Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Ebeveynlerin Yaşam Doyumu ve Sosyal Karşılaştırma Düzeylerinin İncelenmesi / Investigation of Life Satisfaction and Social Comparison Levels of Parents of Children with Special Needs

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 6, 187 - 206, 29.12.2023

Zekeriya Boztaş Ömer Faruk Tutkun

https://doi.org/10.19160/e-ijer.1358972

Öz

Çocuk sahibi olmak aileler için kritik öneme sahiptir. Çocuğu için beklentileri olan ebeveynler bu süreçte hem heyecanlı hem de zorlu deneyimler yaşar. Özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynler ise bu süreci stres yükü daha fazla olduğundan daha kaygılı ve kırılgan biçimde deneyimler. Bu bireylerin alacağı psikolojik, sosyal-duygusal ve ekonomik destek yaşam kalitelerini arttıracak ve yaşam memnuniyetlerini yükseltecektir. Bireylerin yaşam memnuniyetleri ve iyi olma halleriyle bağlantılı yaşam doyumu bireyin kendini ne kadar sevdiği ile ilişkilenebilmektedir. Bu kavramlardan hareketle çalışmanın amacı, özel gereksinimli çocuğa sahip ebeveynlerin, yaşam doyumları ile sosyal karşılaştırma düzeyleri arasındaki ilişkiyi incelemektir. Çalışmada betimsel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın evreni 13350 ebeveynden, örneklemi ise 618 ebeveynden oluşmaktadır. Araştırmada, veri toplama aracı olarak, Yaşam Doyum Ölçeği ve Sosyal Karşılaştırma Ölçeği kullanılmıştır. Veri analizine başlarken güvenirlik kontrolü amacıyla Cronbach Alpha katsayıları ve normallik dağılımları hesaplanmıştır. Verilerin analizi aşamasında bağımsız örneklem t testi, ANOVA, Pearson Korelasyon testleri kullanılmıştır. Araştırma sonucu ulaşılan bulgular şunlardır: 1- Ebeveynlerin yaşam doyumu orta düzey olarak, sosyal karşılaştırma düzeyi ise ortanın üzerinde belirlenmiştir. 2- Ebeveynlerin yaşam doyumu ile sosyal karşılaştırma düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki vardır. 3- Ebeveynlerin yaşam doyumu ve sosyal karşılaştırma düzeyleri, cinsiyet, yaş ve çocuğun cinsiyeti değişkenleri ile farklılaşmamaktadır. 4- Ebeveynlerin yaşam doyumu ve sosyal karşılaştırma düzeyleri, eğitim durumu, medeni durum, iş durumu ve algılanan gelir düzeyi değişkenlerine göre farklılaşmaktadır. Araştırmanın sonuçları üzerinden gelecekte yapılacak çalışmalara dönük araştırmacılara, uzmanlara ve eğitimcilere önerilerde bulunulmuştur. Ayrıca yerel yönetim ve sivil toplum örgütlerinin, ebeveynlerin yaşam koşullarını iyileştirecek, niteliğini arttıracak, ekonomik durumunu destekleyecek, sosyal yardım, iş edinme, ek gelir sağlama gibi çalışmaları yapabileceği önerileri ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Özel eğitim, Ebeveyn, Özel gereksinimli çocuk, Yaşam doyumu, Sosyal karşılaştırma

Investigation of Life Satisfaction and Social Comparison Levels of Parents of Children with Special Needs / Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Ebeveynlerin Yaşam Doyumu ve Sosyal Karşılaştırma Düzeylerinin İncelenmesi

Öz

Having child is crucial for parents. Parents who have expectations for their children experience both exciting and challenging experiences in this process. Parents of children with special needs experience in a more anxious and vulnerable way as the stress load is greater. Their quality of life and life satisfaction will be enhanced by the psychological, social-emotional and economic support they receive. Life satisfaction, is related to individuals' enjoyment of life and well-being, can be related to how much the individual likes himself/herself. Based on these concepts, the aim of the study is to examine the relationship between life satisfaction and social comparison levels of parents with children with special needs. Relational screening method, one of the descriptive research methods, was used in the study. The population of the study consists of 13350 parents and the sample consists of 618 parents. In the study, Satisfaction with Life Scale and Social Comparison Scale were used as data collection tools. For data analysis, Cronbach Alpha coefficients and normality distributions were calculated for reliability control. Independent sample t test, ANOVA, Pearson Correlation tests were used to analyze the data. The findings of the research are as follows: 1- Parents' life satisfaction was determined as medium level, and their social comparison level was determined as above average. 2- There is a significant relationship between parents’ life satisfaction and social comparison levels. 3- Life satisfaction and social comparison levels of parents do not differ with the variables of gender, age and gender of the child. 4- Parents' life satisfaction and social comparison levels differ according to educational status, marital status, employment status and perceived income level variables. Based on the results of the study, suggestions were made to researchers, experts and educators for future studies. In addition, suggestions have been put forward that local governments and non-governmental organizations can carry out activities such as improving the living conditions of parents, increasing their quality, supporting their economic situation, providing social assistance, getting a job, and providing additional income.

Anahtar Kelimeler

Special education, Parent, Child with special needs, Satisfaction with life, Social comparison

Kaynakça

• Acar, M. (2009). Zihinsel ve fiziksel özürlü çocuğa sahip anne ve babaların yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Addabbo, T., Sarti, E. & Sciulli, D. (2016). Disability and life satisfaction in Italy. Applied Research in Quality of Life, 11(3), 925-954. https://doi.org/10.1007/s11482-015-9412-0
• Akandere, M., Acar, M. & Baştuğ, G. (2009). Zihinsel ve fiziksel engelli çocuğa sahip anne ve babaların yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 23-32. https://dergipark.org.tr/tr/pub/susbed/issue/61799/ 924411
• Akarsu, Ö. (2014). Zihinsel yetersiz çocukların aile yükü, özbakım becerileri, annelerinin yaşam doyumu ve etkileyen faktörler [Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Allan, S. & Gilbert, P. (1991). A Social comparison scale: Psychometric properties and relationship to psychopathology. Personality and Individual Differences, 19(3), 293-299. https://doi.org/10.1016/0191-8869(95)00086-L.
• Anart, F. (2021). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuk anneleri ile normal gelişim gösteren çocuk annelerinin yaşam doyumu ve benlik saygısı açısından karşılaştırılması [Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Angeles, L. (2010). Children and life satisfaction. Journal of Happiness Studies, 11, 523–538. https://doi.org/10.1007/s10902-009-9168-z.
• Arslan, S. F. (2017). Otizmli çocuğa sahip ailelerin gelecek tasarımları ve benlik algısı [Yüksek lisans tezi, Gelişim Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Avşaroğlu, S. & Güleş, E. (2019). Özel gereksinimli çocuğa sahip anne babaların yaşam doyumlarının öz-anlayış ve merhamet düzeyleri açısından incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(1), 365-376. https://doi.org/10.24106/kefdergi.2960
• Aydın, A. (2019). The relationship of parents of children with special needs with the psychological bases of meaning and self-perceptions in life. Trakya Journal of Education, 9(3), 487-505.
• Balat, U. G. & Şahsuvaroğlu, T. (2015). Farklı gelişim gösteren çocukların eğitimine aile katılımı. İçinde A. Kulaksızoğlu (Ed.), Farklı gelişen çocuklar (ss. 45-81). Nobel Yayınları.
• Banjare, P., Dwivedi, R. & Pradhan, J. (2015). Factors associated with the life satisfaction amongst the rural elderly in odisha, ındia. Health and Quality Of Life Outcomes, 13(1), 1-13. https://doi.org/10.1186/s12955-015-0398-y.
• Baş, M. (2022). Kurum bakımından reşit olarak ayrılan bireylerin adil dünya inancı ve sosyal karşılaştırma düzeylerinin öznel iyi oluşları üzerindeki etkisi [Yüksek lisans tezi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Başaran, İ. E. (1994). Eğitime giriş (4. baskı). Kadıoğlu Matbaası.
• Baumeister, R. F., Campbell, J. D., Krueger, J. I. & Vohs, K. D. (2003). Does high self-esteem cause better performance, interpersonal success, happiness, or healthier lifestyles? Psychological Science in the Public Interest, 4(1), 1–44. https://doi.org/10.1111/1529-1006.01431
• Bornstein, H.M., Hendricks, C., Hahn, S. C., Haynes, M.O., Painter, M.K. & Tamis-LeMonda S.C. (2003). Contributors to self-perceived competence, satisfaction, ınvestment, and role balance in maternal parenting: A multivariate ecological analysis. Science and Practise, 3(4), 285-326, https:// doi.org/10.1207/s15327922par0304_2
• Bricker, D. & Waddell, M. (2002). Assesment, evaluation and programming system for infants and children (3th ed. ). Paul H. Publishing.
• Buunk, A. P. & Gibbons, F. X. (2007). Social comparison: the end of a theory and the emergence of a field. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 102(1), 3–21. https://doi.org/10.1016/j.obhdp.2006.09.007
• Büyüköztürk, Ş., Çokluk, Ö. & Köklü, N. (2020). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik spss ve lısrel uygulamaları (5. Baskı). Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri (28. Baskı). Pegem Akademi.
• Callan, M., Kim, H. & Mathews W.J. (2015). Age differences in social comparison tendency and personal relative deprivation. Personality and Individual Differences, 87, 196-199. https://doi.org/10.1016/j.paid.2015.08.003
• Can G., F. (2015). Engelli çocuğu olan ve olmayan ebeveynlerin evlilik uyumu yaşam doyumu ve etkileyen faktörler [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi]. https:// tez.yok.gov.tr/ UlusalTezMerkezi/ tezSorguSonucYeni.jsp
• Caprara, G. V., Steca, P., Gerbino, M., Paciello, M., & Vecchio, G. M. (2006). Looking for adolescents’ well-being: Self-efficacy beliefs as determinants of positive thinking and happiness. Epidemiologia e Psichiatria Sociale, 15(1), 30-43. https: //doi.org/10.1017/ s1121189x 00002013
• Carrasco M.A, Delgado B. & Holgado-Tello F.P. (2019). Parental acceptance and children’s psychological adjustment: The moderating effects of interpersonal power and prestige acrossage. Plus One, 14(4), https://doi.org/10.1371/journal.pone.0215325
• Cavkaytar, A. (2018). Toplum ve aile. İçinde A. Cavkaytar (Ed.). Özel eğitimde aile eğitimi ve rehberliği (ss. 1-17). Vize Yayıncılık.
• Chow, H. (2005). Life satisfaction among university students in a Canadian prairie city: A multivariate analysis. Social Indicators Research, 70, 139-150. https://doi.org/10.1007/s11205-004-7526-0
• Cohen, L., Manion, L. & Morrison, K. (2018). Research methods in education (8th. Ed.). Routledge Publishing.
• Çam, Z. (2021). Özel gereksinimli çocuğu olan annelerin aile yaşam kaliteleri ebeveynlik stresi ve evlilik yaşam doyumu arasındaki ilişkilerin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Çattık, M. (2015). Gelişimsel yetersizliği olan çocukların ebeveynlerinin sosyal destek ve öz yeterlik düzeyleri ile yaşam doyum düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Çetin, Ş. (2021). Ortaöğretim öğrencilerinde farkındalık düzeyi ve yaşam doyumu arasındaki ilişkide duygusal zeka ile sosyal karşılaştırmanın aracı rolü [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Çetinkaya, H. (2004). Beden imgesi, beden organlarından memnuniyet, benlik saygısı, yaşam doyumu ve sosyal karşılaştırma düzeyinin demografik değişkenlere göre farklılaşması [Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Çifçi, S. & Kumcağız, H. (2023). The relationship between fear of missing out and subjective well-being in adolescent: The mediating role of social comparison and loneliness, E-International Journal of Educational Research, 14 (2), 83-101. https://doi.org/10.19160/e-ijer.1187412
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. & Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik (3. Baskı). Pegem Akademi.
• Dağlı, A. & Baysal, N. (2016). Yaşam doyumu ölçeğinin türkçe’ye uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59), https://doi.org/10.17755/esosder.263229
• Demir, Ş. (2018). Okul öncesi bütünleştirmede destek uygulamalarına giriş. İçinde H. Bakkaoğlu ve B. Sucuoğlu (Ed.), Okul öncesinde bütünleştirmeyi harekete geçirme (ss. 1-20). Nobel Yayıncılık.
• Deniz, M. E., Dilmaç, B. & Arıcak, O. T. (2009). Engelli çocuğa sahip olan ebeveynlerin durumluk- sürekli kaygı ve yaşam doyumlarının incelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 953-968. http://www.insanbilimleri.com
• Diener, E. (1984). Subjective well-being. Psychological Bulletin, 95(3), 542-575. https://doi.org/10.1037/0033-2909.95.3.542
• Diener, E., Suh, E. M., Lucas, R. E., & Smith, H. L. (1999). Subjective well-being: Three decades of progress. Psychological Bulletin, 125(2), 276–302. https://doi.org/10.1037/0033-2909.125.2.276
• Diener, E., Emmons R., Larsen R. & Griffin S. (1985). The Satisfaction with Life Scale. Journal of Personality Assesment, 49(1), 164-171. https://doi.org/10.1207/s15327752jpa4901_13
• Fairthorne, J., Jacoby, P., Bourke, J., Klerk, N. & Leonard, H. (2016). Onset of maternal psychiatric disorders after the birth of a child with autism spectrum disorder: a retrospective cohort study. Autism, 20(1), 37-44. https://doi.org/10.1177/1362361314566048
• Fereidouni Z., Kamyab A.H., Dehghan A., Khiyali Z., Ziapour A., Mehedi N. & Toghroli R. (2021). Comparative study on the quality of life and resilience of mothers with disabled and neurotypically developing children in Iran. Heliyon, 7(6), https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2021.e07285
• Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7, 117-140. https://doi.org/10.1177/001872675400700202
• Fordyce, M. W. (1983). A program to increase happiness: Further studies. Journal of Counseling Psychology, 30(4), 483–498. https://doi.org/10.1037/0022-0167.30.4.483
• Frieswijk, N., Buunk, B.P., Steverink, N. & Slaets, J.P.J (2004). The ınterpretation of social comparison and ıts relation to life satisfaction among elderly people: Does frailty make a difference? The Journals of Gerontology, 59(5), 250-257. https://doi.org/10.1093/geronb/59.5.P250
• Ganioğlu, S. & Toprakçı, E. (2023). 11. Kalkınma planı, 2022 yıllık program ve MEB 2019-2023 stratejik planı’nın eğitim alanı açısından uyumunun incelenmesi. E-Uluslararası Pedandragoji Dergisi (e-upad), 3(2), 23-42. https://trdoi.org/10.27579808/e-ijpa.113
• Garcia, D., Rosenberg, P., Erlandsson A., & Siddiqui, A. (2010). On lions and adolescents: Affective temperaments and the influence of negative stimuli on memory. Journal of Happiness Studies, 11, 477-495. https://doi.org/10.1007/s10902-009-9153-6
• Gebeyehu, F., Sahile, A. & Ayalew, M. (2019). Burden, social support, and life satisfaction among caregivers of children with intellectual disability. International Quarterly of Community Health Education, 39(3), 147-153. https://doi.org/10.1177/0272684X18819974
• Gilbert, D. T., Giesler, R. B., & Morris, K. A. (1995). When comparisons arise. Journal of Personality and Social Psychology, 69(2), 227–236. https://doi.org/10.1037/0022-3514.69.2.227
• Green, J. D. & Sedikides, C. (2001). When do self-schemas shape social perception? The role of descriptive ambiguity. Motivation and Emotion, 25(1), 67-83. https://doi.org/10.1023/A:1010611922816
• Gray, D. E. (2003). Gender and coping: The parents of children with high functioning autism. Social Science & Medicine, 56(3), 631-642. https://doi.org/10.1016/s0277-9536(02)00059-x
• Gül, G. (2004). Birey, toplum, eğitim ve öğretmen. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi. 1, 223-236. https://hayefjournal.org/Content/files/sayilar/108/223.pdf
• Güleş, E. (2017). Özel gereksinimli çocuğa sahip anne babaların yaşam doyumlarının öz-anlayış ve merhamet düzeyleri açısından incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Gürsoy, A. (2021). Otizmli çocuğa sahip annelerin kaygı düzeylerinin yaşam doyumu, evlilik doyumu ve algılanan sosyal destek açısından incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Ufuk Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Hisoğlu, A. (2018). Otizm spektrum bozukluğu tanılı çocukların ebeveynlerinde algılanan sosyal destek ve problem çözme becerilerinin yaşam doyumuna etkisi [Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• İbili, A. (2020). 14-15 Yaş öğrencilerin sosyal karşılaştırma ve kaygı düzeyleri arasındaki ilişki [Yüksek lisans tezi, Çağ Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• İnce Z. E. & Tüfekçi F.G. (2015). Engelli çocuğu olan ebeveynlerde evlilik uyumu ve yaşam doyumunun değerlendirilmesi ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(1), 102-112. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumussagbil/issue/23835/253927
• Ivanišević, N. M., Slišković A, Ombla J, Tokić A & Brown T. (2023). Life satisfaction in employed mothers of children with disabilities: The importance of personal, family, work, and society characteristics. Societies, 13(8), 177. https://doi.org/10.3390/soc13080177
• Kağıtçıbaşı Ç. & Cemalcılar Z. (2014). Dünden bugüne insan ve insanlar (16. Baskı). Evrim Yayınevi.
• Kalhori, R.P., Ziapour, A., Kianipour, N. & Foroughinia, A. (2017). A study of the relationship between lifestyle and happiness of students at Kermanshah University. Annals of Tropical Medicine and Public Health. 10(4), 1004-1009. https://doi.org/10.4103/atmph.atmph31017
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi (14. Baskı). Nobel Yayınları.
• Kart, H. (2021). Annelerin kendilik algısı ile ebeveynliğe yönelik tutumları arasındaki ilişkide kaygının aracı rolü [Yüksek lisans tezi, Ayvansaray Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Kartal, S. M. (2019). Zihin yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin aileleri. İçinde M.A. Melekoğlu ve S.M. Kartal (Ed.), Zihin yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu (ss. 219-236). Eğiten Matbaacılık.
• Kasımoğlu, N. (2017). Zihinsel engeli olan çocukların ebeveynlerinde içselleştirilmiş stigma, umutsuzluk ve yaşam doyumunun incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Kiani, A., Mohammadi G., HasanZadeh M., MohsenLoo F. & PoorRahmani P. (2022). Comparison of life satisfaction and hoping in mothers of children with special learning disabilities, autism spectrum disorders and normal. Journal of Family Relations Studies, 2(5), 49-56. https://doi.org/10.22098/jhrs.2022.10720.1055
• Knopik, T., Błaszczak, A., Oszwa, U. & Maksymiuk, R. (2020). Assisting strategies of the parents of students with special educational needs in the emergency remote learning in Poland. International Journal of Environmental Research Public Health, 19(14), 1-9. https://doi.org/10.3390/ijerph19148783
• Kunkel D. (1981). Age and the correlates of life satisfaction: Are the elderly different? [Yüksek lisans tezi, Teksas Üniversitesi]. https://ttu-ir.tdl.org/bitstream/handle/2346/16963/31295002608593. pdf;sequence =1
• Kwan, V. S. Y., Bond, M. H., & Singelis, T. M. (1997). Pancultural explanations for life satisfaction: Adding relationship harmony to self-esteem. Journal of Personality and Social Psychology, 73(5), 1038-1051. https://doi.org/10.1037/0022-3514.73.5.1038
• Lee, J. K. (2022). The effects of social comparison orientation on psychological well-being in social networking sites: Serial mediation of perceived social support and self-esteem. Current Psychology, 41(9), 6247-6259. https://doi.org/10.1007/s12144-020-01114-3
• Lu, M., Yang, G., Skora, E., Wang, G., Cai, Y., Sun, Q., & Li, W. (2015). Self-esteem, social support, and life satisfaction in Chinese parents of children with autism spectrum disorder. Research in Autism Spectrum Disorders, 17, 70–77. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2015.05.003
• Markus, H. (1977). Self-Schemata and Processing Information about the Self. Journal of Personality and Social Psychology, 35(2), 63–78. https://doi.org/10.1037/0022-3514.35.2.63
• Marsh, H. W., & Yeung, A. S. (1997). Causal effects of academic self-concept on academic achievement: Structural equation models of longitudinal data. Journal of Educational Psychology, 89(1), 41-54. https://doi.org/10.1037/0022-0663.89.1.41
• Mendes, T., Crespo, C., Maroco, J., Buunk, A. & Austin, J. (2019). Social comparison in parents of children with chronic conditions: Results from the portuguese version of the ıowa-netherlands comparison orientation measure. Psychology, Community & Health, 8(1), 72-84. https://doi.org/10.5964/ pch. v8i1.285
• Miller, B.K., Zivnuska, S. & Kacmar, M.K. (2019). Self-perception and life satisfaction. Personality and Individual Differences, 139, 321-325. https://doi.org/10.1016/j.paid.2018.12.003
• Morry, M. M., Chee, K. C., Penniston, T. L., & Sucharyna, T. A. (2019). Relationship social comparisons: Comparison interpretations and attributions as predictors of relationship quality. Journal of Social and Personal Relationships, 36(4), 1069-1097. https://doi.org/10.1177/0265407518755018
• Mukaddes, M.N, Sarı, T.O. & Tanıdır, C. (2022). Ebeveyn eğitim programı, otizm ve gelişimsel aksamalı çocuklar için. Simurg Art Yayınları.
• Murdock, G.P. (1949). Social structure. MacMillan.
• Olivos, F., Olivos-Jara, P. & Browne, M. (2021). Asymmetric social comparison and life satisfaction in social networks. Journal of Happiness Studies, 22, 363–384. https://doi.org/10.1007/s10902-020-00234-8
• Onur, B. (1997). Gelişim psikolojisi -Yetişkinlik, yaşlılık ve ölüm. İmge Kitabevi.
• Özcan, Ç. (2012). Okul öncesinde aile katılımı ile çocukların akademik benlik saygısı düzeyi arasındaki ilişkinin anne-baba görüşlerine göre incelenmesi [Doktora tezi, İzzet Baysal Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Özer, M. & Karabulut, Ö. (2003). Yaşlılarda yaşam doyumu. Turkish Journal of Geriatrics, 6(2), 72-74. http://geriatri.dergisi.org/uploads /pdf/pdf_TJG_146.pdf
• Özşenel, E. (2017). Otizm spektrum bozukluğuna sahip çocuğu olan ve olmayan ailelerin evliliklerinde problem çözme becerilerinin ve evlilik yaşam doyumlarının karşılaştırılması [Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Özteke H. İ. (2011). İlköğretim okullarında çalışan psikolojik danışmanların sosyal karşılaştırma ve öz-bilinç düzeyleri ile psikolojik danışman öz-yeterlik inancı arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Öztürk, S. (2016). 15-18 yaş grubu öğrencilerinin mizah tarzlarının ve sosyal karşılaştırma düzeylerinin, yaşam doyumlarına ve kaygı düzeylerine etkisi [Yüksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Plotnik, R., (2009). Psikolojiye giriş. Kaknüs Psikoloji.
• Reichman, N. E., Corman, H., & Noonan, K. (2007). Impact of child disability on the family. Maternal and Child Health Journal, 12, 679–683. https://doi.org/10.1007/s10995-007-0307-z
• Roach, M. A., Ormond, G. I., & Barratt, M. S. (1999). Mothers and fathers of children with Down Syndrome: Parental stress and involvement in children. American Journal of Mental Retardation, 104, 422-436. https://doi.org/10.1352/0895-8017
• Rousseau, J.J. (1946). Toplum sözleşmesi. (Çev. Günyol, V.) Kültür Yayınları.
• Sağlam, A. (2023). Üniversite öğrencilerinde psikolojik iyi-oluşun sosyal medya kullanımı, sosyal karşılaştırma ve koşulsuz kendini kabul düzeyleri açısından incelenmesi [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Salas, B.L, Rodriguez, V.Y, Urbieta, C.T & Cuadrado, E. (2017). The role of coping strategies and self-efficacy as predictors of life satisfaction in a sample of parents of children with autism spectrum disorder. Psicothema, 29(1), 55-60. https://doi.org/10.7334/psicothema2016.96
• Satılmış, S. (2020). Otizm spektrum bozukluğu tanısı almış çocukların annelerinde psikolojik dayanıklılık, yaşam doyumu ve depresyon arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Yakın Doğu Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Savaşır, I. & Şahin, N.H. (1997). Bilişsel-davranışçı terapilerde değerlendirme: Sık kullanılan ölçekler. Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Selvi, E. (2022). Zihinsel engelli çocuğa sahip ailelerin yaşam doyumu yaşam kalitesi ve benlik saygısı düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Doktora tezi, Trakya Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Shek, D. T. L. (2005). Paternal and maternal ınfluences on the psychological well-being, substance abuse, and delinquency of Chinese adolescents experiencing economic disadvantage. Journal of Clinical Psychology, 61(3), 219-234. https:// doi.org/10.1002 /jclp. 20057
• Shivers, M.C. & Resor, J. (2020). Health and Life Satisfaction Among Parents of Children with Physical Disabilities. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 32, 719–733. https://doi.org/10.1007/s10882-019-09716-x
• Softa K. H., Öztürk A, Sonkaya C. & Düşünceli H. (2016). Zihinsel engelli çocuğu olan anne ve babaların aile yükü ve yaşam doyumlarının incelenmesi. Uluslararası Hakemli Psikiyatri ve Psikoloji Araştırmaları Dergisi, 5, 37-54. http://hdl.handle.net/11772/1214
• Sönmez, V. (1986). Türkiye'de eğitimin kalitesi ve geleceği. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 49-63. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hunefd/issue/7836/103177
• Sönmez, V. (1994). Program geliştirmede öğretmen el kitabı. Anı Yayınları.
• Sönmez, A.Ö. & Aksan, G. (2019). Aile kurumuna farklı bakışlar. Çizgi Kitabevi.
• Şahin, N.H. & Durak, A. (1994). Kısa semptom envanteri: Türk gençleri için uyarlanması. Türk Psikoloji Dergisi, 9(31), 44-56. https://www.psikolog.org.tr/tr/ yayinlar/ dergiler/ 1031828/ tpd1300443319940000 m000311.pdf
• Şahin, N.H. ve Şahin, N. (1992, Haziran). Adolescent guilt, shame and depression in relation to sociotropy and autonomy. World Congress of Cognitive Therapy. Kanada, Toronto.
• Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş (Temel ilkeler ve ıısrel uygulamaları). Ekinoks Yayıncılık.
• Taş, İ. (2011). Öğretmenlerde yaşamın anlamı yaşam doyumu sosyal karşılaştırma ve iç dış kontrol odağının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Toprakçı, E. (2017) Sınıf yönetimi (3. Baskı). Pegem Yayınları.
• Taylor, S. E., Neter, E. & Wayment, H. A. (1995). Self-evaluation processes. Personality and Social Psychology Bulletin, 21(12), 1278–1287. https://doi.org/10.1177/01461672952112005
• Timler A., McIntyre F.,, Rose E. & Hands B. (2019). Exploring the influence of self-perceptions on the relationship between motor competence and identity in adolescents. PLoS One, 14(11). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0224653
• Tkach, C. & Lyubomirsky, S. (2006). How do people pursue happiness? Relating personality, happiness increasing strategies, and well-being. Journal of Happiness Studies, 7, 183-225. https://doi.org/10.1007/s10902-005-4754-1
• Turnbull, A. P., & Turnbull, H. R. (1995). Families, professionals, and exceptionality. Merril Publishing.
• Twenge, M. J. & Campbell, K.W. (2008). Increases in positive self-views among high school students: birth-cohort changes in anticipated performance, self-satisfaction, self-liking, and self-competence. Psyhological Science, 19(11), 1082. https://doi.org/10.1111/j.1467-9280.2008.02204.x
• Uzunsakal, E. & Yıldız, D. (2018). Alan araştırmalarında güvenilirlik testlerinin karşılaştırılması ve tarımsal veriler üzerine bir uygulama. Uygulamalı Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 14-28. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuusbd/issue/38311/399621
• Ülgüt Ö. (2019). Otizm tanısı almış çocuklara sahip ana-babalar ile normal gelişim gösteren çocuklara sahip ana-babalarda benlik algısı, evlilik uyumu ve psikolojik sağlamlık [Yüksek lisans tezi, Nişantaşı Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Veenhoven, R. (1991). Is happiness relative? Social Indicators Research, 24(1), 1–34. https://doi.org/10.1007/BF00292648
• Veenhoven, R. (1995). Developments in satisfaction research. Social Indicators Research, 37(1), 1-46. https://doi.org/10.1007/BF00300268
• Wills, T. A. (1981). Downward comparison principles in social psychology. Psychological Bulletin, 90(2), 245–271. https://doi.org/10.1037/0033-2909.90.2.245
• World Health Organization (WHO). (1997). Division of mental health and prevention of substance abuse. WHOQOL: measuring quality of life. https://apps.who.int/iris/handle/10665/63482
• Yarar, F., Akdam, M., Çarpan, İ., Topal, S., Şenol, H. & Tekin, F. (2021). Impact of having a disabled child on mothers’ anxiety, depression and quality of life levels. Pamukkale Medical Journal,14(1), 223-232. https://doi.org/10.31362/patd.758161
• Yavuz, M. & Şafak, P. (2021). Otizm spektrum bozukluğu, zihin ve çoklu yetersizliği olan çocukların ebeveynlerinin yaşam doyum düzeylerinin incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(2), 1273-1294. https://doi.org/10.17152/gefad.891230
• Yetim Ü. (1991). Kişisel projelerin organizasyonu ve örüntüsü açısından yaşam doyumu [Doktora tezi, Ege Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Yıldırım, M. (2020). Otizm spektrum bozukluğu tanısı olan çocukların annelerinin psikolojik sıkıntı, travma sonrası gelişim ve yaşam doyumu düzeyleri ile ilgili değişkenler [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Yıldız C. (2015). Zihinsel engelli çocuğa sahip ebeveynlerin yaşam doyumları ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Toros Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Yılmaz F. (2010). Ortaöğretim öğrencilerinde sosyal karşılaştırma ve psikolojik belirtiler arasındaki ilişki [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp