INTRODUCTION TO THE POLITICAL THOUGHT OF THE OTTOMAN SCHOLARS: THE EXAMPLE OF DURER AL-ḤUKKĀM

Yıl 2024, Cilt: 29 Sayı: 56, 1 - 18, 04.07.2024

Büşra Oğuz

https://doi.org/10.20519/divan.1489864

Öz

Many issues in the fields of ibadāt, mu'amalāt, and ukūbāt of fiqh contain important information about the head of state, state officials, and the common people, and in this respect, fiqh books are among the original sources of Islamic political thought. There are studies that deal with these issues, which can be expressed as political- jurisprudental aḥkām, from different perspectives. This article, which aims to make a modest contribution to these studies, aims to shed light on the conception of the head of state in the works of furû' fiqh by focusing on the Ottoman jurist Molla Husrev's (d. 885/1480) Durer al-ḥukkām šerḥi Ġurer al-ʾaḥkām. The work will be analyzed together with Hasan ibn Ammar al-Shurunbulali's (d. 1069/1658) Gunyet al-zawi al- aḥkām fi bugyeti Durer al-ḥukkām and Abdulhalim ibn Pir Kadem's (d. 1088/1677) Al-Kashf bi-rumuzi al- Ġurer al-ʾaḥkām wa tanwir Durer al-ḥukkām, which were written in different geographical locations during the same time period. As a matter of fact, in addition to fiqh texts, commentaries and glosses also provide important information on the political- jurisprudental of their respective periods.

In this study, first of all, the terms “imam, imām al muslimīn, ulū al amr, amīr, khalīfa/khalāfah, malik, sultan, wali and imāmah” used in fiqh books to express the head of state will be discussed and then the issues that directly refer to the head of state such as Friday prayers, marriage, funeral prayers, zakat, pilgrimage, jihad, ikrah, hadīth, and ta'zīr will be evaluated by drawing attention to the differences in the glosses. Thus, the conception of the head of state in Durer al-ḥukkām and the aforementioned glosses will be tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Politics, Head of state, Ottoman, Furû, Durer al-ḥukkām.

OSMANLI FUKAHASININ SİYASET TASAVVURUNA GİRİŞ: DÜRERÜ’L HÜKKÂM ÖRNEĞİ

Öz

Fıkhın ibadât, muamelât ve ukûbât alanlarındaki pek çok mesele devlet başkanı, devlet görevlileri ve reayaya dair önemli bilgiler içermekte ve bu yönüyle fıkıh kitapları İslam siyaset düşüncesinin özgün kaynakları arasında yer almaktadır. Siyasî-fıkhî ahkâm olarak ifade edilebilecek bu hususları farklı açılardan ele alan çalışmalar mevcuttur. Bu çalışmalara mütevazı bir katkı sağlamak amacıyla kaleme alınan bu makale, Osmanlı fakihi Molla Hüsrev’in (ö. 885/1480) Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm adlı eserini merkeze alarak fürû’ fıkıh eserlerindeki devlet başkanı tasavvuruna ışık tutmayı hedeflemektedir. Eser, aynı zaman diliminde farklı coğrafyalarda telif edilen Hasan b. Ammâr eş-Şürünbülâlî’nin (ö. 1069/1658) Gunyetü ẕevi’l-aḥkâm fî buğyeti Düreri’l-ḥükkâm ile Abdülhalîm b. Pîr Kadem’in (ö. 1088/1677) el-Keşf bi-rumûzi’l-Gureri’l-aḥkâm ve tenvîri Düreri’l-ḥükkâm adlı haşiyeleriyle birlikte incelenecektir. Nitekim fıkıh metinlerine ilave olarak şerh ve haşiyeler de kendi dönemlerinin siyasî-fıkhî ahkâmına dair önemli bilgiler sunmaktadır.

Çalışmada öncelikle fıkıh kitaplarında devlet başkanını ifade etmek için kullanılan “imam, imâmü’l müslimîn, ülü’l emr, emîr, halîfe/hilâfet, melik, sultan, velî ve imamet” terimleriyle ilgili malumat ele alınacak daha sonra Cuma namazı, nikâh, cenaze namazı, zekât, hac, cihat, ikrah, hadler, ta‘zîr gibi devlet başkanına doğrudan atıf yapılan meseleler haşiyelerdeki farklılıklara da dikkat çekilerek değerlendirilecektir. Böylece Dürerü’l-hükkâm ve bahsi geçen haşiyelerdeki devlet başkanı tasavvuru ortaya konulmaya çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Siyaset, Devlet başkanı, Osmanlı, Fürû’ fıkıh, Dürerü’l-hükkâm.

Kaynakça

• Abdülhalîm b. Pîr Kadem. el-Keşf bi-rumûzi’l-Gureri’l-aḥkâm ve tenvîri Düreri’l-ḥükkâm. Dersaâdet: Darı’t-Tıbâati’l-Âmire, 1270.
• Akgündüz, Ahmet. “Dürerü’l-Hükkam.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 10: 27-28.
• Atar, Fahrettin. “Kazâ.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 25: 113-117.
• Bardakoğlu, Ali. “İkrah.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 22: 30-37.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. haz. A. Fikri Yavuz, İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınları.
• Ençakar, Orhan. “Molla Hüsrev’in Dürerü’l-Hükkâm’ı Etrafında Oluşan Literatür.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 23 (2014): 223-277.
• Güner, Ahmet. “Melik.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 29: 51-53.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn. Fethu’l-kadîr. Beyrut: Dârul-Fikr, 1970.
• Kara, Betül. “Dürerü’l-Hükkam Fi Şerhi Gureri’l-Ahkam’ın Şerh ve Haşiyeleri Bağlamında Fıkhî Düşüncenin Gelişimi.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2022.
• Kavak, Özgür. “İslam Siyaset Düşüncesi Kaynağı Olarak Fürû’-ı Fıkıh Kitapları.” İslam Siyaset Düşüncesi, ed. Lütfi Sunar, Özgür Kavak, 265-297. İstanbul: İlem Yayınları, 2018.
• Kılıç, Ünal. “Vali.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 42: 492-494.
• Koca, Ferhat. “Molla Hüsrev’in Hayatı, Eserler ve Kişiliği.” Uluslararası Molla Hüsrev Sempozyumu Bildiriler. ed. Tevfik Yücedoğru v.dğr. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2013.
• Köksal, Asım Cüneyd. Fıkıh ve Siyaset. İstanbul: Klasik Yayınları, 2016.
• Molla Hüsrev. Dürer’ül Hükkâm. Daru İhyai'l-Kutubi'l-Arabiyye, t.y.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Şürünbülâlî, Hasan b. Ammar. Gunyetü ẕevi’l-aḥkâm fî buğyeti Düreri’l-ḥükkâm. Daru İhyai'l-Kutubi'l-Arabiyye, t.y.
• Topal, Şevket. “Şürünbülâlî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 39: 274-276.
• Uşşâkizâde. Zeyl-i Şekâ’ik. haz. Ramazan Ekinci. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.