Aruz Vezninin Şiirde Tatbikine Bir Örnek: Cerrâh Ömer Lutfî Divanı’nda Ünsüzün Ünsüze Ulanması

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 27, 57 - 74, 30.12.2021

İbrahim Halil Cergibozan

Öz

Mısradaki hecelerin açıklık/kapalılıklarını esas alan ve ilk kullanım alanı olarak Arap edebiyatının gösterildiği aruz vezni, sonraki devirlerde birtakım değişiklikler ile birlikte Fars edebiyatında da kullanım alanı bulmuş; ardından Fars edebiyatının da tesiriyle Türk edebiyatında asırlar boyu kullanılan bir ölçü birimi olmuştur. İlk dönemlerde Türkçe kelimelerin aruz vezniyle uyumsuzluğu; bilhassa da “â”, “î” ve “û” uzun ünlülerinin Türkçede bulunmayışı, aruz kusurları olarak değerlendirilen kimi yöntemlere sıklıkla başvurulmasına sebep olmuştur. İlerleyen devirlerde Arapça ve Farsça kelimelerin Türk dilinde yaygınlaşması ile aruz kusurları git gide azalmış, nihayet aruz vezniyle de âhenkli ve girift şiirlerin yazıldığı bir dönem yaşanır olmuştur. Türk şairleri tarafından benimsenen aruz vezni, milli ölçümüz olan hece ölçüsü ile de birlikte kullanım alanı bulmuştur. Klasik Türk şiirimizin temel ölçü birimi olmakla kalmamış bazı halk edebiyatı sanatçılarının da zaman zaman kullandığı bir ölçü birimi olmuştur. Hatta klasik Türk şiiri, ömrünü tamamladıktan sonra bile aruz vezni bir müddet daha kullanılmaya devam edilmiş; eski şiiri ve onun ölçü birimini tenkit eden şairler bile aruz vezniyle eserler vermişlerdir. Aruz veznini şiirlerinde kullanan şairlerin tasarrufları doğrultusunda aruz vezni, bazı dönemlerde bazı ilginç ve birtakım farklı kullanımlar da kazanmıştır. Bu çalışmamızda 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşayan Cerrâh Ömer Lutfî’nin “aruz vezni”ni şiirlerinde uygulayış biçimi ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Aruz, Vezin tasarrufu, Cerrâh Ömer Lutfî

An Example of the Application of Aruz Prosody in Poetry: Consonant-to-Consonant Liaison at Cerrâh Ömer Lutfî’s Divan

Öz

Aruz prosody, which is based on open/closed syllables in a verse and was first used in Arabic literature, has also been used in Persian literature with certain changes in later periods, and it has been used in Turkish literature for centuries as an influence of Persian literature. In early periods, the incompatibility of Turkish words with the aruz prosody, especially the lack of long vowels “â”, “î” and “û” in Turkish, led to the use of methods that were considered flaws in aruz. In the following periods, flaws in aruz gradually decreased with the spread of Arabic and Persian words in the Turkish language, and eventually, there was a period in which harmonious and intricate poems were written with aruz prosody as well. Adopted by Turkish poets, aruz prosody was also used with the syllabic verse, which is our national poetic form. Aruz prosody has not only become the poetic meter in our classical Turkish poetry; it was also a poetic meter occasionally used by some folk literature artists. Even after classical Turkish poetry had become a thing of the past, aruz prosody continued being used for a while more, and the poets who criticized the old poetry and its poetic meter also produced works with aruz prosody. Aruz prosody was used in some periods in interesting and different ways in line with the creativity of the poets who used the aruz prosody in their poems. This study discusses the way aruz prosody was used in the poems of Cerrâh Ömer Lutfî, who lived in the second half of the 19th century and the first quarter of the 20th century.

Anahtar Kelimeler

Aruz, Aruz prosody application, Cerrâh Ömer Lutfî

Kaynakça

• Aksoyak, İ. Hakkı 2008 , “Osmanlı Şairlerinin “Aruz Tasarrufları” ve Araştırmacıların Gereksiz Müdahaleleri”, Turkish Studies Volume 3/6, s. 388-403.
• Banarlı, N. Sami 1983 , Resimli Türk Edebiyatı Tarihi C.1, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Belviranlı, Ali Kemâl 1965 , Aruz ve Ahenk, Konya: Selçuk Yay.
• Çetin, Nihad M. 1991 , “Aruz” maddesi, DİA, C. 3, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 424-437.
• Dilçin, Cem 1983 , Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: TDK yay.
• Düzenli, Mesut Bayram; Bulak, Şahan 2018 , “Aruz Vezninin Türk Şiirine Tatbikinde Başvurulan İmlâ/Telaffuz Tasarrufları Mahiyetleri”, SUTAD, s. 145-171.
• İpekten, Haluk 2016 , Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, 20. Baskı, İstanbul: Dergâh yay.
• Kaplan, Hasan 2019 , “Mısrayı Aruza Uyduran Şair: Zîver ve Şiirlerinde Aruz Tasarrufları”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 1, s. 279-311.
• Kılıç, Atabey 2008 , “Aruz İmlâsı Üzerine Notlar”, Turkish Studies Volume 3/6, s. 471-487.
• Köksal, M. Fatih 2009 , “Metin Neşrinde Vezinle İlgili Problemler, Bazı Tespit ve Teklifler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 3, s. 63- 86.
• Lutfî, Divan-ı Lutfî, Ankara Milli Kütüphane: 06 Yz B 967.
• Özgül, M. Kayahan 2018 , Divan Yolundan Pera’ya Selametle, İstanbul: YKY Yay.
• Pala, İskender 2013 , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yay.
• Saraç, M.A. Yekta 2007 , Klâsik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: 3F Yayınevi.