Öz
ÖZET
Klasik Türk Edebiyatı uzun seneler varlığını korumuş geleneksel yanıyla zengin bir malzeme ve kültüre sahiptir. Arap, Fars medeniyetlerinden etkilense de her iki kültürü iyi harmanlayıp ortaya zengin ve engin kendine has edebi bir miras çıkarmıştır. Oluşturulan bu ortak kültür izinin uzantısı olan 19. yüzyıl, geleneksel yapısını sürdürmeye devam etmiştir. Fakat bu dönem yeni değişimlerin, atılımların yapıldığı bir yüzyıldır. Osmanlı 19. yüzyılda gerileme sürecini sosyal, siyasal anlamda yoğun biçimde yaşar. İstikbalini korumak adına değişim yapma çabasına girişerek siyasi ve toplumsal sahalarda Batı karşısında toplumu diri tutacak bir takım yenilikler yapar. Klasik Türk edebiyatı için de bu devir yeni arayışlar devri olur. Kişilikler aynı biçimde olan alışılmış davranışlar sergilemez. Değişkendirler. Her bir birey için kişilik farklılaşır. Şairler eserlerini insan unsuru odaklı oluştururlar. İnsan etrafında meydana gelen bu eserlerde yer alan kişiliklerin özellikleri yazarın bu kişilikler üzerinden vereceği mesajlar önemlidir. Zira edebi eserlerin anlaşılmasında, yazarın eseri oluşturduğu dönemi tespit etmede, yaşadığı ortamı, fikir olarak neye bağlı olduğunu ve kişiliğini öğrenmede araştırmacıya işe yarayacak ipuçları verir. Klasik Türk edebiyatı türlerinden biri olan mevlidler de bize kişilik bakımından zengin malzeme sunmaktadır. Hz. Muhammed’in doğumunun, mucizelerinin, miracının vefatının anlatıldığı en güzel eserlerden biri de olan Vesîletü'n-Necât’tır. Süleyman Çelebi’nin söz konusu eseri yüzyıllarca nazire geleneği çerçevesinde ya taklit edilmiş ya da benzer mevlidler yazılmıştır. Bu bağlamda çalışmanın amacı, dini kişilikler çerçevesinde 19. yüzyıl mevlidlerinde ve Vesîletü'n-Necât adlı eserdeki dini kişilikleri tespit ederek eserlerin iskeletini oluşturan kişiliklerin ve yüzyılların birikimiyle meydana gelen, toplumların değer yargılarının mümessili olan dini kişiliklerin tespitini ve mukayesesini yaparak” kişilik” çalışmalarına katkıda bulunmaktır.
Anahtar Kelimeler
KLASİK TÜRK EDEBİYATI 19. YÜZYIL KİŞİLİK MEVLİD Vesiletü’n Necât
Kaynakça
- AÇIKGÖZ, Namık, (1999), İrşâdî Baba’nın Mevlid’i, Hasibe Mazıoğlu Armağanı III.(Ed. Şinasi Tekin ve Ahmet Turgut Kut), Türklük Bilgisi Araştırmaları 23, s.s. 1-63
- AKKUŞ, Metin, (1995). Nefi Divanı’nda Tipler ve Kişilikler, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- AKSU, Aslıhan, (2013), Keşfî Çelebi ve Mevlid’i (İnceleme-Metin), Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
- ARTVİNLİ, Taner, (2010), Mehmed Şerîfî ve Mevlid’i, Geçmişten Geleceğe Yusufeli Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: Yusufeli Belediyesi Yay., s. 459-92
- ÂŞIK, Nazan, (2013), Edirne Müftüsü Mehmed Fevzi Efendi’nin İcmâlü’l Kelâm Adlı Mevlidi, Uluslararası Sosyal Arastırmalar Dergisi, Cilt: 6 Sayı: 26, s.s.77-91.
- AVCU, Ayşegül, (2017). Peygamber Kıssalarında İnsan Tiplemeleri, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
- AYDOĞDU, Eyüb, (2018). Süheyli Divanı’nda Tipler ve Kişilikler, Düzce Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
- BEKTAŞ, Ekrem, (2011). Diyarbakırlı Kâmî ve Mevlid’i, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, terature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter 2011, p. 779-856,
- BOLAY, Süleyman Hayri. (1988). Âdem, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.1, s.s 358-363.
- BOZYİĞİT, Hacer, (2018). Mevlid Geleneği Zemininde Diyarbakırlı Tayyar-zâde İbrahim Refet Mevlid’i İle Süleyman Çelebi Mevlid’inin Şekil ve Muhteva Mukayesesi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi
- CUBUKCU, Asri, (1997), Hâlime, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.15, s.s.338.
- ÇINAR, Yusuf, (2020). 19. Yüzyıl İbrahim Refet Efendi Mevlidi, Kız Mevlidi, Muhammed Rüştü Efendi Mevlidi ve Şemseddin Sivasi Mevlidi Çeviri Metin ve Mukayesesi, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
- DİA, 1988: Abbas, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 1, s.s. 16-17.
- DOĞAN, Şenol, (2002). Hasan Nâdir Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Mevlidleri, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
- DOĞRUEL, Elif, (2019). Tipler ve Kişilikler Çerçevesinde Ahmet Cezbî’nin Şiir Dünyası, Düzce Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,
- EKİNCİ, Ramazan, (2011), Erzurumlu Osman Siraceddin ve Mevlid-i Şerîfi, CBÜ, Sosyal Bilimler Dergisi, Prof. Dr. Mahmut Kaplan Armağan Sayısı, Cilt:9, Sayı:2,
- FAYDA, Mustafa, (1992), Bilâl-i Habeşî, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 6, s.s.152-153.
- ________, Mustafa, (2020), Muhammed, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 30, s.s. 406-421.
- FIĞLALI, Ethem Ruhi, (1989). Ali, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.2. s.s. 371-374.
- __________, Ethem Ruhi, (1994), Ebû Tâlib, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.10. s.s. 237-238.
- __________, Ethem Ruhi, (1997), Hasan, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.16, s.s. 282-285.
- __________, Ethem Ruhi, (2019), Hüseyin, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 18, 521-524.
- GEREK, Kübra, (2020), Hüdâyî Divanı’nda Tipler ve Şahsiyetler, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları, Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi
- GÜNDÜZ, Şinasi, (2010), Şît, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.39, s.s.214-215.
- HARMAN, Ömer Faruk, (1991), Âsiye, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.3, s.s.487.
- ____________, Ömer Faruk, (1997), Havvâ, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.16. s.s.542-545.
- __________, Ömer Faruk, (1998), Hûd, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.18, s.s. 279-281.
- HARMAN, Ömer Faruk,(2000). İbrâhim, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.21, s.s. 266-272.
- __________, Ömer Faruk, (2000), İdrîs, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.21, s.s. 478-480.
- _________, Ömer Faruk, (2000), İsâ, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.22, s.s.465-472.
- __________, Ömer Faruk, (2001), İsmâil, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.23, s.s. 76-80.
- _________, Ömer Faruk, (2004), Meryem, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.29. s.s.236-242.
- _________, Ömer Faruk, (2007), Nûh, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.33, s.s. 224-225.
- __________, Ömer Faruk, (2019), Sâre, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.3, s.s.468-469.
- __________,Ömer Faruk, (2020), Mûsâ, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.31, s.s.207-213.
- HOŞAB, A. M. (2017). “Sırrî Rahile Hanım Dîvânı’nda dinî kişilikler”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, (29), 227-263.
- İSPİR, Meheddin, (2017). Münîrî’nin Gülşen-i Ebrâr ve Maden-i Esrâr Mesnevisi’ndeki Tipler ve Kişilikler, ETÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ETÜSBED), II/3, Temmuz, s.s.13-44
- KANDEMİR, M. Yaşar, (1992), Câbir b. Abdullah, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 6, s.s. 530-532. KAYAOKAY, İlyas (2020). Hâfız Ahmedî Şükrî’nin Mevlûdü’n-Nebî’si, İstanbul: DBY Yayınları
- ____________, M. Yaşar, 1997, Hatice, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 16. s.s. 465-466.
- KÖKSAL, M. Fatih, (2011). Mevlid-nâme, Ankara: Türkiye Diyanet Yayınları.
- KÖKSAL, M. Fatih, (2016). “Fatma Kâmile Hanım ve Mevlidi (Hâdiyyu’l-Cinân)”, Mevlid Külliyyâtı Tanzimat’tan Günümüze III. (Ed: Bilal Kemikli), Ankara, Diyanet İşleri Yayınları, s.s. 37-58.
- KUTLU, Nefise, (2019). İbrâhim Mevlidi, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
- KUZGUN, Şaban, (1996) Hâcer, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.14, s.s.431-433
- OK, Duygu. (2019). Yahya B. Bahşi: Mevlid-i Nebî, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi
- ÖZTÜRK, Gülcan, (2016), Nefî Divanı’ndaki Mitolojik ve Efsanevî Şahıslar, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
- ÖZDER, M. Âdil, (1968), Yususfeli’li Âşık Muhibbi ve Mevlid-i Şerif, Gökalp Müessesesi Matbaası, Ankara, s.14
- SEZİKLİ, H. Ahmet, (1988) Abdülmuttalib, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.1, s.s.272-273.
- TEKİNEŞ, Ayhan, (2012) Ukkâşe, b. Mihsan, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.42. s.71
- TİMURTAŞ, F. Kadri, (1990). Mevlid ( Vesilet’ü’n –Necât) Süleyman Çelebi, Meb Yayınları.
- TOPALOĞLU, Bekir, (1988), Abdullah, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 1. s.s. 75-76.
- _____________, Bekir, (1991) Âmine, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 3. s.s. 63-64.
- ULUDAĞ, Erdoğan, (2019), Sâlih Baba Divânı’nda Tipler ve Kişilikler, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [ESTAD] Cilt: 2 Sayı: 2 Ağustos, ss. 912-987
- ULUDAĞ, Erdoğan,(2021). Tip ve Kişilikler Açısından Fuzûlî Dîvânı, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 70, s.s. 149-224
- UZUN, Mustafa (2007) “Mevlid Edebiyatında Önemli Bir Son Devir Şairi: Mehmed Fevzi Efendi ve Mevlidleri” M. Ü. ilahiyat Fakültesi Dergisi 33 (2007/2), s.s 87-128 s. 112
- UZUN, Mustafa İsmet, (1995), Fâtıma, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 12. s.s. 223-224
- ________, Mustafa İsmet, (2000), İsâ, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.22. s.s. 473-475
- YILDIZ, İlknur, (2018), Mehmed Tevfîk: Mevlid-i Şerîf (İnceleme-Metin), Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, s. 201.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Ağustos 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 5 Sayı: 2 |
