14. Yüzyılda Bir Sûfînin Kaleminden Dervişlik Algısı: Boyacıoğlu’nun Dâsitân-ı Tarîk-ı Dervişân ve Bihî Nesta‘în Adlı Mesnevisi

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 269 - 314, 30.06.2024

Nermin Değer

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1439677

Öz

Bu çalışmada, 14. yüzyılın sonu ile 15. yüzyılın başlarında yaşadığı tahmin edilen Boyacıoğlu adlı mutasavvıf bir şair tarafından kaleme alınmış olan bir mesnevî tanıtılarak incelenmiştir. Daha önce ‘Anâsır-ı Erba‘a adlı eseri bilinen şairin tarafımızdan tespit edilen Dâsitân-ı Tarîk-i Dervişân ve Bîhi Nesta‘în adlı eseri, dil ve edebî özellikleri açısından ele alınmıştır. Bugüne kadar Boyacıoğlu ile ilgili hiçbir kaynakta adı anılmayan bu eserin tarafımızdan tespit edilen iki farklı nüshası bulunmaktadır. Edisyon kritik yaparak incelediğimiz eserin nüshalarından ilki, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinde NEKTY00896 numaralı bir şiir mecmuasında (vr. 69b-73b), diğer nüsha ise Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, No: 06 Mil Yz A 4816/2’de (vr. 67b-68b) kayıtlıdır. Dini-tasavvufi konulu bir mesnevî olan Dâsitân-ı Tarîk-i Dervişân ve Bîhi Nesta‘în, 84 beyitlik küçük boyutlu bir eserdir. Eserin bulunduğu İstanbul Üniversitesi nüshasında biri 11 diğeri 5 beyitlik gazel tarzında iki manzumesi daha bulunmaktadır. Dâsitân-ı Tarîk-i Dervişân ve Bîhi Nesta‘în adlı eser, aruzun fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün kalıbıyla kaleme alınmıştır. Eserde, bir dervişte bulunması gereken bazı nitelikler ön plana çıkarılarak, dervişler tarafından yapılması ya da yapılmaması istenen davranışların öğütlendiği on beyitlik bir girişin ardından asıl konuya geçilmektedir. Üçüncü bir kişinin ağzından aktarılan hikâyede konu, iki kişi arasında karşılıklı konuşmalarla bir tiyatro havası içerisinde ele alınmaktadır. Derviş olabilmek için nasıl bir yol izlenmesi gerektiği bir hikâyeyle somutlaştırılmak istenmiştir. Hikâyede, konunun herkes tarafından anlaşılabilmesi için devrine göre sade sayılabilecek bir dil kullanılmıştır. Halk tipi mesnevî tarzındaki eserde şairin adı dört yerde (beyit: 83, 85, 95, 100) geçmektedir.

Anahtar Kelimeler

Boyacıoğlu, Eski Anadolu Türkçesi, 14. yüzyıl, Mesnevi

Kaynakça

• ACIPINAR, Mikail (2013), “Osmanlı Kronikleri Işığında Kaptan-ı Derya Halil Paşa’nın Akdeniz Seferleri (1609-1623)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVIII/I, s. 5-35.
• ALTUNBAŞ, M. (2007), Cinânü’l-Cenân (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük), Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• BANGUOĞLU, T. (1986), Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CLAUSON, S. G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• ÇELEBİOĞLU, A. (1999), Türk Mesnevî Edebiyatı 15. Yy.’a kadar (Sultan II. Murad Devri) (824-855/1421-1451), İstanbul: Kitabevi.
• DEĞER, N. (2021), 14. Yüzyılda Kirdeci Ali’nin Hikayet-i Ken‘ān ve Şem‘ūn Mu‘cizāt-ı Resūl Adlı Mesnevisi ve Dil Özellikleri, Esengü Bitig: Doğumunun 60. Yılında Zühal Ölmez Armağanı, 235-261.
• DENİZ, S. (2014), “Boyacıoğlu”, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/boyacioglu, [Erişim tarihi: 20.11.2023]
• DENİZ, S. (2000), “Boyacıoğlu’nun “Anāsır-ı Erba’ā” Adlı Mesnevîsi”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, II, 153-174.
• EFENDİOĞLU, S. (2007), Muhammed bin Hacı İvaz, Cinânül-Cenân (İnceleme, Metin, Dizin), Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• EFENDİOĞLU, S. (2012), “Cinânü’l-Cenân’ın Yeni Nüshaları”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (1), 315-325.
• GABAİN, A. V. (1998), Eski Türkçenin Grameri. (çev. Mehmet Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARAHAN, L. (2010), Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAYA, M. (2012), “Suret”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXVII: 539-540.
• KORKMAZ, Z. (2013), Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Z. (2018), Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, F. (1976), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• MANSUROĞLU, M. (1998), Eski Osmanlı Türkçesi, Tarihi Türk Şiveleri. Ankara: TKAE Yayınları.
• REDHOUSE, S. J. W. (2006), A Turkish and English Lexicon, İstanbul: Enes Ofset.
• TEKİN, T. (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara: Simurg Yayınları.
• TEKİN, T., Mehmet Ölmez (2003), Türk Dilleri Giriş, İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat 2.