Eylemişler Râsih’e Bühtân Bühtân Üstüne: Balıkesirli Râsih’in Eserlerine Dair Bilgilerin Tashihi

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 24, 637 - 673, 01.07.2020

Sadık Yazar

Öz

Fatih Sultan Mehmed döneminde sadrazamlık görevinde bulunan Zağanos Paşa’nın soyundan gelen Ahmed Râsih Bey, XVII. yüzyılın sonu ile XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış bir şair ve nesir yazarıdır. Aristokrat bir aileye mensup olan Râsih, edebiyat tarihinde daha ziyade kendisine atfedilen “üstüne” redifli gazel ile tanındı. Kendisini konu alan ilk müstakil bilimsel çalışma 1980 yılında Şakir Diclehan tarafından yapıldı. Önemli bir hareket noktası durumunda olan bu çalışmadan sonra, sonuncusu 2019’da olmak üzere Râsih’i konu alan başkaca bazı bilimsel çalışmalar da yapıldı. Ancak bunların çoğunda birincil kaynaklara müracaat edilmemesi, hatta Râsih ile ilgili araştırmalar noktasında hareket noktası olan Diclehan’ın çalışmasına bile başvurulmamasından ötürü Balıkesirli Râsih’in eserleri başta olmak üzere hayatı ve edebiyat tarihindeki konumlandırılması noktasında ciddi hata ve noksanlıklar bulunmaktadır. Bu çalışma söz konusu hataları tashih edip eksiklikleri tamamlamak gayesiyle Balıkesirli Râsih’in eserlerine yönelik yapılan tarama ve araştırmaların sonuçlarını ortaya koymaktadır. Yapılan taramalar sonucunda Râsih’in diğer eserleri konusunda da önemli bilgiler barındıran ve ilk defa bu makalede tanıtılacak olan Dîvânçe-i Tevârîh’i ya da mecmuası tespit edilmiştir. Bu makalede; söz konusu mecmua ile varlığından haberdar olunan ancak ihtiva ettiği bilgilerin değerlendirilmediği Bülgatü’l-Ahbâb isimli eseri kaynak alınarak şairin eserleri yeniden ele alınmıştır. Bunun için çalışmanın ilk kısmında Râsih’e dair yapılan çalışmaların eleştirel bir değerlendirilmesi yapılmış, ardından onun eserleri teker teker tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Balıkesirli Râsih, Bülgatü’l-Ahbâb, Râsih’in mecmuası

Eylemişler Râsih’e Bühtân Bühtân Üstüne: The Revision of the Knowledge on the Works of Râsih of Balıkesir

Öz

Ahmed Râsih Bey, a descendant of Zağanos Pasha, who served as the Grand Vizier during the reign of Sultan Mehmet the Conqueror, is a poet and an author who lived in the second half of the XVIIth century and first quarter of the XVIIIth century. As a member of an aristocratic family, Râsih was known with a ghazal with the redif “üstüne” attributed to him in the history of classical Turkish literature. The first scientific study devoted to him was carried out by Şakir Diclehan in 1980. After this study, which was an important starting point, some other studies were conducted on Râsih, the last one being in 2019. However, in most of these, there are serious mistakes and deficiencies regarding the life and works of Râsih of Balıkesir and his positioning in the history of literature, since the primary sources are not used, and even the study of Diclehan, which was the starting point for researches on the poet, is not used. This study reveals the results of the researches on the works of Râsih to correct these mistakes and complete these deficiencies. As a result of this researches, the Dîvânçe-i Tevârîh or the private mecmûa of Râsih, which contains important information about his other works was determined. In this article; the works of the poet were reconsidered by using Bülgatü'l-Ahbâb or his mecmua as reference, which is mentioned in the literature but its information is not taken into consideration. For this aim, in the first part of the study, a critical evaluation of the studies on Râsih will be made, and then his works will be introduced one by one.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Râsih of Balıkesir, Bulgatu’l-Ahbâb, the mecmua of Râsih

Kaynakça

• AKKAYA, Hüseyin 2007 , “Râsih Bey’in ‘Üstine’ Redifli Meşhur Gazelinde İkilemelerin Kullanılışı”, Turkish Studies, [Tunca Kortantamer Özel Sayısı I], II/3, 25-31.
• BULUT, Abdullah 1998 , Sofyalı Yusuf Rasih, Hayatı, Edebi Şahsiyeti, Divanı’nın Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Büyük Türk Klasikleri, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2004, VI.
• EREN, Muharrem 1994 , Zağnos Paşa, Balıkesir: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı.
• ERİŞ, Uğur, 1966 , “Osman-oğlu Nasuh Paşa”, Mezuniyet Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü.
• KARATAY, Fehmi Edhem 1961 , Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, I, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi.
• KEMAL, Yahya 2017 , “Râsih’in Matla’ı”, Edebiyata Dair, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• ÖNLER, Selim 2019 , “Balıkesirli Râsih ve Bülgatü’l-Ahbâb Adlı Eseri”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, XX/37, 609- 622.
• ÖZGÜL, M. Kayahan 2015 , Türk Edebiyatı Tarihine Bir Bakış: Eski Türk Edebiyatı, Ankara: Kurgan Edebiyat.
• ÖZTEKİN, Özge 1997 , “Râsih Dîvânı: İnceleme-Tenkitli Metin, Özel Adlar Dizini”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖZTEKİN, Özge 2000 , “Yüzyıllarca Saklı Kalan On Define: Râsih'in Defineleri I”, Türkbilig: Türkoloji Araştırmaları, 1, 229-250.
• ÖZTEKİN, Özge 2001 , “Mahzenü’l-Esrâr’dan Defineler’e Nasihat Dolu Bir Yolculuk- Yüzyıllar Boyunca Saklı Kalan On Define: Râsih’in Defineleri -II”, Türkbilig: Türkoloji Araştırmaları, 2, 118-128.
• Râsih Ahmed Bey, Fâlü’s-Sa’âde, Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Böl. 1593, 1b.
• SELÇUK, Engin 2014 , “Balıkesir’e Değer Katan Bir Şair: Râsih Ahmed Bey”, Uluslararası Balıkesir’e Değer Katan Şahsiyetler Sempozyumu, Balıkesir 07-08 Kasım 2013 Bildiriler, 137-143.
• TURAN, Fikret 2002 , “An Eighteenth Century Ottoman Account of Aydın Dialect: Aydın Lügati and Its Linguisitic Characterists”, Scholarly Depth and Accuracy: A Festschriftto Lars Johanson, Ankara: Grafiker Yayıncılık.
• YEKBAŞ, Hakan 2013 , Divan şiirinde Ashab-ı Kehf ve Râşih’in Ashab-ı Kehf Mesnevisi, İstanbul: Kitabevi.
• YÖNTEM, Ali Canip 1943 , "Meşhur Bir Gazelin Sahibi: İki Râsih", Çınaraltı, II, 10.