Nâzımı Meçhul Bir Elli Dört Farz Manzumesi

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 378 - 413, 30.06.2024

Nesibe Kablander

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1474853

Öz

Sözü güzelleştirmenin yanında muhtasar bir hâle dönüştürüp hatırda kalmasını da sağlayan manzum söyleyiş; müelliflerin sıklıkla kullandıkları bir ifade tarzı olmuştur. Bu tercihin Osmanlı döneminde literatüre kazandırdığı eserler arasında İslâmî ilimlere dair olup Türk-İslâm edebiyatı alanında çeşitli çalışmalara konu olan manzum akaidnameler, ilmihâller ve tecvidlerin yanı sıra her Müslüman’ın bilmesi ve amel etmesi zaruri olan emirlerin bir araya getirildiği manzum otuz iki veya elli dört farzlar da yer alır. Hasan-ı Basrî’den (ö. 110/728) rivayetle tedvin edilen elli dört farz risaleleri halkın da okuyup anlaması adına Osmanlı devrinde Arapçadan Türkçeye çevrilmiş ve bu risalelere şerhler de yazılmıştır. Bu makalede nâzımı bilinmeyen; fakat çok sayıda nüshasıyla Osmanlı sahasında en yaygın örnek olduğu anlaşılan bir Elli Dört Farz Manzumesi ele alınmış ve tespit edilen nüshalar üzerinden eserin tenkitli metni oluşturulup muhtevasına dair değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Elli dört farz, Mızraklı İlmihâl, yazma eserler, Türk-İslâm Edebiyatı

Kaynakça

• ARPAGUŞ KELPETİN, Hatice (2000), “İlmihal”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 139-141.
• AVERBEK DOĞAN, Güler (2018), “Dillerinden Biri Türkçe Olan Manzum Sözlükler Üzerine Yapılan Çalışmalar Bibliyografyası”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 21, 85-114. http://dx.doi.org/10.15247/dev.2527.
• ÇETİN, Abdurrahman (1997), “Hâkānî, Mûsâ b. Ubeydullah” TDV İslam Ansiklopedisi, C. 15, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 165-166.
• ÇOLLAK, Fatih (2010), “eş-Şâtıbiyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 38, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 377-379.
• ELİAÇIK, Muhittin (2009), “Şemsi Paşa’nın Manzum ve Muhtasar Vikâyetü’r-Rivâye Tercümesi”, Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 2, 16-49.
• ERMAN, Uğur (2016), “Siirt Medreselerinde İcâzetnâme Öncesi Okutulan Kitaplar ve İçerikleri”, Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, III/1, 135-172.
• GÖRGÜN, Tahsin (1997), “Hasan-ı Basrî (Fıkıh İlmindeki Yeri TDV İslam Ansiklopedisi, C. 16, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 303-305.
• HIZLI, Mefail (2008), “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 25-46.
• KILIÇ, Atabey (2006), “Klasik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği ve Türkçe-Arapça Sözlüklerimizden Sübha-ı Sıbyan”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(20), 65-77.
• ÖZ, Şükriye Feyzâ (2002), Hayret Mehmet Efendi’nin Manzum Elfiyye Tercümesi ve Bugünkü Dile Uyarlaması, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• RİTTER, Hellmut (1933), “Studien zur Geschichte der islamischen Frömmigkeit: I. Ḥasan el-Baṣrī”, Der Islam; Zeitschrift für Geschichte und Kultur des Islamischen Orients, 21, s. 1-83.
• SÜSLÜ, Zahir (2019), Klasik Türk Edebiyatında Manzum Fıkıh Eserleri ve Ceceli Müftü İbrahim Efendi'nin Şâfî Adlı Eseri (İnceleme-metin), Doktora Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi.
• ŞENGÜN, Necdet (2018), “Aydın Karacasulu Yemez-Zâde Süleyman Rüşdî’nin Otuz İki ve Elli Dört Farz Manzûmeleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 48, 7-28. https://doi.org/10.21054/deuifd.492957.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ (2009), Osmanlı Şiiri Antolojisi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman (1997), “Hasan-ı Basrî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 16, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 291-293.
• YILDIRIM, Kadri (2009), “Didaktik Şiirin Abbasiler Döneminde Ortaya Çıkışı ve Gelişimi Üzerine Bir İnceleme”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 18(1), 171-207.
• YILMAZ, Oğuz (2015), “Türk İslam Edebiyatı’da Manzûm Tecvîdler”, IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı -III (Edebiyat-Tarih) 14-17 Mayıs 2015, 81-100.
• YAŞAROĞLU, M, Kâmil (2020), “Mızraklı İlmihal”, TDV İslam Ansiklopedisi C. 30, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 5-6.
• Yazma Eserler
• Bosna Gazi Hüsrev Bey Ktp., No. 4331, 4b-7a.
• Bursa İnebey Yazma Eser Ktp., Ulucami, No. 3508, 6a-7b.
• Bursa İnebey Yazma Eser Ktp., Genel, No. 4184/7, 149b-150b.
• Bursa İnebey Yazma Eser Ktp., Genel, No. 51, 4b-7b.
• Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi, No. 2329, 139b-141b.
• Diyanet İşleri Başkanlığı Ktp., Yazma Eserler, No. 2814, 230b.
• Diyanet İşleri Başkanlığı Ktp., Yazma Eserler, No. 6376, 5a.
• Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Ktp., No. BY4567, 68b-70b.
• Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Ktp., No. BY7309, 1b-3b.
• Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Ktp., No. BY5570, 97a-98a.
• Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Ktp., No. BY6295, 93b.
• Manisa İl Halk Ktp., No. 1198, 68b-70a.
• Manisa İl Halk Ktp. No. 2980/3, 70b-72a.
• Milli Ktp., Adnan Ötüken İl Halk Ktp., No. 1753, 95b-96b.
• Süleymaniye Yazma Eser Ktp., Laleli Koleksiyonu, No. 2415, 32a-33b.
• Süleymaniye Yazma Eser Ktp., Esad Efendi Koleksiyonu, No. 3523, 88a-90a.
• Süleymaniye Yazma Eser Ktp., Esad Efendi Koleksiyonu, No. 3569, 1b-3b.
• Süleymaniye Yazma Eser Ktp., Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu, No. 3561, 8b-9b.
• Süleymaniye Yazma Eser Ktp., Serez Koleksiyonu, No. 4021, 18a-21a.
• Süleymaniye Yazma Eser Ktp., Yazma Bağışlar Koleksiyonu, No. 1269, 120a.
• Süleymaniye Yazma Eser Ktp., Yazma Bağışlar Koleksiyonu, No. 2209, 70b-71b.
• Süleymaniye Yazma Eser Ktp., Mehmet Taviloğlu Koleksiyonu, No. 362/31.
• Süleymaniye Yazma Eser Ktp., Mikrofilm Koleksiyonu, No. 2718/3.