Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Klasik Türk Şiirinde Yarı Kurgusal Bir Menkabe: Hikâyet-i Ca’fer-i Tayyâr Oğulları

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 811 - 852, 30.06.2024
https://doi.org/10.15247/devdergisi.1444200

Öz

Klasik Türk şiirinde menkabevi metinler ve bütünlüklü olarak menakıpnameler geniş yer tutar. Bir yönüyle tarihsel gerçekliğe işaret eden bu metinler, genellikle olağanüstülük motifleriyle süslenmiştir ve insanüstü özellikler gösteren kahramanların, velilerin, evliyaların yahut din ulularının öyküsünü anlatır. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu’nda bulunan 06 Mil Yz A 3951/2 numarasıyla kayıtlı Hikâyet-i Ca’fer-i Tayyâr’ın Oğulları isimli eser de bu tür metinlerden biridir. 248 beyitten müteşekkil eser açık, sade bir dille ve mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır; ancak son varaktaki bazı kısımlar tahrip olduğu için okunamamaktadır. XVI. yüzyıl Türkçesi özellikleri gösteren eserin müellifi, müstensihi ve yazım tarihi belli değildir. Bununla birlikte ilk 42 beyitten oluşan oldukça eksik bir nüshası XVI. yüzyıl şairlerinden Derviş İvaz’ın Dâsitân isimli eserinde bir bölüm olarak yer almaktadır. Eserde Hz. Peygamber’in amcasının oğlu ve sahabesi olan Cafer-i Tayyâr’ın oğulları İbrahim ve Muhammed’in Kerbela hadisesinden sonra Fırat nehri kıyısınca kaçmaları, bir kadının evine sığınmaları ve Yezid’in askeri tarafından öldürülmeleri anlatılmaktadır. Ancak onların öldürüldüğü sahnelerde görünen evrenin gerçeklerine aykırı eylemler gerçekleşmiştir. Metni yazma amacının okuyanı yahut dinleyeni ağlatmak olduğunu birçok beyitte vurgulayan müellif, çocukların başına gelen hadiseleri olağanüstülüklerle zenginleştirerek metni menkabeye yakın bir içerikle oluşturmuştur. Bu yazıda Hikâyet-i Ca’fer-i Tayyâr’ın Oğulları’nın yazı çevrimi ve tahlili yapılmış; tarihî gerçeklere ve menkabevi özelliklere işaret eden yönleri incelenmiştir.

Kaynakça

  • ARSLAN, Mahmut (1990), “Eski Türk devlet anlayışı ve çifte hükümdarlık meselesi”, Tarih Metodolojisi ve Türk Tarihinin Meseleleri Kollokyumu, 223-242.
  • AVCI, Casim (1998), “Hilâfet”, İslam Ansiklopedisi (c. 17), İstanbul: TDV Yayınları.
  • ÖZDEMİR, Yaşar (2014), Ehl-i Beyt Kavramının Teolojik Analizi, Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • Cemâleddîn Ahmed bin Ali (1380/1961), Umdetü’l-Tâlib, Necef: Matba’tü’l-Haydariyye.
  • Dervîş İvaz, Dâsitân, Milli Kütüphane, Yazma Eserler, 06 Hk 3927/3.
  • ELİADE, Mircea (2022), Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi (c. 3), İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Hikâye-i Ca’fer-i Tayyâr, Milli Kütüphane, Yazma Eserler, 06 Mil Yz A 3951/2
  • Tüsterî, (1435/2014), Kâmûsü'r-Ricâl (c. 9), Kum: Müessesetü'l-Neşri'l-İslâmî.
  • İÇLİ, Ahmet (2023), “Klasik Türk şiirinde ehlibeyt kavram (sözlüksel) alanı ve ehlibeyt imgesinin görüntü seviyeleri”, Klasik Türk Edebiyatında Ehl-i Beyt (N. Özbek Arslan, & F. Eren Kaya, ed.), Çanakkale: Paradigma Akademi.
  • İLHAN, Beyza (2019), Dervîş İvaz’in Dâsitân Adlı Eseri (İnceleme, Metin, Dizin), Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • KARLIĞA, H. Bekir (1991), “Anâsır-ı erbaa”, İslam Ansiklopedisi (c. 3, s. 149-151), İstanbul: TDV Yayınları.
  • KARTAL, Ahmet (2014), Doğu'nun Uzun Hikâyesi, Türk Edebiyatında Mesnevî, Doğu Kütüphanesi Yayınları.
  • OCAK, Ahmet Yaşar (2016), Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Evliya Menâkıbnâmeleri, İstanbul: Timaş Yayınları.
  • ÖZ, Mustafa (1994), “Ehl-i beyt”, İslam Ansiklopedisi (c. 10, s. 498-501), İstanbul: TDV Yayınları.
  • ÖZVEREN, Sema (2018), “Bir kadın evliya örneği: Elif Ana”, Motif Vakfı Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu, 348-356.
  • TAŞKIRAN, Hasan (2021), “Türk devletlerinde tabiiyet ve tehdidin simgesi: kesik baş gönderme geleneği”, Şarkiyat, 13(1), 287-301. : https://doi.org/10.26791/sarkiat.883224.

A Semi-Fictional Hagiography in Classical Turkish Literature: Hikâyet-i Ca’fer-i Tayyâr Oğulları

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 811 - 852, 30.06.2024
https://doi.org/10.15247/devdergisi.1444200

Öz

In classical Turkish poetry, hagiographic texts and hagiography as a whole have a wide place. These texts, which point to historical reality in a way, are generally adorned with motifs of extraordinaryness and tell the stories of heroes, saints or religious leaders who display superhuman characteristics. The work titled Hikâyet-i Ca’fer-i Tayyar Ogulları, located in the Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu (06 Mil Yz A 3951/2 ) is one of such texts. The work, consisting of 248 couplets, was written in a clear, simple language and in mesnevi verse. However, some parts of the last folio cannot be read because they are damaged. The author, copyist and date of writing of the work, which has characteristics of 16th century Turkish, are unknown. However, a very incomplete copy consisting of the first 42 couplets is included as a chapter in the work of Derviş İvaz, one of the 16th century poets, called Dasitan. In the work, it is told that Ibrahim and Muhammed, the sons of Cafer-i Tayyar, the Prophet Mohammad’s uncle's son and companion, escaped to the banks of the Euphrates River after the Karbala incident, took shelter in a woman's house and were killed by Yazid's soldier. However, in the scenes where they were killed, actions contrary to the realities of the visible universe took place. The author, who emphasizes in many couplets that the purpose of writing the text is to make the reader or listener cry, has created the text with a content close to legend by enriching the events that happen to children with extraordinary events. In this article, the transcription and analysis of Hikayet-i Ca’fer-i Tayyar'ın Ogulları were made and aspects pointing to historical facts and legendary features were examined.

Kaynakça

  • ARSLAN, Mahmut (1990), “Eski Türk devlet anlayışı ve çifte hükümdarlık meselesi”, Tarih Metodolojisi ve Türk Tarihinin Meseleleri Kollokyumu, 223-242.
  • AVCI, Casim (1998), “Hilâfet”, İslam Ansiklopedisi (c. 17), İstanbul: TDV Yayınları.
  • ÖZDEMİR, Yaşar (2014), Ehl-i Beyt Kavramının Teolojik Analizi, Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • Cemâleddîn Ahmed bin Ali (1380/1961), Umdetü’l-Tâlib, Necef: Matba’tü’l-Haydariyye.
  • Dervîş İvaz, Dâsitân, Milli Kütüphane, Yazma Eserler, 06 Hk 3927/3.
  • ELİADE, Mircea (2022), Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi (c. 3), İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Hikâye-i Ca’fer-i Tayyâr, Milli Kütüphane, Yazma Eserler, 06 Mil Yz A 3951/2
  • Tüsterî, (1435/2014), Kâmûsü'r-Ricâl (c. 9), Kum: Müessesetü'l-Neşri'l-İslâmî.
  • İÇLİ, Ahmet (2023), “Klasik Türk şiirinde ehlibeyt kavram (sözlüksel) alanı ve ehlibeyt imgesinin görüntü seviyeleri”, Klasik Türk Edebiyatında Ehl-i Beyt (N. Özbek Arslan, & F. Eren Kaya, ed.), Çanakkale: Paradigma Akademi.
  • İLHAN, Beyza (2019), Dervîş İvaz’in Dâsitân Adlı Eseri (İnceleme, Metin, Dizin), Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • KARLIĞA, H. Bekir (1991), “Anâsır-ı erbaa”, İslam Ansiklopedisi (c. 3, s. 149-151), İstanbul: TDV Yayınları.
  • KARTAL, Ahmet (2014), Doğu'nun Uzun Hikâyesi, Türk Edebiyatında Mesnevî, Doğu Kütüphanesi Yayınları.
  • OCAK, Ahmet Yaşar (2016), Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Evliya Menâkıbnâmeleri, İstanbul: Timaş Yayınları.
  • ÖZ, Mustafa (1994), “Ehl-i beyt”, İslam Ansiklopedisi (c. 10, s. 498-501), İstanbul: TDV Yayınları.
  • ÖZVEREN, Sema (2018), “Bir kadın evliya örneği: Elif Ana”, Motif Vakfı Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu, 348-356.
  • TAŞKIRAN, Hasan (2021), “Türk devletlerinde tabiiyet ve tehdidin simgesi: kesik baş gönderme geleneği”, Şarkiyat, 13(1), 287-301. : https://doi.org/10.26791/sarkiat.883224.
Toplam 16 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Osmanlı Sahası Klasik Türk Edebiyatı
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Fatih Uğur 0000-0003-1548-8988

Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2024
Gönderilme Tarihi 28 Şubat 2024
Kabul Tarihi 24 Mart 2024
Yayımlandığı Sayı Yıl 2024 Cilt: 32 Sayı: 32

Kaynak Göster

ISNAD Uğur, Fatih. “Klasik Türk Şiirinde Yarı Kurgusal Bir Menkabe: Hikâyet-I Ca’fer-I Tayyâr Oğulları”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 32/32 (Haziran 2024), 811-852. https://doi.org/10.15247/devdergisi.1444200.

Makale gönderme ve takip:

Makalelerinizin gönderimini dergimizin dergipark web ana sayfasından "Makale Gönder" seçeneği ile yapabilirsiniz. Daha sonraki süreci ise “Dergipark Sistemi”nden takip edebilirsiniz. Herhangi bir sorun yaşamanız halinde lütfen aşağıdaki adreslere bilgi veriniz.

Nihat Öztoprak (Başeditör): noztoprak@fsm.edu.tr

Bünyamin Ayçiçeği (Editör): bunyamin.aycicegi@istanbul.edu.tr

Nusret Gedik (Editör Yardımcısı): nusret.gedik@marmara.edu.tr