Osmanlının Meçhul Kadın Şairleri

Yıl 2023, Cilt: 30 Sayı: 30, 343 - 368, 27.06.2023

M. Fatih Köksal

Öz

Osmanlı Dönemi’nde yetişen kadın şairlere dair bugüne değin makale, bildiri, tez ve kitap hâlinde pek çok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların bazıları tek bir şaire yönelik iken bazılarında kadın şairlerimiz bir arada tanıtılmış, eserlerinden örnekler verilmiştir. Bununla birlikte gerek el yazması eserlerde gerekse Arap harfli kitap ve dergilerde, henüz ortaya çıkarılmamış veya bu konudaki literatüre girmemiş çok sayıda şairin mevcut olduğu anlaşılmaktadır.
Bu çalışmada, ait oldukları edebiyat alanı (divan, tekke, halk vb.) veya kullandıkları vezin (aruz, hece) ayrımı yapılmaksızın başta şiir mecmuaları ve cönkler olmak üzere muhtelif el yazması eserlerde ulaştığımız meçhul kadın şairler tanıtılacaktır. Osmanlı Dönemi ve coğrafyasında yaşayan bu şairlerin çoğu hakkında kaynaklarda herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. Bunların biyografileri ve edebî kişiliklerine dair eldeki şiirlerinden hareketle kimi çıkarımlar ve değerlendirmeler yapılmaya çalışılmıştır. Üç şairin ise diğerlerinin aksine biyografisine ulaşıldığı hâlde herhangi bir şiir örneği görülmemiştir.
16. yüzyıl ile 20. yüzyıl arasında yaşamış bu kadın şairlerin sayısı 12’dir. Bunlardan başka, Arap harfli kadın mecmuaları başta olmak üzere Harf İnkılabı’ndan önce neşredilmiş bazı periyodiklerde de literatüre girmemiş çok sayıda şaire tesadüf ettik. Tamamının tespit edilmesi farklı ve makale boyutlarını aşan bir araştırma konusu olduğu için onlar bu yazıya dâhil edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı edebiyatı, kadın şairler, şiir mecmuaları, cönkler

Kaynakça

• Açıl, Berat (2007). “Eski Türk Edebiyatında Kadın Yazarlar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5 (10), 587-96.
• Ahmed Muhtar Hacı Beyzâde. (1311). Şair Hanımlarımız. İstanbul: Matbaa-i Safa ve Enver.
• Ali Emîrî (1335). “Macaristan Şâirât-ı Kadîme-i Osmâniyyesinden ʿÂʾişe Hanım’ın Gazel-i Belîgâne ve Rindâneleridir”, Tarih ve Edebiyat, Sene: 3, S. 16, 30 Haziran 1335, s. 324-325.
• Alkan İspirli, Serhan (2007). Kadın Divan Şairleri ve Geleneğin Uzantısı. Ankara: Salkımsöğüt Yayınları.
• Alp, Nihal (2014). Osmanlıda Kadın Şairler. İstanbul: Büyük Anadolu Medya Grup, s. 630-637.
• Arslan, Mehmet (2007), Mihrî Hâtun Divânı, Ankara: Amasya Valiliği Yayını.
• Avcı, İsmail (2016). “Balıkesirli Mehmed Gazâlî’nin ‘Türk Kadın Şairleri’ Başlıklı Yazı Dizisi Üzerine”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 19 S. 36, s. 31-80.
• Ay, Taha. (1934). Türk Kadın Şairleri. İstanbul: Universum Matbaası.
• Bekiroğlu, Nazan (1999). “Osmanlı’da Kadın Şairler”, Osmanlı. Ed.: Güler Eren. C. 9. Ankara: Yeni Türkiye Yay., 802-812.
• Belkîs Ümîd (1330). “Yavruma”, Seyyâle -Hanımlara Mahsûs Mecmûʿa- (1330), S.1 (23 Mayıs 1330), s. 8.
• Cönk (Mecmû’a-i Sadberg Hanım) (yz.), M. Fatih Köksal Kütüphanesi. Numara yok.
• Cönk (yz.), California Üniversitesi Türkçe Cönkleri, Cönk 26.
• Cunbur, Müjgân. (2011). Osmânlı Dönemi Türk Kadın Şâirleri. Ankara: Türk Kadınları Kültür Derneği Yayını.
• Dil, Şahinkaya (1946). Türk Kadın Şairleri Antolojisi. İstanbul: Nur Yayınları.
• Dinçer, Zeynep (2014). “Klasik Türk Edebiyatında Şairelerin Mahlas Kullanımı ve Diyarbakırlı İki Şaire: İffet Hatice ve Sırrî Râhile Hanım”, Ali Emîrî Hatırasına VIII. Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu, Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Yayınları, s. 151-161.
• Doğanay, Ezeli. (2003). Kızılbaş Kadın Şairler. Ankara: İtalik Yayınları.
• Fatîn Dâvûd (1271). Tezkire-i Hâtimetü’l-eşʿâr, İstanbul: İstihkâm Alayları Litografya Destgâhı
• Hüseyin Hüsâmeddîn (yz.), Amasya Tarihi, C. 7, 10, 11, Amasya Belediyesi Arşivi.
• İlhan, Mevlüt (2017) “Osmanlı’nın Kadın Şairleri Üzerine Yapılmış Çalışmalara Genel Bir Bakış”, Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Kitabı, 4-6 Mayıs 2017-Amasya, Amasya: Amasya Üniversitesi Yay. İnce, Adnan (2005). Sâlim Efendi Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Keçeci Kurt, Songül (2011). Osmanlı Devletinde Kadın Eğitimi: Harem’den Mektebe, İstanbul: Yitik Hazine Yay.
• Keleş, Reyhan (2020). “Alevi-Bektaşi Edebiyatının Kadın Şairleri ve Bazı Tartışmalar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 93, s. 111-142.
• Keşkek-zâde Fatma Kamile (1306). Mevlid-i Şerîf: Hadiyü’l-cinan, yer yok.
• Köksal, M. Fatih (1998). Kayserili Divan Şairleri. Kayseri: Geçit Yayınları.
• Köksal, M. Fatih (2017). “Şiir Mecmuaları ve Cönklerde Kadın Divan Şairleri”, Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Amasya Üniversitesi-6 Mayıs 2017-Amasya, Amasya: Amasya Üniversitesi Yay.
• Köksal, M. Fatih (2020). “İşte Bu Gerçek Râbia Hatun”, Türk Edebiyatı Dergisi, S. 555 (Ocak 2020), s. 23-29.
• Köksal, M. Fatih, Mücahit Kaçar, Mevlüt İlhan (2018), Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, Kesit Yayınları, İstanbul, 2018.
• Mecmû’a (yz). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Belediye Yazmaları Bölümü K. 1364.
• Mecmû’a-i Eş’âr (yz.). Millet Kütüphanesi Ali Emirî Mnz 616.
• Mecmû’a-i Eş’âr (Şiir Defteri) (yz.). Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 4573/2.
• Mecmû’a-i Eş’âr (yz.), Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi Nu: 21123.
• Mecmû’a-i Eş’âr (yz.). İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 3011.
• Mecmû’a-i Eş’âr (yz.). Mehmet Fatih Köksal Kütüphanesi, Mec. 16.
• Mecmû’a-i Eş’âr (yz.). Mehmet Fatih Köksal Kütüphanesi, Mec. 11.
• Mecmû’a-i Eş’âr (yz.). Mehmet Fatih Köksal Kütüphanesi, Mec. 19.
• Mecmû’a-i Eş’âr (yz.). Mehmet Fatih Köksal Kütüphanesi, Mec. 36.
• Mecmû’a-i Eş’âr (yz.). Mehmet Fatih Köksal Kütüphanesi, Mec. 139/2.
• Mecmûa-i Eş’âr (yz.), İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 3523.
• Mecmûa-i Eş’âr (yz.), Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu 06 Hk 247/1.
• Morkoç, Yasemin Ertek (2011). “Klasik Türk Edebiyatında Kadın Şairlere Bir Bakış”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Prof. Dr. Mahmut Kaplan Armağan Sayısı. C. 9, S. 2, s. 223-235.
• Özmen, İsmail (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi -2- 16. Yüzyıl, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pala, İskender er (1998), Âşinâ Güzeller, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Sever, Mustafa (1993). Divan’dan Günümüze Türk Kadın Şairler Antolojisi. İstanbul: Yön Yay.
• Şanal, Mustafa (2005). “Osmanlı İmparatorluğu‟nda Kız Öğretmen Okulunda Görev Yapan Kadın İdareci ve Öğretmenler ile Okuttukları Dersler”, Belleten, C. LXVIII, S. 253, (Aralık 2004), Ankara, s.649-670.
• Şekîbe ʿAlî (1330). “Vatan Elemleri”, Seyyâle -Hanımlara Mahsûs Mecmûʿa- (1330), S.1 (23 Mayıs 1330), s. 8.
• Tamsöz, Bedihan (2014). Osmanlıdan Günümüze Kadın Şairler Antolojisi. İstanbul: Ayyıldız Yayınları.
• Toros, Taha (1997). “İstanbul Üniversitesi’nden Diploma Alan İlk Kız: Şekibe Ali”, Tarih ve Toplum, S. 158 (Şubat 1997), s. 17-19.
• Toska, Zehra (2007). “Divan Şiirinde Kadın Şairlerin Sesi”. Türk Edebiyatı Tarihi. Ed. Talat S. Halman vd., C. 2, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Uraz, Murat (1941). Resimli Kadın Şair ve Muharrirlerimiz. İstanbul: Tefeyyüz Kitabevi.
• Yıldız, Naciye (1987). Mutasavvıf Türk Kadın Şairleri Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi SBE. Ankara.
• Yılmaz, Ayfer (2012). “Geçmişten Günümüze Kadın Şairlerin Konumuna Genel Bir Bakış”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, C. 1, Sayı 2 (Yaz 2012), s. 46-63.
• Yılmaz, Müslüm (2017). “Seyyid Nigârî’nin Eşi Lütfiye Hanım’ın Şiirleri”, III. Milletlerarası Hamza Nigari Türk Dünyası Kültürel Mirası Sempozyumu 17-18.05.2017 Şamahı, Azerbaycan, Ed. Halil Farizli, Metin Hakverdioğlu, Amasya, Türkiye