Divan Şiirinde Orijinal Teşbih ve Hayaller: Emrî Örneği

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 762 - 789, 30.06.2024

Ahmet Emin Saraç

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1467965

Öz

Bu makalede 16. asrın önde gelen şairlerinden Emrî dikkate alınarak divan şiirinde orijinal teşbih ve hayaller konusu değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bilindiği gibi klasik Türk edebiyatı, şiirin şekil ve muhtevası hakkında çok sıkı kaidelere sahiptir. Şairlerin bu kurallara uyarak eserlerini vermeleri beklenir. Şiirin konuları ve bunların ne şekilde ifade edilebileceği belirlendiği için bir şairin farklılık gösterebilmesi daha çok üslupta olabilmektedir. Bununla beraber bazı şairlerin alışılmış teşbih ve hayallerin dışına çıkarak şiirler söyledikleri görülmektedir. Makalede bu konuya bir miktar aydınlık getirilmeye çalışılmıştır. Bunun için öncelikle klasik kaynakların şiirdeki orijinal teşbih ve hayallere dair görüşleri incelenmiştir. Bunun sonucunda pek çok kaynakta klasik edebiyatta orijinalliğin yerilen değil, övülen bir özellik olarak zikredildiği görülmüştür. Belagat kitapları bu konuyu ilmî bir şekilde incelemiş, şiire dair başka muhtelif kaynaklarda bu bahse yer yer atıf yapılmıştır. Ayrıca belli şairlerin orijinal sözler söylemeleri dolayısıyla methedikleri görülmektedir. Giriş mahiyetindeki bu bölümden sonra şuara tezkirelerinde orijinal sözler söylemesi üzerinde bilhassa durulan bir şahsiyet olan 16. asır şairi Emrî üzerinde durulmuştur. Şairin edebî şahsiyetinin tanıtıldığı bir bölümden sonra divanındaki sevgili tasvirine dair orijinal teşbih ve hayaller incelenmiştir. Pek çok örnek beyit getirerek yapılan bu inceleme sonunda onun, kaynaklarda bildirildiği gibi diğer şairlerde rastlanmayan pek çok mana ve hayale şiirinde yer verdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, orijinallik, teşbih, hayal, Emrî

Kaynakça

• Abdülkâhir Cürcânî (1992), Delâ’ilü’l-İ‘câz (Haz. Mahmud Muhammed Şakir), Kahire: Mektebetü’l-Hancı.
• Abdülkâhir Cürcânî (2018), Esrâru’l-Belâgat: Belâgatin Sırları (Trc. Zekeriya Çelik), İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Acar, Burcu (2020), Konya Büyükşehir Belediyesi Koyunoğlu Müzesi ve Kütüphanesi’ndeki 13215 Numaralı Güfte Mecmuası ve 14717 Numaralı Şiir Mecmuasının ‘Mecmuaların Sistematik Tasnifi’ne (MESTAP) Göre Tasnifi, Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Ahmed Cevdet (1299), Belâgat-i Osmâniye, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
• Arslan, Tülin (2018), İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesindeki ŞR 60 ve 89 Numaralı Şiir Mecmuaları (İnceleme, Metin ve MESTAP’A Göre Tasnifi), Yüksek Tezi, Gazi Üniversitesi.
• Âşık Çelebi (2010), Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ: İnceleme-Metin (Haz. Filiz Kılıç), (3 cilt), İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Deveci, Nurullah (2010), Mecmu‘a-ı Eş‘âr (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım) Milli Kütüphane Yz. A 4022, Yüksek Lisans Tezi, Bozok Üniversitesi.
• Ebû Ya‘kûb es-Sekkâkî (2014), Miftâhu’l-‘Ulûm (Haz. Abdülhamid Hindavi), Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Ebû Ya’kûb es-Sekkâkî (2017), Miftâhu’l-Ulûm: Belâgat (Trc. Zekeriya Çelik), İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Gönel, Hüseyin (2010), 15-16. Yüzyıl Divanlarına Göre Divan Şiirinde Sevgili, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi.
• Gürbüz, Mehmet (2011), Kâbilî’nin “Sultân-ı Hûbâna Münâsib Eş‘âr” Adlı Şiir Mecmuası, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi.
• İsen, Mustafa (1994) (Haz.), Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Karademir, Mahmut (2001), Abdî: Câmasb-Nâme (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi.
• Kınalı-zâde Hasan Çelebi (1978), Tezkiretü’ş-Şu’arâ (Haz. İbrahim Kutluk), (2 cilt), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Koçoğlu, Turgut (2016), “Deneysel Edebiyat Yönüyle Divan Şiirinde Bir Tarz: Gazel-i Musanna‘ yahut ‘Gazel Ender Gazel’”, Hikmet, V, 336-342.
• Koyuncu, Dicle Gizem (2018), İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi T-3031 Numarada Kayıtlı Mecmû‘a-ı Eş‘âr (MESTAP Tasnifi – Metin), Yüksek Lisans Tezi, Bülent Ecevit Üniversitesi.
• Kurnaz, Cemal (1987), Hayâlî Bey Divanı (Tahlili), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Küçük, Sabahattin (1994) (Haz.), Bâkî Dîvânı: Tenkitli Basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Latîfî (2000), Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (Haz. Rıdvan Canım), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Mehmed Rifat (1308), Mecâmi‘u’l-Edeb, İstanbul: Kasbar Matbaası.
• Mengi, Mine (2014) (Haz.), Mesîhî Dîvânı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Nev’î (1977), Divan (Haz. Mertol Tulum-M. Ali Tanyeri), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Özkan, Mazlum (2019), İznikli Kutbî’nin Heves-nâme’si Üzerine Bir İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli Üniversitesi.
• Riyâzî Muhammed Efendi (2017), Tezkiretü’ş-Şu‘arâ (Haz. Namık Açıkgöz), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Sa‘düddîn et-Teftâzânî (2020), el-Mutavvel: Belâgat İlimleri (Trc. Zekeriya Çelik), (2 cilt), İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Saraç, Ahmet Emin (2023), Hâfız, Fuzûlî ve Bâkî’nin Gazellerinde Sevgili Tasviri, Doktora Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• Saraç, M. A. Yekta (2002), Emrî Divanı, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Sehî Beg (2017), Heşt-Bihişt (Haz. Haluk İpekten, Günay Kut, Mustafa İsen, Hüseyin Ayan, Turgut Karabey), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Solmaz, Süleyman (2005), Ahdî ve Gülşen-i Şu‘arâsı (İnceleme ve Metin), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Sûdî (2020), Şerh-i Dîvân-ı Hâfız (Haz. İbrahim Kaya), (3 cilt), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Şafak, Yakup (1991), Sürûrî’nin Bahrü’l-Ma‘ârif’i ve Enîsü’l-‘Uşşâk ile Mukayesesi, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi.
• Şerefüddîn Râmî (1376), Enîsü’l-‘Uşşâk ve Çend Eser-i Dîger (Haz. Muhsin Keyânî), Tahran: İntişarat-ı Revzene.
• Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi (2006), Heves-nâme (Haz. Necati Sungur), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihad (1945), Hayâlî Bey Dîvânı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihad (1970), Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon), I, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Taşköprîzâde Ahmed Efendi (1313), Mevzû‘âtü’l-‘Ulûm (Trc. Kemaleddin Mehmed Efendi), İstanbul: İkdam Matbaası