Teknoloji ve Teemmül

Yıl 2014, Sayı: 36, 197 - 227, 01.06.2014

Özkan Gözel

Öz

Bu çalışmada, Heidegger’in düşüncesinden hareketle, çağımızın temel bir meselesi olarak teknolojiyi, dolayısıyla da varlığın teknolojik kavranışını tartışacağız. Çağımıza hâkim, otonom bir fenomen hâline gelmiş bulunan teknoloji, insan ile varlığın arasına girmekte ve insana varlığın teknolojik bir kavranışını dayatmaktadır. Bu problematik kavrayış, insana varlıkla bağını unutturmakta ve ona yeryüzünde bulunuşun anlamını, giderek de anlamın kendini kaybettirmektedir. Hesâbî ve/veya temsilî düşünme, teknolojik kavrayışı beslemekte ve desteklemektedir. Heidegger teknolojik kavrayışa karşı antidot olarak teemmülî düşünme tarzını öne çıkarmaktadır. Düşünmenin aslı teemmüldür. İnsan “düşünen varlıktır” derken kastedilen onun “teemmül eden bir varlık” olmasıdır. Teemmül, bizi dinginliğe (Gelassenheit), dolayısıyla varlığın hakikatine götürür. Heidegger, teemmülî düşünme ve dinginlik çerçevesinde, teknolojiye ve teknolojik kavrayışa karşı, iki mühim tavırdan söz eder: “eşyaya karşı kayıtsızlık” ve “gizeme açıklık”. Dinginlik içre ve teemmül üzere yaşayan insan, teknolojiye “hem evet hem hayır” demesini, dolayısıyla da teknolojik aygıtlarla uygun bir ilişki kurmasını bilir. Keza, varlıkla bağı taze kalan bu insan, yeryüzünde dingin ve anlamlı bir şekilde ikamet etmek nedir, bunu bilir. Heidegger’de teemmüli düşüncenin “eşyaya karşı kayıtsızlık”ın yanı sıra bir diğer bileşeni -işaret ettiğimiz üzere- “gizeme açıklık”tır. Biz her iki bileşeni teknolojik dünyamızda deneyimleyebiliriz. Kendimizi gizeme açık tuttuğumuzda, dünyanın temsilî ve/veya hesabi tasavvurunun dar ufuklarının ötesine geçmek mümkün olabilir. İmdi, bu surette biz, gizem olarak kalanı ya da kalması gerekeni bilimin indirgeyici ışığından kaçırabilir ve gizemin muammalığına saygı duymasını öğrenebiliriz. Bilimin veya teknik aklın gizeminden-ettiği dünyamızda, gizeme yani ölçülemeze, tanımlanamaza, kavranılamaza yeniden yer açabilir ve ölçünün, hesabın, tasarımın ve nesneleştirmenin çözülmüş-çözülecek bir şeyden ibaret olarak tasavvur ettiği varlığa sürpriz-karakterini iade edebiliriz; öyle ki, bu durumda, önüne-koyduğu (vor-stellen) her şeyi kolayca “bilme nesnesi” hâline getirip kendi terimlerine tercüme ederek tüketen teknik-bilimsel aklın indirgemeci tavrına karşı daima teyakkuz hâli içinde oluruz. Sonuçta, “eşyaya kayıtsızlık” ile “gizeme açıklığı” uhdesinde tutan insan, “hem evet hem hayır” dediği teknolojiyle uygun bir ilişki tarzı geliştirebilir ve yeryüzünde dingin bir ikamete yol bulabilir

Anahtar Kelimeler

Teknoloji, Varlık, Varlığın Teknolojik Kavranışı, Teemmülî Düşünme, Hesâbî Düşünme, Temsilî Düşünme, Gelassenheit, Dinginlik, Eşyaya Karşı Kayıtsızlık, Gizeme Açıklık, Esîr

TECHNOLOGY AND MEDITATION

Öz

In this work, we will argue, from the perspective of heideggarian
thought, the technology as a foundamental question
of our age and consequently the technological understanding
of being. Technology which, has became in our age
emminently autonom phenomenon, enters between man
and being, and imposes to him its understanding of being.
Because of this problematic understanding, man forgets
his essential relation to being and the very meaning of the
dewelling on earth. The calculative and/or representative
thinking constitues the basis of technological understanding.
Counter this, Heidegger proposes as an antidote the
meditative manner of thinking. According to him, the essence
of thinking is but the meditation. The fact that man
is a “thinking being” signifies that he is a “being that meditates”.
The meditation leads us to serenity/releasement
(Gelassenheit), then to the truth of being. In the framework
of meditative thinking and serenity, Heidegger speaks of
two significant attitudes as remedy to the technology and
technological understanding. These are “releasement toward
things” and “openness to the mystery”. Man who lives
meditatively and serenely knows saying “both yes and no”
to the technology and then maintaining an appropriate relation
to technological devices. Thus, this man whose relation
to being remains always lively, knows dwelling serenely and
meaningfully on earth.

Anahtar Kelimeler

Technology, Being, Technological Understanding of Being, Meditative Thinking, Calculative Thinking, Representative Thinking, Gelassenheit, Releasement toward Things, Openness to the Mystery, Ether

Kaynakça

• Dreyfus, Herbet L., “Heidegger on the connection between nihi- lism, art, technology and politics”, ed. Ch. B. Cuignon, The Camb- ridge Companion to Heidegger içinde, New York: Cambridge Uni- versity Press, 1995, s. 289-316.
• Ellul, Jacques, La Technique ou L’Enjeu du Siecle, Paris: Econo- mica, 2008.
• Ellul, Jacques, Le Système Technicien, Paris: Le Cherche Midi, 2004.
• Gözel, Özkan, “Physis’in intikamı ve tekhne’nin elimizden çıkışı”, Yeni Şafak-Kitap, 6 Nisan, 2011.
• Habermas, Jürgen, ‘İdeoloji’ olarak Teknik ve Bilim, çev. Mustafa Tüzel, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1993.
• Heidegger, Martin, “Hölderlin ve Şiirin Özü”, Hölderlin Seçme Şi- irler içinde, çev. A. Turhan Oflazoğlu, İstanbul: İz Yayınları, 1997, s. 33-49.
• Heidegger, Martin, “L’Expérience de la Pensée”, çev. A. Préau, Martin Heidegger, Questions III-IV içinde, çev. Jean Beaufret et autres, Paris: Gallimard, 1976, s.17-39.
• Heidegger, Martin, “Pour servir de commentaire à Sérénité – Fragment d’un entretien sur la pensée”, çev. A. Préau, Questions III et IV içinde, çev. J. Beaufret et autres, Paris: Gallimard, 1976), s. 149-182.
• Heidegger, Martin, Discourse on Thinking, çev. J. M. Anderson & E. H. Freund, New York: Harper & Row Publishers, 1966.
• Heidegger, Martin, Être et Temps, çev. François Vezin, Paris: Gal- limard, 1986.
• Heidegger, Martin, Tekniğe Yönelik Soru, çev. Doğan Özlem, İs- tanbul: Afa Yayınları, 1997.
• Heidegger, Martin,“L’époque des Conceptions du Monde”, Mar- tin Heidegger, Chemins qui ne Menent Null Part içinde, çev. W. Brokmeier, Paris: Gallimard, 1962, s. 99-146.
• Heidegger, Martin,“La Question de la Technique”, Martin Hei- degger, Essais et Conférences içinde, çev. A. Préau, Paris: Gallimard, 1958, s. 9-48.
• Heidegger, Martin,“Que veut dire ‘penser’?”, Martin Heidegger, Essais et Conférences içinde, çev. A. Préau, Paris: Gallimard, 1958, s. 151-169.
• Heidegger, Martin,“Sérénité”, çev. A. Préau, Martin Heidegger, Questions III et IV içinde, çev. J. Beaufret et autres, Paris: Gallimard, 1976, s. 131-148.
• Heidegger, Martin.,“Science et Méditation”, Martin Heidegger, Essais et Conférences içinde, çev. A. Préau, Paris: Gallimard, 1958, s. 49-79.
• “[Japonya’yı] bu kez kendi atomu vurdu ”, Yeni Şafak, 14 Mart 2011.
• Lyotard, Jean-François, La Condition Postmoderne, Paris: Les Editions de Minuit, 1979.
• Marcuse, Herbert, Akıl Tutulması, çev. Orhan Koçak, İstanbul: Metis Yayınları, 1986.
• Marcuse, Herbert, Industrialisierung und Capitalismus im Werk Max Webers, Kultur und Gesellschaft II, Frankfurt/M, 1965.
• Özlem, Doğan, “Giriş: Heidegger ve Teknik”, Heidegger, Martin, Tekniğe Yönelik Soru içinde, çev. Doğan Özlem, İstanbul: Afa Ya- yınları, 1997.
• Spengler, Oswald, L’Homme et la Technique, çev. A. A. Petrowsky, Paris: Gallimard, 1958.
• TECHNOLOGY AND MEDITATION