Ardahan İlinde Doğal Yayılım Gösteren ve Sebze Olarak Tüketilen Yabani Bitki Türlerinin Morfolojik Özellikleri

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 16, 31.03.2023

Zeynep Gök Hündür Atilla Dursun Fazilet Parlakova Karagöz Yusuf Kaya

https://doi.org/10.55257/ethabd.1216939

Öz

Günümüzde kültürü yapılan sebzeler üzerinde yapılan kimyasal ilaçlama, kanalizasyon suyu ile sulama ve aşırı gübreleme, insan sağlığını tehdit etmekte, bitkilerin doğal lezzetlerini azaltmakta veya kaybetmelerine neden olmakta ve insanları güvenli gıda arayışına itmektedir. Bu bağlamda insanlar organik ürünlere ve doğal yetişmiş sebze türlerine ilgi duymaktadır. Bu çalışma, Ardahan ili ve ilçelerinde (Posof, Damal, Hanak, Göle, Çıldır) doğal habitatlarında yetişen ve yöre halkı tarafından bilinen, yenilebilir yabani bitki türlerinin belirlenmesi, sınıflandırılması ve morfolojik özelliklerinin tespit edilmesi amacıyla 2019 yılında yapılmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda Ardahan ilinde tüketimi yapılan 23 yabani sebze türü belirlenmiştir. Bu türler içerisinde gelin parmağı (Cerastium armeniacum Gren.) bitkisinin endemik bir tür olduğu tespit edilmiştir. Doğal habitatlarından toplanan yerel halkın sebze olarak tükettiği yabani bitki türlerinin çiçek, yaprak ve sap kısımlarında inceleme ve ölçümler yapılmıştır. Çalışma sonuçlarımızın, gelecekte yapılacak ıslah ve kültüre alma çalışmalarına zemin hazırlayacağı, ayrıca, sürdürülebilir eko-turizmin teşvik edilmesine katkı sağlayabileceği ve doğal bir kaynak olan yabani yenilebilir bitkilerin sürdürülebilir kullanımına yönelik stratejilerin geliştirilmesi için de kullanılabileceği kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

yenebilir, yabani sebzeler, Ardahan, bitki karnesi

Destekleyen Kurum

Atatürk Üniversitesi

Proje Numarası

FYL-2019-7332

Teşekkür

Bu çalışma Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Proje (BAP) tarafından desteklenen FYL-2019-7332 No’lu Proje kapsamında yapılmıştır. Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi’ne desteklerinden dolayı teşekkür ederiz.

Morphological Characteristics of Wild Plant Species Consumed as Vegetables Naturally Distribution in Ardahan Province

Öz

Today, chemical spraying, irrigation with sewage water and excessive fertilization on cultivated vegetables threaten human health, reduce or cause the plants to lose their natural flavor, and push people to seek safe food. In this context, people are interested in organic products and naturally grown vegetables. This study was carried out in 2019 in order to determine, classify and determine the morphological characteristics of edible wild plant species that grow in their natural habitats in Ardahan province and its districts (Posof, Damal, Hanak, Göle, Çıldır) and are known by the local people. As a result of the studies, 23 wild vegetable species consumed in Ardahan province were determined. Among these species, it was determined that gelin parmağı (Cerastium armeniacum Gren.) is an endemic species. Investigation and measurements were made on the flower, leaf and stem parts of wild plant species collected from their natural habitats and consumed as vegetables by the local people. We believe that our study results will pave the way for future breeding and cultivation studies, and can also contribute to the promotion of sustainable ecotourism and can be used to develop strategies for the sustainable use of wild edible plants, which are a natural resource.

Anahtar Kelimeler

yenebilir, yabani sebzeler, Ardahan, bitki karnesi

Proje Numarası

FYL-2019-7332

Kaynakça

• Afolayan, A. J., and Jimoh, F. O. 2009. Nutritional quality of some wild leafy vegetables in South Africa. International journal of food sciences and nutrition, 60(5), 424-431.
• Alaca, K., 2018. Van ili ve civarinda gida amaçlı tüketilen bazı yabani bitkilerin fenolik madde içerikleri ve antioksidan aktiviteleri. Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Ensitüsü, Van.
• Alam, M. K., Rana, Z. H., Islam, S. N., and Akhtaruzzaman, M. 2020. Comparative assessment of nutritional composition, polyphenol profile, antidiabetic and antioxidative properties of selected edible wild plant species of Bangladesh. Food chemistry, 320, 126646.
• Anonim, 2018a. www.diyadinnet.com/YararliBilgiler-615&Bilgi=ardahanın-coğrafi-yapısı. (Erişim Tarihi 20/09/2018).
• Anonim, 2018b. Ardahan İlinin 2018 yılında ortalama meteorolojik değerleri Tarım ve Orman Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü Ardahan, (Erişim tarihi 26/09/2018).
• Anonim, 2019. https://www.google.com/search?rlz=ardahan+harita&oq. (Erişim Tarihi 21/12/2019).
• Ataseven, Y., 2011. Tarımsal Faaliyetlerin İçme Suyu Havzalarındaki Etkilerinin Araştırılması, Ankara Örneği, s.104.
• Bayramoğlu, M.M., Toksoy, D. ve Şen, G., 2009. Türkiye’de tıbbi bitki ticareti. II. Ormancılıkta Sosyo Ekonomik Sorunları Kongresi, 19-21 Şubat, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Ceylan, F. ve Yücel, E., 2015. Düzce ve çevresinde gıda olarak tüketilen yabani bitkilerin tüketim biçimleri ve besin öğesi değerleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 15, 1-7.
• Civelek, C. 2011. Bafra ovasında sebze olarak kullanılan yabani bitkilerin toplanması, bazı besin içeriklerinin saptanması ve islah amaçlı olarak değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Çağlarırmak, N. ve Hepçimen, A. Z., 2010. Ağır metal toprak kirliliğinin gıda zinciri ve insan sağlığına etkisi. Akademik Gıda, 8(2), 31-35.
• Davis, P. H.,1988.‘’Mill, R.R., Tan, K., Flora of Turkey and The East Aegean Islands’’ Vol. 10, Edinburgh University Pre.ss. Edinburgh.
• Doğan, S. 2016. Gevaş (Van) ilçesinde yöresel olarak taze tüketilen bazı yabani bitkiler ve besin değerlerinin belirlenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Doğan, Y., Başlar, S., Ay, G. ve Mert, H.H., 2004. The use of wild edible plants in western and central Anatolia (Turkey). Economic Botany, 58 (4): 684–90.
• Erik, S. ve Tarıkahya, B. 2004. Türkiye Florası Üzerine. Kebikeç İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi, Alp Matbaası’’, Ankara, 17, 139-163.
• Faydaoğlu, E. ve Sürücüoğlu, M. S. 2011. Geçmişten günümüze tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanılması ve ekonomik önemi. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 11(1), 52-67.
• Güner, A. ve Özhatay, N., Ekim, T., Başer, K.H.C., 2000. ‘’Flora of Turkey’’, Volume 11, Edinburgh University Press. Edinburgh.
• Haktanır, K., 1992. Gıdalara toprak aracılığı ile bulaşan kirlilikler. Tanm ve Mühendislik, 43, 42-46.
• Korkmaz, M. ve Karakurt, E., 2015. Kelkit (Gümüşhane) ilçesinde doğal gıda bitkilerinin geleneksel kullanımları. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, 8 (2), 31-39.
• Kunkel, G. 1984. Plants for human consumption. Koeltz Scientific Books.
• Miskoska-Milevska, E., Stamatoska, A., and Jordanovska, S. 2020. Traditional uses of wild edible plants in the Republic of North Macedonia. Phytologia Balcanica, 26, 155-162.
• Niksarlı-İnal, F., 2013.Tabiatta mevcut bitki türlerinin korunması. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Teknik Broşür No:2. http://arastirma.tarim. gov.tr/etae/Belgeler/TeknikBrosur/BGK_do%C4%9Fal%20 bitkiler.pdf.
• Özer, M.Ö. and Aksoy, M. 2019. Mineral composition and nutritional properties of Trachystemon orientalis (L.) G. don populations in the Central Black Sea Region of Turkey. Acta Scientiarum Polonorum Hortorum Cultus, 18(4), 157–167. DOI: 10.24326/asphc.2019.4.15
• Öztürk, M. ve Özçelik, H., 1991. Doğu Anadolu’nun Faydalı Bitkileri. Siskav, Siirt İlim. Spor, Kültür ve Araştırma Vakfı, Ankara.
• Penso, G., 1983. Index plantarum medicinalium totius mundi eorumque synonymorum. Milano.
• Sekeroglu, N., Ozkutlu, F., Deveci, M., Dede, O. and Yılmaz, N. 2006. Evaluation of some wild plants aspect of their nutritional values used as vegetable in Eastern Black Sea Region of Turkey. Asian Journal of Plant Sciences, 5, 185–189.
• Stace, C.A., 1980. Plant Taxonomy and Biosystematics 7, London.
• Şimşek, I., Aytekin, F., Yeşilada, E. ve Ş., Yıldırım 2002. Anadolu’da halk arasında bitkilerin etnobotanik bir çalışma. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler, 29-31 Mayıs, Eskişehir.
• Tunçtürk, M. ve Özgökçe, F., 2015. Chemical composition of some Apiaceae plants commonly used in herby cheese in Eastern Anatolia. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 39, 55-62.
• Yüksel, E. ve Beğen, H. A., 2018. The flora of Dereiçi village (Yusufeli, Artvin, Turkey) and its surroundings. Türk Biyoçeşitlilik Dergisi, 1(1), 34-40.
• Zurera, G., Moreno, R., Salmeron, J. and Pozo, R., 1989.Heavy metal uptake from greenhouse border soils for edible vegetables. Journal of The Science of Food and Agriculture, 49: 307-314.