ÇEMİŞGEZEKLİ NASUH EFENDİ VE MİFTÂH-I KENZÜ’L- MENÂKIB DER-NA‘T-I İBN-İ ‘ABDÜ’L-MUTTALİB’İ

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 556 - 612, 28.02.2019

Bünyamin Tan

Öz

İnsanoğlu, mensubu
olduğu dinin gerçek ve hak olduğunu ispatlamak için o dinin ileri gelenleri
hakkında pek çok hikâye üretmiştir. Bu hikâyeler, olağanüstü motiflerle süslü
olup bahsi geçen kişinin iman gücüyle neleri başarabileceğini gösteren
anlatılardır. Bu hikâyeleri oluşturmanın temelinde yatan psikolojik sebep ise
üstün olma ve üstünlük kurma amacıdır. Gerek semavi ve gerek beşerî dinlerde bu
tür hikâyelere rastlanması mümkündür. Diğer yandan peygamberlerin, insanları
imana davet etmek ve bir olan Allah’a inanmaları için gösterdikleri mucizeler
de bu hikâyelerin konusu olabilmektedir. Gerek Musevilikte, gerek
Hristiyanlıkta ve gerekse İslamiyet’te hem din büyükleri hem de peygamberler
hakkında bu tür hikâyelere çokça rastlanmaktadır. İslam kültüründe bu tür
hikâyeler iki kısma ayrılmaktadır. Bunlardan ilki mucize olup peygamberlerin
başından geçen ve olağanüstü motifler içeren anlatılardır. Kuran’da da bazıları
yer almakta olup bunlara da kıssa adı verilir. Diğeri ise keramet olup
velilerin başından geçen ve olağanüstü motiflerle süslenmiş olan anlatılardır.
Özellikle tasavvufi anlatılarda bu unsurlara çokça rastlamak mümkündür. Bu
anlatılardan oluşan eserlere ise menkıbe adı verilmektedir. Gerek şiir şeklinde
gerek düzyazı şeklinde pek çok menkıbe metni yazılmıştır. Bunlardan biri de
Çemişgezekli Nasuh Efendi’nin Miftâh-ı Kenzü’l-Menâkıb Der-Na‘t-ı İbn-i
‘Abdü’l-muttalib adlı eseridir. Eserde Abdülmuttalib’in torunu olan Hz.
Muhammed’in övgüsü, diğer peygamberlerin başından geçen mucizelerle anlatılmaktadır. Ayrıca eserde
bazı sufilerin de kerametlerinden bahsedilmektedir.

Anahtar Kelimeler

menkıbe, menakıbname, Klasik Türk Edebiyatı, Abdülmuttalip, Çemişgezekli Nasuh Efendi.

Kaynakça

• Aça, Mehmet vd. (2009). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi, İstanbul: Kriter Yayınları.
• Adam, Baki (2012). “Üzeyir”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 42, İstanbul: TDV Yayınları, s. 401-402.
• Agitoğlu, Nurullah (2014). “Kutsal Metinlerde ve Hadislerde Hz. Adem”, The Journal of Academic Social Science Studies, Sayı: 26, Yaz 2014, s. 369-387.
• Aydın, Mahmut (2013a). “Yahya”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 43, İstanbul: TDV Yayınları, s. 232-234.
• Aydın, Mahmut (2013b). “Zekeriyya”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 44, İstanbul: TDV Yayınları, s. 210-211.
• Buhl, F. (1978). “Abdülmuttalib”. MEB İslam Ansiklopedisi, C. 1, 5. Baskı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, s. 100-101.
• Çelebi, İlyas (2000a). “İsa”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul: TDV Yayınları, s. 472-473.
• Çelebi, İlyas (2000b). “İnşikakül-Kamer”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul: TDV Yayınları, s. 343-345.
• Demircan, Adnan (2009). “Sevr Mağarası”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 37, İstanbul: TDV Yayınları, s. 5-6.
• Demirci, Mehmet (1997). “Hakikat-ı Muhammediye”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 15, İstanbul: TDV Yayınları, s. 179-180.
• Fayda, Mustafa (2005). “Muhammed”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 30, İstanbul: TDV Yayınları, s. 408-423.
• Güler, Kadir (2016). “Dil Öğretiminde Manzum Sözlüklerin Rolü ve Tuhfe-i Nushî”, The Journal of Academic Social Science Studies, Sayı: 49, Sonbahar 2016, s.157-174.
• Güneş, Mustafa (2011). “Klasik Türk Edebiyatında Menakıpnameler ve Menâkıb-ı Akşemseddin”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 16, s.165-171.
• Harman, Ömer Faruk (1993). “Danyal”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul: TDV Yayınları, s.480-481.
• Harman, Ömer Faruk (1994). “Davud”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul: TDV Yayınları, s.21-24.
• Harman, Ömer Faruk (1995a). “Eyub”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 12, İstanbul: TDV Yayınları, s.16-17.
• Harman, Ömer Faruk (1995b). “Elyesa”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul: TDV Yayınları, s.69-70.
• Harman, Ömer Faruk (1997). “Harun”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul: TDV Yayınları, s.254-256.
• Harman, Ömer Faruk (2000a). “İshak”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul: TDV Yayınları, s.519-521.
• Harman, Ömer Faruk (2000b). “İbrahim”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 21, İstanbul: TDV Yayınları, s.266-272.
• Harman, Ömer Faruk (2000c). “İlyas”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul: TDV Yayınları, s.160-162.
• Harman, Ömer Faruk (2001). “İsmail”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 23, İstanbul: TDV Yayınları, s.76-80.
• Harman, Ömer Faruk (2003). “Lokman”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 27, İstanbul: TDV Yayınları, s.205-206.
• Harman, Ömer Faruk (2004). “Meryem”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 29, İstanbul: TDV Yayınları, s.236-242.
• Harman, Ömer Faruk (2006). “Musa”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 31, İstanbul: TDV Yayınları, s.207-213.
• Harman, Ömer Faruk (2007). “Nuh”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 33, İstanbul: TDV Yayınları, s.224-226.
• Harman, Ömer Faruk (2013a). “Yunus”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 43, İstanbul: TDV Yayınları, s. 597-599.
• Harman, Ömer Faruk (2013b). “Yusuf”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 44, İstanbul: TDV Yayınları, s. 1-5.
• Harman, Ömer Faruk (2013c). “Zülkifl”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 44, İstanbul: TDV Yayınları, s. 569-570.
• Harman, Ömer Faruk (2013d). “Yuşa”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 44, İstanbul: TDV Yayınları, s. 43-45.
• Oruçhan, Osman (2017). “İnsan İskeletindeki Kemik/Eklem Sayısı Hakkında Bilgi İçeren Hadisler Üzerine Eleştirel Bir Araştırma”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 3, s. 1509-1534.
• Özafşar, Mehmet Emin (2003). “Hadisçiler Peygamber Tasavvuru/Anlayışı”, Diyanet İlmi Dergi, Peygamberimiz Hz. Muhammed (SAV) Özel Sayısı, s. 307-330.
• Özkuyumcu, Nadir (2006). “Mukavkıs”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 31, İstanbul: TDV Yayınları, s. 137-138.
• Pala, İskender (1992). Divan Edebiyatı, İstanbul: Ağaç Yayınları.
• Pala, İskender (2006). “Mühr-i Süleyman”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 31, İstanbul: TDV Yayınları, s.524-526.
• Pala, İskender (2009). “Su”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 37, İstanbul: TDV Yayınları, s.442-443.
• Sezikli, H. Ahmet (1988). “Abdülmuttalib”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: TDV Yayınları, s.272-273.
• Sıddık, Yusuf (t.y.). “Hastaların ve Yaralıların Şifa Bulması Mucizeleri”, http://www.resulullah.org/hastalarin-ve-yaralilarin-sifa-bulmasi-mucizeleri [erişim tarihi: 14.11.2018].
• Şahin, Haşim (2004). “Menâkıbnâme”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 29, İstanbul: TDV Yayınları, s.112-114.
• Şaya Nebiyullah Blogu 2009: https://sayanebiyullah.wordpress.com/2009/08/03/saya-aleyhisselam/ [erişim tarihi: 13.11.2018].
• Tümer, Günay (1993). “Circis”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul: TDV Yayınları, s. 26.
• Uludağ, Süleyman (1992). “Batın İlmi”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul: TDV Yayınları, s. 188-189.
• Uyar, Gülgün (2013). “Zeyneb binti Haris”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 44, İstanbul: TDV Yayınları, s. 360.
• Ümit, Mehmet (2010). “Şuayb”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 39, İstanbul: TDV Yayınları, s. 222-223.
• Ünal, Yavuz (2010). “Süraka b. Malik”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 38, İstanbul: TDV Yayınları, s. 161.
• Yavuz, Salih Sabri (2005). “Mi’rac”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 30, İstanbul: TDV Yayınları, s. 132-135.