Snake in Turkish Culture From Past to Present

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 12, 48 - 61, 30.12.2023

C. Varol Tok

Öz

This study investigates snakes living in the wild, which do not share any food sources with humans and provide more advantages than disadvantages to people, while also exploring their role in Turkish culture. In addition to examining the role of snakes in Turkish culture, the study includes information from a recent project by the Ministry of Agriculture and Forestry, General Directorate of Nature Conservation and National Parks. It presents current data about snakes living in Turkey alongside folklore knowledge, focusing on their role in belief, art, and art history within Turkish culture, with an emphasis on their historical significance dating back to shamanic traditions. Previously, detailed information about snakes was mainly found in herpetological publications, with minimal focus on their representation in folklore, particularly in Turkish culture. Literature providing folklore insights about snakes often lacks up-to-date information on the species in Turkey. This study aims to combine contemporary scientific data about snakes with an exploration of their cultural and folklore significance in Turkish culture.

Anahtar Kelimeler

Snake, Turkish Culture, Ethnozoology, folklore

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRK KÜLTÜRÜNDE YILAN

Öz

Bu çalışmada doğada yaşam süren ve insanlarla hiçbir ortak besini bulunmayan, insana zararından çok yararı dokunan yılanlar ve onların Türk Kültürü’ndeki yeri ele alınmıştır. Çalışmada yılanın Türk kültüründeki yerini ele alan çalışmalardaki bilgiler yanında son yıllarda Tarım ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Dairesi tarafından yürütülen bir projelerden elde edilen bilgilere de yer verilmiştir. Folklor bilgisi yanında Türkiye’de yaşayan yılanlar hakkında güncel veriler paylaşılmıştır. Şamanlardan başlayarak Türk kültüründe yılanın inanç, sanat, sanat tarihindeki yeri vb üzerinde durulmuştur. Şimdiye kadar yılanlar konusundaki güncel bilgilere sadece herpetolojik (iki yaşamlı ve sürüngen bilimi) yayınlarda yer verilirken, folklor bilgisine özellikle de Türk Kültürü’ndeki yerine fazla değinilmemiştir. Yine Yılanlar hakkında folklor bilgilerinin verildiği eserlerde de Türkiye’de yaşayan yılanlar hakkında güncel bilgilere çok az veya hiç yer verilmemiştir. Bu çalışmada hem yılanlar hakkında güncel bilgilerin paylaşılması hem de folklor bilgisi olarak Türk Kültürü’ndeki yerine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Kültürü, Yılan, Etnozooloji, folklor

Teşekkür

Çalışmada kullanılan yılanlarla ilgili geleneksel bilgi, T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı I. Bölge Müdürlüğü Kırklareli Şube Müdürlüğü tarafından ihale edilen ve Turunç Peyzaj tarafından yürütülen “Kırklareli İlinde Biyolojik Çeşitliliğe Dayalı Geleneksel Bilginin Belirlenmesi Projesi” kapsamında elde edilmiştir. Desteklerinden dolayı teşekkür ederim.

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1988). “Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü”, (Cilt-I). İstanbul: İnkilap Kitabevi.
• Arıkan, H., Akçiçek, E. (2013). “Zehirli ve Tehlikeli Hayvanlar”. İzmir: Seta Matbaa Ofset ve Dijital Baskı Hizmetleri.
• Bakırcı, N. (2010). “Türk Dünyası Coğrafyasında Tespit Edilmiş Hayvan Masalları Üzerinde Bir İmnceleme”. Elazığ: Manas Yayıncılık.
• Bakırcı, N. (2014). “Eflâtun Cem Güney’in “Masallar” Adlı Kitabında Yer Alan Metinlerde Mitolojik Unsurlar”. Türük Dergisi, 2.4, 38-52.
• Bakırcı, N. (2015). “Ignacz Kunos’un Derlediği Masal Metinlerinde Yer Alan Mitolojik Unsurlar Üzerine Bir İnceleme”. International Journal Of Eurasia Social Sciences, 6.20, 183-210.
• Baran, İ. (1986). “Bibliographie der Amphibien und Reptilien der Türkei”, “In. Kasparek M (ed.), Zooloische Bibliographie der Türkei”. Heidelberg, 79-118.
• Baran, İ. (1976). “Türkiye Yılanlarının Taksonomik Revizyonu ve Cografi Dağılışları”. Ankara, Tübitak Yayınları, No. 309, 1–177.
• Baran, İ., Ilgaz, Ç., Avcı, A., Kumlutaş, Y., Olgun, K. (2012). „Sürüngenlerin İnsan ve Çevre ile İlişkileri“, Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri. Ankara, Tübitak Yayınları, 47-52.
• Baran, İ, Atatür, M.K. (1998). “Türkiye Herpetofaunası (Kurbağa ve Sürüngenler)”. Ankara, Çevre Bakanlığı yayınları.
• Başoğlu, M., İ. Baran (1980). “Türkiye Sürüngenleri: Kısım II. Yılanlar”. İzmir, Ege Üniv. Fen Fak. Kitaplar Serisi, No 81.
• Karataş A., Filiz H., Erciyas-Yavuz K., Özeren S.C., Tok C.V. (2021). “The Vertebrate Biodiversity of Turkey”. In: Öztürk M., Altay V., Efe R. (eds) Biodiversity, Conservation and Sustainability in Asia. Cham, Springer, 175-274.
• Karataş, A. (Ed. Bilgin, Ö.) (2022). “Geçmişten Günümüze Türk Dünyasında Hayvan Figürü Antalya Yörük Türkmen Kitabı”. İstanbul, Bilge Kültür Sanat Yayınları, 105-117.
• Kırklareli İlinde Biyolojik Çeşitliliğe Dayalı Geleneksel Bilginin Belirlenmesi Projesi: T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı I. Bölge Müdürlüğü Kırklareli Şube Müdürlüğü, 1-164.
• Uetz, P., Freed, P, Aguilar, R., Reyes, F., Kudera, J. & Hošek, J. (eds.) (2023). “The Reptile Database”. http://www.reptile-database.org. (10.12.2023).
• Yaşar Ç, Çiçek K, Mulder J, Tok C V, (2021). “The distribution and biogeography of Amphibians and Reptiles in Turkey”. North Western Journal of Zoology, 17.2: 232-275.
• Yolcu, M. A., Aça, M. (2019). “Geleneksel Ekolojik Bilgi ve Folklor”. Folklor/Edebiyat, 25:100, 861-871.
• Yöndemli, F. (2004). “Tarih Öncesinden Günümüze Yılan”. Ankara, Piramit Yayımcılık.
• Yöndemli, F. (2006). “Hayat Ağacı Ejder,Yılan”. İstanbul, Nüve Kültür Merkezi Yayınları.