Beyefendi Hayatı-Eserleri- Şiirleri,İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• KOÇ, Murat 2005 , Yeni Türk Edebiyatı’nda Boğaziçi ve Boğaziçi Medeniyeti, İstanbul: Eren Yayınları.
• KUBAN, Doğan 1998 , Kent ve Mimarlık İstanbul Yazıları, İstanbul: Yapı- Endüstri Merkezi Yayınları.
• MACİT, Muhsin 2016 , Nedîm Divanı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• MAZAK, Mehmet 2010 , Boğaziçi ve Kayık Kültürü, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• OĞRAŞ, Rıza 1991 , Hoca Neş’et Divanı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• OKÇU, Naci 2011 , Şeyh Gâlib Dîvânı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• PALA, İskender 1996 , “Divan Şiirinde Boğaziçi”, İstanbul Armağanı II Haz. Mustafa Armağan , İstanbul: İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• SAKAOĞLU, Necdet ve Nuri Akbayar 1999 , Binbir Gün Binbir Gece- Osmanlı’dan Günümüze Eğlence Hayatı, İstanbul: DenizBank Yayınları.
• SARAÇ, Yekta 2014 , Klâsik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• SEVENGİL, Refik Ahmet 1927 , İstanbul Nasıl Eğleniyordu? -Fetihten Zamanımıza Kadar, İstanbul: Sühulet Kütüphanesi.
• ŞAHİN, Ebubekir Sıddık 2004 , Keçeci-zâde İzzet Molla’nın Divanları: Bahâr-ı Efkâr ve Hazân-ı Âsâr, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• ŞEYHÜLİSLAM ARİF HİKMET 1283 , Divan-ı Arif Hikmet Bey, İstanbul: Matbaa-i Amire.
• TOPARLI, Recep ve Sadi Çöğenli 1992 , Divan-ı Halim Giray, Erzurum.
• YAZAR, İlyas 2017 , Kânî Dîvânı, http://ekitap.ktb.gov.tr/ Erişim Tarihi: 06. 01. 2019 .
• YAZICI, Gülgün 2017 . Edirneli Kâmi ve Dîvânı, http://ekitap.ktb.gov.tr/
• YENİKALE, Ahmet 2017 . Sünbülzâde Vehbî Dîvânı. http://ekitap.ktb.gov.tr/ Erişim Tarihi: 06. 01. 2019 .
• YILDIZ, Serhat 2002 , Sermed Dîvânı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• YILMAZ, Kâşif 2001 , III. Selim İlhâmî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânın Tenkitli Metni, Edirne: Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları.
• YORULMAZ, Hüseyin 1989 , Koca Râgıb Paşa Dîvânı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.