‘Âlem Bu Ya’ Redifli Şiirler Mihverinde Şâirlerin Âleme Bakışı

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 443 - 523, 30.06.2024

Nurgül Karayazı Bal

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1471441

Öz

Klasik Türk şiirinde redif ve kafiye, hem şâirin hayal dünyasının hem de şiirdeki düşünce ve hayalin mihverinde yer alan âhenk unsurlarıdır. Kaynaklarda redifle ilgili; şiirde âhengi artırmanın yanı sıra çağrışım dünyasını da zenginleştirdiği, gazelde bütünleyici ve birleştirici bir görevi üstlendiği ifâde edilmektedir. Bu çalışmada da 19. yüzyıl şâirlerinin “âlem bu yâ” redifli şiirleriyle bir redifin gazeldeki hâkim konumu ve etrafında şekillenen hayal dünyasının zenginliği ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Üzerinde çalıştığımız Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz B 1168 numarada kayıtlı Mecmû’a-i Eş’âr isimli eserde söz konusu redifle kaleme alınmış dördü tahmis 11 şiirin yer alması böyle bir araştırmaya yönelmemizde teşvik edici bir sâik olmuştur.
Osmanlı Müellifleri’nde yer alan bilgiden yola çıkarak söz konusu redifin Mustafa Safvet Efendi (v. 1283/1866-67)’yle şöhret kazandığı ve bu redifle şiir kaleme alan şâirlerin ondan etkilendikleri anlaşılmaktadır. Yenikapı Mevlevîhânesi şeyhi Abdülbâkî Nâsır Dede (v. 1236/1821)’nin dervişânından olmasının yanı sıra devrinin kudretli şâirlerinden biri kabul edilen Safvet Efendi’nin “âlem bu yâ” redifli gazelinin 19. yüzyıl şâirleri tarafından gördüğü teveccüh söz konusu redifle kaleme alınan şiir sayısıyla da âşikârdır.
Bu makalede “âlem bu yâ” redifli 31 şâirin kaleme aldığı beşi tahmis olmak üzere 38 şiirden yola çıkarak söz konusu redif mihverinde şâirlerin âleme bakışları değerlendirilecek ve çalışmanın sonunda yazma nüshalarına ulaşıp çeviri yazıya aktardığımız şiirler yer alacaktır. Bunlar arasında daha önce herhangi bir yerde tam metni yayınlanmayan “âlem bu yâ” redifli şiirlerden tespit ettiklerimiz ilk defa ilim âlemine sunulmuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

19. yüzyıl, redif, âlem, Mustafa Safvet Efendi, nazire, tahmis

Kaynakça

• Abdulhalîm Galib, Mutâyebât-ı Türkiyye, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İzmirli İsmail Hakkı, Nu. 03432.
• Âbid Efendi, Dîvânçe, İstanbul: Yapı Kredi Araştırma Kütüphanesi, Nadir ve Yazma Eserler Bölümü, Y 0534, 26b.
• AKÜN, Ömer Faruk (2000), “İbnülemin Mahmud Kemal”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 21: 249-262.
• ALBAYRAK, Nurettin (2007), “Redif”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 34: 523-524.
• ALICI, Lütfi (2004), “Tezkirelere Göre Kahraman Maraşlı Divan Şairleri”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/2: 65-72.
• ALICI, Lütfi, “Mes’ûd, Sa’deddîn-i Mar’aşî (d. ?/?-ö. ?/19. yüzyıl)” https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mesud-sadeddini-marasi [E.T. 27.03.2024].
• Ankaravî, İsmail Rusûhî (2007), Osmanlı Tasavvuf Düşüncesi Makâsıd-ı Aliyye fî Şerhi’t-Tâiyye, Yay. Haz. Mehmet Demirci, İstanbul: Vefa Yayınları.
• ARSLAN, Mehmet (2022) (Haz.), İstanbullu Lebîb Dîvânı, İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 1. Cilt.
• ARVAS, Fuat Asım (2010), Seyyid İsmail Hakkı (Mislî) Dîvânı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
• AYDEMİR, Yaşar ve Halil Çeltik (2012), Kafiyenin Şiiri Şiirin Kafiyesi Divan Şiirinde Kafiye Hünerleri, Ankara: Kurgan Edebiyat.
• AZAR, Birol (2005), Türabî Divânı (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Beyânü’l-Hak (1327), 6/142: 2551.
• BİLGİN, M. Şemsettin (2015), Adıyamanlı Divan Şairleri ve Şiirleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• BOLAY, Süleyman Hayri (1989), “Âlem”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2: 357-360.
• BOZKURT, Fuat (2005), Buyruk İmam Cafer-i Sadık Buyruğu, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Bursalı Mehmed Tahir (2016), Osmanlı Müellifleri, Haz. M. A. Yekta Saraç, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2. Cilt.
• CEBECİOĞLU, Ethem (2005), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Anka Yayınları.
• Cemîl Mahmûd Bey, Dîvân, Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz FB 171, 2a.
• CEYLAN, Ömür (1997), “Dini-Tasavvufi Edebiyatımızla Divan Edebiyatımızdaki Harf Telakkilerinin Mukayesesi Üzerine Bir Deneme”, İlmî Araştırmalar, 5: 141-152.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf (1997), Arapça-Türkçe Terimler Sözlüğü, Terc. ve Şerh Arif Erkan, İstanbul: Bahar Yayınları.
• ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007), Ötüken Türkçe Sözlük: (a-den), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1. Cilt.
• ÇAĞLAYAN, Bünyamin (2006) (Haz.), Baharzâde Ferîde Hanım Divanı, Ankara: Çağhan Ofset Matbaacılık Ltd. Şti.
• ÇANAKLI, Levent Ali (2002), Türabî Divanı Metin İnceleme, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
• ÇAVUŞOĞLU, Halime (2019), “Dört Asır Dört Şair Bağlamında Divan Edebiyatında Dünya Algısı”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 14: 224-240. https://doi.org/10.29000/rumelide.541014.
• DERTLİGARİP, Ayşe (2021), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Bel-Yz-K 0355 Nolu Şiir Mecmuası (40b-88b Varak) Transkripsiyonlu Metni ve MESTAP’a Göre Tasnifi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kilis: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı.
• DİLÇİN, Cem (2011), “Divan Şiirinde Gazel”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), Y. 36, C. LII, S. 415-416-417, Temmuz-Ağustos-Eylül 1986, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 78-247.
• Dîvân-ı Abdî, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazma, Nu. 207, 74a.
• Dîvân-ı Fehmî, Konya: Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Bölge Yazma Eserler, Basma/BB0000002308, 40-41.
• Dîvân-ı Türâbî, Ankara: Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 4290, 8b-9a.
• DUMAN, Mehmet Âkif (2005), Fâzıl Dîvânı (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• el-Cîlî, Abdülkerîm (2002), İnsân-ı Kâmil, Müt. Abdülaziz Mecdi Tolun, Yay. Haz. Selçuk Eraydın, Ekrem Demirli, Abdullah Kartal, İstanbul: İz Yayıncılık.
• El-Hakîm, Suad (2005), İbnü’l-Arabî Sözlüğü, Çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• el-Isfahanî, Rağıb (2010), Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü, Müt. Abdulbaki Güneş, Mehmet Yolcu, İstanbul: Çıra Yayınları.
• el-Mevlevî, Şerîfzâde Mehmed Fâzıl b. Mustafa el-Bosnevî, Dîvân-ı Fâzıl Bosnevî, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hâlet Efendi, Nu. 00703, 73a-73b.
• Erdoğan, Mehtap (2007) (Haz.), Fatîn Dîvânı, İstanbul: Kitabevi.
• Fatîn Davud (2017), Hâtimetü’l- Eş‘âr (Fatîn Tezkiresi), Haz. Ömer Çifçi, Ankara: Kültür Ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, (e-kitap) https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195831/fatin-tezkiresi.html [E.T. 23.03.2024].
• Fatîn, Dâvud (1271), Tezkire-i Hâtimetü’l-Eş’âr, Edirne: Selimiye Kütüphanesi, Selimiye Basmalar, Nu. 1948, İstihkâm Alayları Litoğrafya Destgâhı.
• Fatîn, Dâvud b. Hâlid (1288), Dîvân-ı Fatîn, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi Basma Bağışlar, Nu. 02418, İzzet Efendi Matbaası.
• FELDMAN, Walter (1997), “Imitatio in Otoman Poetry: Three Ghazals of the Mid-Seventeenth Century”, The Turkish Studies Association Bulletin, Vol. 21, No. 2, 41-58.
• Ferîde Hanım, Eş’âr, Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz FB 436, 20.
• Galip Paşa (2007), Mutayebat-ı Türkiyye Türkçe Eğlencelikler, Yay. Haz. Filiz Bingölçe, Ankara: AltÜst Yayınları.
• GÖNÇER, Süleyman (1991), Afyon İli Tarihi, Afyon: İleri Ofset Matbaacılık, II. Cilt.
• GÜL, Ayşe Yasemin (2018), Milli Kütüphane 87 No’lu Şiir Mecmuası (İnceleme-Metnin Çeviri Yazısı-İndeks), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
• GÜNEŞ, Kadir (2009), Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Ravza Yayınları.
• GÜNEŞ, Mustafa (2000), Yozgatlı Hüznî Dîvânı (II) (İnceleme-Metin), Yozgat: Yozgat Belediyesi.
• GÜNGÖR, Zülfikar (1994), Tâhirü’l-Mevlevî (Olgun) Hayatı, Eserleri ve Dinî Edebiyatla İlgili Şiirleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Bölümü Türk-İslâm Edebiyatı Anabilim Dalı.
• GÜVEN, Ahmet Emin (1994), Zıllî Zade Hacı Emin Efendi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları. http://cdn.istanbul.edu.tr/statics/osmanlimuzigi.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2017/07/821-U%C5%9F%C5%9Fak-Gazel-Hafiz-Osman.mp3 [E.T. 07.01.2024].
• https://kuran.diyanet.gov.tr
• İbn Manzûr (1997/1418), Lisânü’l-Arab, Nşr. Emîn Muhammed Abdülvehhâb, Muhammed es-Sâdık el-Ubeydî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 9. Cilt.
• İbnü’l-Emîn Mahmûd Kemâl (1331), Kemâlü’s-Safve, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazma, Nu. 92, 27b-28b.
• İÇLİ, Ahmet (2019), İşkodralı İbrahim Fehmî Divanı, İstanbul: Kitabevi.
• İNCİROĞLU, Yunus (2018), XIX. Yüzyıla Ait Bir Şiir Mecmuası (v.:1b-100b) (İnceleme-Metin Çeviri Yazısı-İndeks), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
• İZUTSU, Toshihiko (2005), İbn Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar-Kavramlar, Çev. Ahmed Yüksel Özemre, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• KARADAĞ, Selman (2011), Millî Kütüphane 2860 Numaralı Şiir Mecmuası (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
• KARAGEÇEN, Ömer Ali (2019), XIX. Yüzyıla Ait Bir Şiir Mecmuası (v.:1b-206a) (İnceleme-Metnin Çeviri Yazısı-İndeks), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
• KARAKUŞ, Gülbeyaz (2013) (Yay. Haz.), Mevlevî Nazif Dede Dîvânçe ve Risâlesi, İstanbul: Revak Kitabevi. Kâşânî, Abdürrezzak (2004), Tasavvuf Sözlüğü, Çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık.
• KAYA, Doğan (1991), Sivas’ta Âşıklık Geleneği ve Âşık Ruhsatî, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
• KAYA, Şeyma (2019), Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesindeki Hatay 1049 Numaralı Şiir Mecmuası (İnceleme, Metin ve MESTAP’a Göre Tasnifi), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
• KILIÇ, Mahmud Erol (1999), “İbnü’l-Arabî, Muhyiddin”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 20: 493-516. KOYUNCU, Zeynep (2007), Mehmed Fâzıl Efendi Dîvânı’ndaki Gazeller (İnceleme-Metin), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2. Cilt.
• KÖKSAL, M. Fatih (2006), Sana Benzer Güzel Olmaz Divan Şiirinde Nazire, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KURNAZ, Cemâl (1995), “Divan Şiirinde Belge Redifler”, Yedi İklim, 10/67: 65-68.
• Lebîb Efendi, Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, Nu. 01996, 143b.
• Leylâ Hâmid, Dîvân, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, İbnülemin Koleksiyonu, Nu. 3147, 25a-25b.
• Leylâ Hanım (2018), Leylâ Hanım Dîvânı, Haz. Mehmet Arslan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, (e-kitap) https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-215361/leyla-hanim-divani.html [E.T. 23.03.2024].
• MACİT, Muhsin (1996), Divan Şiirinde Âhenk Unsurları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• MAKSUDOĞLU, Mehmet ([t.y.]), Türkçe- Arapça Sözlük, İstanbul: Vilâyet Yayınları.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz B 1168, 1b-4b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 2860, 39a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Çorum: Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi, 19 Hk 25231, 1a, 2b.
• Mecmû’a-i Nezâir, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, İbnülemin Koleksiyonu, Nu. 2458, 2b (3).
• Mecmû’a, Ankara: Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi, Mustafa Con A 647, 56b-57a.
• Mehmed Şemseddin (1997), Bursa Dergâhları Yâdigâr-ı Şemsî I-II, Haz. Mustafa Kara, Kadir Atlansoy, Bursa: Uludağ Yayınları.
• Meşhûrî Selânikli Ahmed, Dîvân, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, Nu. 05356, 43b-44a.
• Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü (2006), Ed. Zafer Erginli, İstanbul: Kalem Yayınevi.
• Mevlevî, İsmail Hakkı, Dîvân-ı Mislî, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazma, Nu. 00318, 28a-29a (54-56), 42a-42b (82-83).
• Muallim Naci (1307), Istılâhât-ı Edebiyye, İstanbul: (A. Asaduryan) Şirket-i Mürettibiyye Matbaası.
• Muallim Naci (1996), Edebiyat Terimleri Istılâhât-ı Edebiyye, Haz. M. A. Yekta Saraç, İstanbul: Risale Basın-Yayın Ltd.
• Muhyiddin-i Arabî (1971), Fusûsü’l-Hikem, Trc. M. Nuri Gencosman, İstanbul: İstanbul Kitabevi.
• Murâd Emrî (1330), Dîvân-ı Murâd Emrî, Burusa: Matbaa-i Emrî, 2-3.
• MUTÇALI, Serdar (1995), Arapça- Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Nazîf Şeyh Hasan Dede Yenişehirli, Dîvân, Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 1853, 8a.
• Necmî, Mehmed Necmeddîn, Dîvân, Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 9248, 82b (163).
• OKUYUCU, Cihan (2015), Divan Edebiyatı Estetiği, İstanbul, Kapı Yayınları.
• ORAL, M. Zeki (1955), Niğdeli Şair ve Âşıklardan: Orta Köylü Âşık Tahirî Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri, Ankara: Yeni Matbaa.
• ÖZGÜL, M. Kayahan (2006), “XIX. Asrın Özel Bir Edebiyat Mahfeli Olarak Encümen-i Şuarâ”, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 7: 29-117.
• ÖZTAHTALI, İbrahim İmran (2009), Bursalı Emrî Murad Efendi ve Divanı, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
• ÖZTEKİN, Özge (2017), “XIX. Yüzyıl Divan Edebiyatı Hakkında Bazı Tespitler”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26: 253-280.
• SAĞLAM, Hacer (2011), Abdî-i Karahisârî ve Divanı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
• SARAÇ, M. A. Yekta (2007), Klâsik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: 3F Yayınevi, 2007.
• SARI, Mevlût ([t.y.]), el- Mevârid Arapça-Türkçe Lûgat, İstanbul: Bahar Yayınları.
• SEFERCİOĞLU, Mustafa Nejat (2017), Dîvan Şiiri İncelemeleri ve Hocam Âmil Çelebioğlu İçin Yazdıklarım, İstanbul: Hiper Yayın.
• Selanikli Meşhurî Ahmed Efendi (2017), Meşhurî Dîvânı, Haz. Yaşar Aydemir, Halil Çeltik, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, (e-kitap) https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196428/selanikli-meshuri-divani.html [E.T. 25.03.2024].
• Şemseddin Sâmî (1999), “Şiir ve Edebiyattaki Teceddüd-i Ahîrimiz”, Haz. Mehmet Kalpaklı, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 28-31.
• Şevkî Hasan Tahsîn İstanbulî, Dîvân, Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 8857, 45a. Şiir Mecmû’ası, İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Bel Yz K 000355, 58b.
• Tâhir’ül-Mevlevî (1994), Edebiyat Lügatı, Neşre Haz. Kemâl Edib Kürkçüoğlu, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• TAHRALI, Mustafa (2002), “Fusûsu’l-Hikemde Tezadlı İfâdeler ve Vahdet-i Vücûd”, Ahmed Avni Konuk, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi II, Haz. Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 9-38.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (1997), 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• TAŞ, Bünyamin (2013/1), “Divan Şiirinin ‘Âlemleri”, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, 81-101.
• TAŞDELEN, İshak (2014), Şevkî Hasan Tahsin İstanbulî Divanı (Transkripsiyonlu Metin ve Sadeleştirme), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• TİKER, Savaş (2003), Necmî Divânı (İnceleme-Metin), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• TUĞLUK, İbrahim Halil ve Özkan Ciğa (2021), Besnili Sıdkî Dîvânı, İstanbul: Lale Yayıncılık.
• ULUDAĞ, Süleyman (1989), “Âlem” [Tasavvuf], DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2: 360-361.
• ULUDAĞ, Süleyman (2001), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ÜNSAL, Gamze (2013), Cemîl Mahmûd Bey Dîvânı (İnceleme-Metin), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
• YERLİ, Zeliha (2021), Nâ’ilî-yi Cedîd Divançesi: [İnceleme-Metin-Çeviri], Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
• YILMAZ, Mehmet (1992), Edebiyatımızda İslamî Kaynaklı Sözler (Ansiklopedik Sözlük), İstanbul: Enderun Kitabevi. Zıllî-zâde Hacı Emîn Efendi, Dîvânçe, Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz FB 300, 28b.