COĞRAFYANIN BÂKÎ DİVANI’NA AKSİ: ÜLKE VE BÖLGE ADLARI

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 377 - 424, 28.02.2019

Osman Kufacı

Öz

Edebiyat ile bilim insan yaşamı konusunda kesişmektedir. Her
ikisinin de konusu ve yönelim alanı insan ve toplumdur. Bu sebeple her iki alan
da birbirinin verilerinden ve birbirinden istifade etme yoluna gitmiştir. Bir
romanda, öyküde, oyunda insanı ele alan, insana ışık tutan, insanı iyiye,
doğruya, güzele götüren yazar inandırıcılığını sağlayabilmek için bilimin
verilerinden yararlanacaktır, yararlanmalıdır. Bu düşsel edebi eserler için de
geçerlidir.

Edebi metinler, bize, şairin içerisinde
bulunduğu sanat anlayışı, psikolojisi, örf, adet, gelenek ve toplum içerisinde
akseden olaylardan bazı ipuçları sunarlar. Bu bağlamda coğrafya da şairin
hayatında önemli bir yere ve etkiye sahiptir. En başta coğrafya, şairin
hayatını şekillendiren ve ona etki eden temel etkenlerden biri olarak göze
çarpar. Bu sebeple dış dünyayı kurmacanın verdiği imkânlarla sanatla buluşturan
şairler coğrafyaya ait nitelikleri eserlerinde ele almışlardır. Bu yüzden
coğrafyanın Bâkî Divanı’na aksini ülke ve bölge adları bağlamında
inceledik. Bu incelemeyi yaparken ülke ve bölgenin coğrafi konumu, tarihi ve
özellikleri hakkında kısa bir bilgi verdik. Yer adları ile ilgili tarihi bir
olaya atıfta bulunulduğunda bu tarihi olay ile ilgili bilgi verme yoluna
gidildi. Böylece şairimizin yer adlarını hangi bakış açısıyla ele aldığını
farklı disiplinlerden de yararlanarak ortaya koyduk. Bu çalışma, divan şiirinin
büyük şairlerinden Bâkî’nin ülke ve bölge adları karşısındaki konumunu,
tahayyül ve tasarruflarını belirlemesi bakımından önemlidir. Makale, konu ile
ilgili yapılacak daha genel çalışmalara veri sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bâkî Divanı, Ülke ve Bölge Adları, Coğrafya, Tarih

Kaynakça

• AKTAŞ, Hasan (2012). “Disiplinlerarası İlişkiler Bağlamında Şiir ve Coğrafya”, Studies Of The Ottoman Domaın, C. 2, S. 3, s. 1-25.
• BİLGİN, Feridun (2013). “Tunus Üzerinde Osmanlı-İspanyol Hâkimiyet Mücadelesi (XVI. Asır)”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C. XII, S. 44, s. 181-201.
• CANIM, Rıdvan (2016). Divan Edebiyatının Kaynakları, İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• ÇETİN, Osman (1998). “Horasan”, DİA, C. 18, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 234-241.
• DOĞAN, Muhammed Nur (1998). Bâkî, İstanbul: Şûle Yay.
• DOĞANAY, Aziz (2016). “Mezarından Çıkartılıp Kaçırılan Gurbetteki Şehzâdenin Unutulan Türbesi: Acem Şahı Abbas’ın Yeğeni Haydar Mirza’nın Eyüp’teki Türbesi”, XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, s. 159-177.
• GÖK, Bilal (2014). “Hz. Muhammed'in (AS) Doğduğu Ortam: Hicaz Bölgesi Şehirleri”, Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 7 (13), s. 53-75.
• HÜSEYİN CAHİT, “Hikmet-i Bedâyîe Dâir/Hüsn”, Servet-i Fünun.
• İNALCIK, Halil (2002). “Kırım Hanlığı”, DİA, C. 25, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 450-458.
• KAPLAN, Hasan (2016). “Mahallî Şairin Mahallî Coğrafyası: Kütahyalı Rahîmi’nin Şiirlerinde Yer Adları”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 17, s. 121-172.
• KAVAS, Ahmet (2016). “Osmanlı Devleti’ni Kuzey Afrika’da Kalıcılaştıran Sefer: Tunus Savaşı (1574)”, İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Sosyal Bilgiler Fakültesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi (İSMUS), I/1, s. 1-42.
• KILIÇ, Ünal (2013). “Yezîd I”, DİA, C. 43, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 513-514.
• KÜÇÜK, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı Tenkitli Basım, TDK Yay., Ankara.
• MÜTERCİM ASIM EFENDİ (2009). Burhan-ı Katı, haz. Mürsel Öztürk, Derya Örs, TDK Yayınları, İstanbul.
• ORHONLU, Cengiz (1996). “Habeş Eyaleti”, DİA, C. 14, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 363-364.
• ORTAYLI, İlber (1996). “Galata”, DİA, C. 13, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 303-307.
• ÖZÖNDER, Hasan (2003). Ansiklopedik Hat ve Tezhip Sanatları Deyimleri, Terimleri Sözlüğü, Konya: Sebat Ofset Matbaacılık.
• ÖZTUNA, Yılmaz (2000). Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi, Ankara: AKM Başkanlığı Yay.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 3, İstanbul: MEB Yay.
• PALA, İskender (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ŞEMSEDDİN SAMİ (1894). Kâmûsu’l-a´lâm: Tarih ve Coğrafya Lügati, C. IV, İstanbul: Mihran Matbaası.
• TANRIKORUR, Cinuçen (1988). “Acem”, DİA, C. 1, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 321-322.
• TAŞAĞIL, Ahmet (2012). “Türkistan”, DİA, C. 41, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 556-560.
• TULUM, A. Mertol (2001). Tazarru´nâme, Ankara: MEB Yay.
• TURAN, Selami (2009). “Necâtî Beğ’in Şiirlerinde Yer Adları”, Süleyman Demirel Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 20, s. 135-154.
• VURMAY, M. Ayça (2010). “Edebiyat, Coğrafya ve Uzam: Hardy’nin Yuvaya Dönüş Adlı Romanı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 50/2, s. 207-220.YAZICI, Tahsin (1996). “Gîlân”, DİA, C. 14, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 68-69.
• YENİTERZİ, Emine (2009). “Klasik Türk Şiirinde Ülke ve Şehirlerin Meşhur Özellikleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Klasik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı -Prof. Dr. Turgut KARABEY Armağanı-, Volume: 3, Issuse: 15, s. 301-334.
• YETKİN, Suut Kemal (1972). Estetik Doktrinler, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• YILDIZ, Hakkı Dursun (1992). “Berberîler”, DİA, C. 5, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 478-483.
• YURDAGÜR, Metin (2000). “İ´lâ-yi Kelimetullah”, DİA, C. 22, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 62-63.