Turtûşî ve Ortaçağ İslam Dünyasında Siyâsî Realizm

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 51, 81 - 114, 31.12.2021

Abdulsait Aykut

https://doi.org/10.20519/divan.978435

Cited By: 1

Öz

Ebûbekir Muhammed İbnü’l-Velîd et-Turtûşî 451 h. / 1059 m. yılında Turtûşa’da doğdu, Endülüs’ten çıkıp Bağdat, Şam ve Kudüs’e uzandı, 520 h. / 1127 m. yılında İskenderiye’de vefat etti. Sirâcu’l-mülûk, Turtûşî’nin birçok yönünü ortaya koyan siyâset ve ahlak eksenli eseridir. Bu araştırmada kısaca, Turtûşî ve onun Sirâc adlı eserine değinilmiş; Ortaçağ İslâm dünyasına özgü bir siyâsî realizm cereyanı olup olmadığı tartışılarak Turtûşî’nin bu fikrî cereyan içindeki konumu masaya yatırılmıştır. Ayrıca, İbn Haldûn’un Turtûşî’ye verdiği tepkiler de ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Turtûşî, Sirâcü’l-mulûk, İbn Haldûn, siyâsî realizm, siyâsî ahlâk, sultânî devlet, ıstılâhî siyâset, akıl ve adalet

Turtûshî and Political Realism in Medieval Muslim World

Öz

Abûbakr Muhammad Ibn al-Walîd al-Turtûshî was born in Tortossa of Andalusia in 451 H / 1059 AD. He was a Mâlikî scholar, a poet of lyrical verses, and a thinker on ethics and politics. He traveled from the “West” i.e. Andalusia, to the “East” of Arabian countries and died in 520 H / 1126 AD in Alexandria. The first part of this research is about al-Turtûshî and Sirâj al-mulûk. Then, I discuss whether there was an intellectual movement of political realism specific to the medieval Muslim world, and the question on al-Turtûshî’is position in this movement. In addition, I examined the reactions of Ibn Khaldûn to al-Turtûshî.

Anahtar Kelimeler

al-Turtûshî, Sirâj al-mulûk, Ibn Khaldûn, political realism, political ethics, Andalusia, sultanic state, conventional policy, reason and justice.

Kaynakça

• Abbâs, İhsân. “İbn Rıdvân ve kitâbuhu fî’s-siyâse”, Mecelletü’l-fikr el-ʿArabî, no. 22 (1981), s. 364 – 391.
• el-‘Allâm, İzzeddîn. el-Âdâbü’s-sultâniyye – dirâse fî bunye ve sevâbiti’l-hıtâbi’s-siyâsî, (Kuveyt: Âlemü’l-ma‘rife, 2006).
• ---------Sirāj al-mulūk The King’s Shiner, İngilizce’ye çev. Stefan Leder, online: https://www.orient-institut.org/fileadmin/user_upload/Turtushi_king_s_Shiner.pdf (erişim tarihi: 8.18.2019). Aykut, Abdulsait (A. Sait). İslâm Siyâsal Realizminin Doğuşu: İbnü’l-Mukaffa-Machiavelli Mukayesesi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyâset ve Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, (İstanbul: 2005).
• el-Beyâtî, Cafer. Mefhûmu’d-devle ‘ınde’t-Turtûşî ve İbn Haldûn, (Tunus-Sûsa: Dâru’l-ma’ârif, 1996). ---------Turtûşî’nin Sirâcu’l-mülûk adlı eserinin tahkikine yazdığı ilmî giriş, (Londra: Dâru riyâdi’r-reyyis 1990).
• Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur -GAL-, (Leiden: E.J. Brill, 1937).
• Bul‘arâs, Hamîsî. “et-Tanzîru’l-harbî fî’l-istrâtîciyye ve’t-tektîk ‘ınde Ebûbekr et-Turtûşî (520 h. / 1127 m.) min hılâli kitâbihî Sirâc el-Mülûk”, Dirasat & Abhath The Arabic Journal of Human and Social Sciences, c. 8, no. 23, (Haziran-2016), s. 77 – 88.
• ---------Fennü’l-harb bi’l-mağribi’l-İslâmî hılâle ‘asreyi’l-Murâbitîn ve’l-Muvahhidîn, Doktora tezi, Batna el-Hacc Lahdar Üniversitesi 1, Edebiyat ve İnsanbilimleri Fakültesi, (Cezayir: 2014).
• el-Câbirî, Muhammed Âbid. el-‘Asabiyye ve’d-devle - me‘âlim nazariye haldûniyye, (Beyrut: 1971).
• ---------Felsefi Mirasımız ve Biz, çev. A. Sait Aykut, 2. baskı, (İstanbul: Kitabevi Yay., 2003).
• el-Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr, Kitâbü’t-tâc fî ahlâkı’l-mülûk, neşr. Ahmed Zeki Paşa (Kahire: 1914).
• Cerrâr, Salâh. “Ebûbekr et-Turtûşî ve cuhûduhû fî’l-ıslâhi’l-ictimâ’î”, Âfâku’s-sekāfe ve’t-turâs, no. 2, (Eylül–1993), s. 25 – 30.
• Drummond, Andrew. “fasces”, Oxford Classical Dictionary. İlk yayın: 22 / 10 / 2015. https://oxfordre.com/classics/view/10.1093/acrefore/9780199381135.001.0001/acrefore-9780199381135-e-2639#acrefore-9780199381135-e-2639 (erişim tarihi: 18 / 08 / 2019.)
• Ebû Ubeyd el-Bekrî, Kitâbu’l-mesâlik ve’l-memâlik, neşr. André Ferré ve Adrian van Leeuwen, (Beyrût: Dâru’l-garbi’l-islâmî, 1992).
• ed-Dabbî, Buğyetü’l-mültemis fî târîhi ricâli ehli’l-Endelus, neşr. Ebyârî, (Kahire: Dâru’l-kitâbi’l-mısrî, 1989).
• Görgün, Tahsin. “İbn Haldûn”, İslâm Ansiklopedisi, (İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1999), c. 19, s. 543 – 555.
• ‘Inân, Muhammed Abdullah. “Ebûbekr et-Turtûşî ve kitâbuhû Sirâcü’l-Mülûk”, el-’Arabî, no. 141 (Ağustos 1970), s. 88 – 93.
• İbn Başküvâl, es-Sıle, neşr. İbrâhîm el-Ebyârî, (Kahire: Dâru’l-kitâb el-mısrî, 1989).
• İbn Haldûn, Mukaddime, (Beyrut: el-matbaatü’l-edebiyye, 1900); aynı eser, Beyrut: 1995; aynı eser, çev. Süleyman Uludağ, (İstanbul: Dergâh Yay.,1983).
• İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-a‘yân, neşr. İhsân Abbâs, (Beyrut: Dâru Sâdır, 1968).
• İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, neşr. Rızâ Teceddüd, (Tahran: 1971).
• Kautilya, The Arthashastra, inceleme ve notlar eşliğinde İngilizce’ye çev. L.N. Rangarajan, (Calcutta: Penguin Books,1992) Kayapınar, Akif. “İbn Haldûn’un Asabiyet Kavramı: Siyâset Teorisinde Yeni Bir Açılım”, İslâm Araştırmaları Dergisi, (Sayı: 15, 2006), s. 83-114. Kechichian, Joseph A. “The princes’ counsellor: Well versed in the ways of the world”, Gulfnews, (Aralık 19, 2013). https://gulfnews.com/lifestyle/the-princes-counsellor-well-versed-in-the-ways-of-the-world-1.1268862 (erişim tarihi: 7 / 7/ 2019).
• Kılıç, Muharrem. “Turtûşî” maddesi, TDV İslâm Ansiklopedisi, (İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2012), c. 41, s. 430 – 431.
• Lagardère, Vincent. “L’unificateur du mâlikisme oriental et occidental à Alexandrie: Abû Bakr at-Turtûsî”, Revue de l’occident musulman et de la Méditerranée, 31 (1981), s. 47–61. Online versiyonu için bkz. https://www.persee.fr/doc/remmm_0035-1474_1981_num_31_1_1903 (erişim tarihi: 8.5.2019).
• ----------“Al-Turtûsî, unificateur du malikisme aux XIe et XIIe siècles”, Revue des etudes Islâmiques, 47 (1979).
• Leder, Stefan. “Sultanic Rule in the Mirror of Medieval Political Literature”, Regula Forster and Neguin Yavari (ed.), Global Medieval: Mirrors for Princes Reconsidered, (Cambridge: Harvard University Press, 2015).
• el-Makkarî, Ahmed b. Muhammed. Nefhu’t-tîb min gusni’l-Endelusi’r-ratîb, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya Bölümü, elyazma no. 3505; aynı eser, ilmî neşr. İhsân Abbâs, (Beyrût: Dâru Sâdır, 1968).
• el-Mâverdî, el-Ahkâmu’s-sultâniyye, (Beyrut: 1999).
• el-Mes‘ûdî, Murûcu’z-zeheb, (Beyrut: 1980).
• Morgenthau, Hans J. Politics among Nations: The Struggle for Power and Peace, gözden geçirilmiş 5. baskı (New York: Alfred A. Knopf, 1978).
• es-Seyyid, Rıdvan. “Sirâcu’l-mülûk li’t-Turtûşî”, (kitap değerlendirme makalesi) Mecelletü’l-ictihâd, no. 12, (Yaz–1991), s. 241- 247.
• Skinner, Quentin. Machiavelli a Very Short Introduction, (Oxford University Press, 1981); aynı eser, çev. Cemal Atila, (İstanbul: Altın Kitaplar, 2002).
• es-Sa‘lebî, Muhammed b. Hâris. Ahlâku’l-mulûk, neşr. Celîl el-Atıyye, (Beyrut: Dâru’t-talî‘a 2003), 215 s.
• eş-Şeyyâl, Cemâleddîn. “el-‘Âlim ez-zâhid es-sâir Ebûbekr et-Turtûşî”, el-‘Arabî, no. 26, (Ocak, 1961) s. 65–71.
• ----------Ebûbekr et-Turtûşî, el-‘âlimü’z-zâhid, (Kahire: el-Müessesetü’l-mısriyye el-‘âmme, 1978).
• Thapar, Romila. Asoka and the Decline of the Mauryas (New York: Oxford University Press, 1997)
• Thucydides, The History of the Peloponnesian War, çev. Richard Crawley, online: https://www.gutenberg.org/ebooks/7142 (erişim tarihi: 8/8/2019).
• et-Turtûşî, Ebûbekr. Sirâcü’l-mülûk, Süleymaniye Kütüphanesi, Çorlulu Ali Paşa Bölümü, elyazma no. 363; ; aynı eser, (Kahire: el-Matbaatü’l-Ezheriyye, 1319 h. /1901 m.); aynı eserin İspanyolca’ye çevirisi: Abu Bakr al-Tortosi, Lámpare de los principes, çev. Maximilliano Alarcon, (Madrid: 1930 – 1931), 2 cilt; aynı eser, neşr. Dr. Ca‘fer el-Beyâtî, (Londra: Dâru riyâdi’r-reyyis, 1990); aynı eser, neşr. Muhammed Fethî Ebûbekr, (Kahire: ed-Dâru’l-mısrıyye li’n-neşr, 1994); aynı eser, haz. ve çev. Said Aykut, (İstanbul: İnsan Yayınları, 1995)
• Yang Shang, The Book of Lord Shang: Apologetics of State Power in Early China, inceleme ve notlar eşliğinde İngilizce’ye çev. Yuri Pines, (New York: Columbia University Press, 2017).