XVIII. Yüzyılda Yazılmış Manzum Bir Nasihat-Nâme: Şeyh Mûsâ Emânî’nin Verdü’s-Sâlihîn Adlı Eseri

Yıl 2023, Cilt: 30 Sayı: 30, 551 - 586, 27.06.2023

Fakirullah Yıldız

Öz

Türk edebiyatı, dinî-ahlâkî konuları esas almış eserlerin oluşturduğu güçlü bir edebî geleneğe sahiptir. Bu gelenek özellikle İslam’ın Türkler tarafında kabulü ile geniş bir literatürü ortaya çıkarmıştır. Bu literatürün ortaya çıkmasında ve geleneğin oluşmasında İslâm’da ahlâkî bir emrin aynı zamanda dînî bir emir olmasının etkisi büyüktür. Zira din ve ahlâk o derece iç içe geçmiştir ki çoğu zaman bu iki kavram bir birinin yerine kullanılmıştır. Din ve ahlâk arasındaki bu ilişki, dinî esasları anlatmak noktasında yoğunlaşan nasihat-nâme türü edebî eserlerin de asıl niteliklerini belirlemiştir. Nasihat-nâme geleneğinin XVIII. Yüzyıldaki temsilecilerinden bir olan Şeyh Mûsâ Emânî bu alanda eserler kaleme almış ve bu yüzyılda iyice ilerlemiş olan toplumsal çözülmeye “gelenekçi” bir anlayışla yaklaşmıştır.
Bu çalışmada öncelikle Şeyh Mûsâ Emânî’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilecektir. Ardından Virdü’s-Sâlihîn adlı eseri muhteva yönüyle incelenecek ve eser günümüz harflerine aktarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Mûsâ Emânî, XVIII. Yüzyıl, Virdü’s-Sâlihîn, Nasihat-name

Kaynakça

• AKSOY, Hasan (2010), Şemseddin Sivasî, DİA, (XXXVIII cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
• ALGÜL, Hüseyin (1994), Ebû Eyyûb el-Ensârî, DİA, (X cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
• ASAĞ, Mehmet (2017), Şeyh Mûsâ Emânî’nin Nûr-ı Vehhâc Adlı Eserinin Metin ve Muhtevâ Özellikleri, İstanbul Üniversitesi, SBE, Y. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• AYDEMİR, Adem (2014), Divanü Lügati’t-Türk’te “Ağlamak” ve “Gülmek”, International Journal of Language Academy, Volume 2/1, Spring 2014, 247/259.
• BEYHAKÎ, Ebû Bekir Ahmed b. el-Huseyn (1990), Şuabu'l-İmân, Tahkik: Muhammed es-Saîd Besyonî Zağlûl, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• ÇAĞRICI, Mustafa (1989), Ahlak, DİA, (II cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
• ÇELEBİ, İlyas (2012), Vefk, DİA, (XLII cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
• ÇELİK, Ejder (2003), “Türk Kültüründe Öğüt Geleneği”, Türk Dili, 622, 562.
• DÂVÛD-I KAYSERÎ-İ RÛMÎ, Muhammed (H. 1370), Şerh-i Füsûsu’l-Hikem, Tahkīk: Üstâd Seyyid Celâle’d-dîn Aştiyânî, Tahran: Şirket-i İlmî ve Ferhengî.
• DOĞAN, Özlem (2004), Etik-Ahlak Felsefesi, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• EKİCİ, Mehmet (2007), Türk Edebiyatı Tarihi (Destanlar), İstabul: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• EMÂNÎ, Şeyh Mûsâ, Verdü’s-Sâlihîn, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, TY 6365.
• EN-NÎSÂBÛRÎ, Hâkim (1411/1990), el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, Nşr. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• GAZZÂLÎ, İmam (1968), Abidler Yolu, Ter. Yaman Arıkan, İstanbul: Yaylacık Matbaası.
• GÜVEN, Ömer (2019), Kitâb-ı Esrârü’l-Ârifîn: Dil İncelemesi Metin-Sözlük-Tıpkıbasım, İstanbul Üniversitesi SBE., Y. Doktora Tezi, İstanbul.
• HARMAN, Ömer Faruk (1992), Bel‘am b. Bâ‘ûrâ, DİA, (V cilt) , İstanbul: TDV Yayınları.
• KAHRAMAN, Abdullah (2011), Tâvûs b. Keysân, DİA, (XL cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
• KALKANDELEN, A. Hilâl (2015), “Pendnâmeler Işığında İnsânî Değerler”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43, 288.
• KAPLAN, Mahmut (1992), “Divan Edebiyatında Manzum Nasihat-nâme Yazan Şairler ve Eserleri I”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sos. Bil. Dergisi, III cilt, 3, 23.
• KARLIĞA, H. Bekir (1996), Gazzâlî, DİA, (XIII cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
• KOÇAK, İnci (1985), “Cahiliye Çağı Şiirinde Öğüt Örnekleri”, Doğu Dilleri, IV Cilt, Ankara: 1, 25.
• SELÇUK, Bahir (2017), Osmanlı Nesir Geleneğinde Çeviri Anlayışı: Ahlâku’s-Saltana Çevirileri Örneği, Klasik Edebiyatımızın Dili (Bildiriler), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 340.
• SİVÂSÎ, Şemseddîn (2015), Mir’âtü’l-Ahlâk, Haz. Birgül Toker, Sivas: TDV Yayınları.
• SÜMBÜLLÜ, Yusuf Ziya (2015) “Türk-İslâm Kültüründe Nasihatnâme İçerikli Eserlere Genel Bakış”, Türk İslâm Dünyası Araştırmaları Degisi, 2, 1-7.
• ULUCAN, Mehmet (2012), “Türk Kültür ve Edebiyatında Pend (Öğüt) Geleneği”, Prof. Dr. Mine MENGİ Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri, Adana, 218.
• YENİTERZİ, Emine (2007), “Anadolu Türk Edebiyatında Ahlakî Mesnevîler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (V cilt), 10, 433-468.
• YENİTERZİ, Emine (2002), “Mevlânâ’nın Eserlerinde Ahlâkî Unsurlar”, Selçuk Üniversitesi X. Mevlâna Kongresi (Tebliğler), Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi, 327-342.
• YILDIRIM, Nimet (2005), “Fars Öğüt Edebiyatı”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 51.
• YILMAZ, Hasan Kâmil (1992), Bustânü’l-ârifîn, DİA, (VI cilt), İstanbul: TDV Yayınları.