Zêmarên Kurdî yên Kafkasya û Herêma Mêrdînê: ji Hêla Teşe, Naverok û Zimanî ve

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 185 - 211, 30.10.2021

Şükrü Yılmaz

Öz

The aim of this study is to determine and compare the form, content and linguistic features of the Kurdish laments of the Caucasus and Mardin regions. In this context, many laments were obtained from written sources and field studies. These collected laments were compared and the common and different form, content and language features of the laments of both regions were determined. As a result of this comparison, in terms of form, it was seen that the Caucasus Kurdish laments were short and consisted of one stanza, but the Mardin region laments were long. It was seen that the laments of both regions were sung without measure, and there were elements of harmony such as rhyme, redif, assonance, alliteration and word repetition in their laments. In terms of content, many common topics and themes are covered, but each region has its own unique elements. In both regions, the laments were sung in Kurdish and the features of the local language were seen in the laments. Although the laments of the Mardin region seem richer in terms of literary arts, literary arts are also used in Caucasian laments and there are common phrases and metaphors as well as different ones in the laments of both regions.

Anahtar Kelimeler

Kurdish Laments, Caucasia, Mardin, Form, Measure, Rhyme, Content

Zêmarên Kurdî yên Kafkasya û Herêma Mêrdînê: ji Hêla Teşe, Naverok û Zimanî ve

Öz

Armanca vê xebatê, destnîşankirin û berawirdkirina taybetmendîyên teşeyî, naverokî û zimanî yên zêmarên kurdî yên Kafkasya û herêma Mêrdînê ye. Di vê çarçoveyê da ji çavkanîyên nivîskî û bi xebatên sehayî zêmar hatine berhevkirin. Ev zêmarên berhevkirî hatine berawirdkirin û taybetmendîyên hevbeş û cuda yên teşeyî, naverokî û zimanî yên zêmarên her du herêman hatine tesbîtkirin. Piştî karê berawirdkirinê, hate dîtin ku ji hêla teşeyê ve zêmarên kurdî yên Kafkasyayê kin in û ji bendekê pêk dihên, lê zêmarên herêma Mêrdînê dirêj in. Zêmarên her du herêman bêkêş in û di zêmarên wan da hêmanên ahengê yên wekî serwa, paşserwa, asonans, alîterasyon û dubarekirina peyvan hatine bikaranîn. Ji alîyê naverokê ve gelek mijar û temayên hevbeş hatine bikaranîn, lê her herêm xwedîyê hindek temayên taybet e jî. Hat dîtin ku li her du herêman jî zêmar bi kurdî hatine gotin û di zêmaran da taybetmendîyên devoka herêmê hene. Herçiqas ji alîyê hunerên edebî ve zêmarên herêma Mêrdînê dewlemendtir xuya dikin jî di zêmarên Kafkasyayê da jî hunerên edebî hatine bikaranîn û di zêmarên her du herêman da digel qalibgotin û metaforên hevbeş yên cuda jî hatin dîtin.

Anahtar Kelimeler

Zêmarên Kurdî, Kafkasya, Mêrdîn, Teşe, Kêş, Serwa, Naverok

Kaynakça

• Adak, A. (2013). Destpêka Edebiyata Kurdî Ya Klasîk, Çapa Yekem, İstanbul: Nûbihar.
• Allison, C. (2007). Yezidi Sözlü Kültürü, F. Adsay (Çev). İstanbul: Avesta Yayınları.
• Barık, M. (2003). Kevneşopiyên Kurdan, Stenbol: Weşanên Enstîtuya Kurdî Ya Stenbolê.
• Bayrak, M. (2011). Li Nav Kurdên Qizilbaş Ên Navenda Torosê Şîn, Tiroj, Sal: 8, Hejmar: 48, rr.18-21.
• Bazîdî, M. M. (2010). Adat û Rusûmatnameyê Ekradiye, Z. Avcı (Wer). (Çapa Yekemîn). İstanbul: Weşanên Lîs.
• Celîl, O. û Celîl, C. (1978). Zargotina Kurda, Moskva: Neşirxana Nauka.
• Chyet, Michael L. (2003). Kurdish-English Dictionary Ferhenga Kurmancî-Inglîzî, New Haven and London: Yale University Press.
• Cigerxwîn (1988). Folklora Kurdî, Stockholm: Weşanên Roja Nû.
• Cihanferd, J. (2019). Hermanêg Le Bêdengî, Kirmaşan: Weşanxane Dîbaçe, Çapi Diwêym.
• Elçin, Ş. (2004). Halk Edebiyatına Giriş, 8. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eren, M. (2010). Van Gölü Havzası Ölüm Gelenekleri Ve Türk Kültür Ekolojisi İçerisindeki Yeri, Teza Doktorayê Ya Çapnebûyî, Van: YYÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Farqînî, Z. (2000). Büyük Türkçe-Kürtçe Sözlük, Çapa Yekem, Stenbol: Weşanên Enstîtuya Kurdî Ya Stenbolê.
• Göka, E. (2010). Ölme: Ölümün ve Geride Kalanların Psikolojisi, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Görkem, İ. (1991). Çukurova’da (Yukarıova) Yas Törenleri ve Ağıt Söyleme Geleneği, Sempozyum Bildirileri II.Uluslararası Karacaoğlan ve Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu, Adana, rr. 489-496.
• Hacıgökmen, M. A. (2013). Türklerde Yas Âdeti Temelleri ve Sonuçları, H. Bahar, M. Toker, M. A. Hacıgökmen û H. Küçükbezci (Ed.). Di nav Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof.Dr.Nejat Göyünç'e Armağan (6.cilt) da, r. 393-422, Konya: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Îzolî, D. (2000). Ferheng, Stenbol: Weşanên Deng.
• Kemal, Y. (2004). Ağıtlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Keskin, N. (2019a). Folklor û Edebiyata Gelêrî, Stembol: Avesta.
• Keskin, N. (2019b). Zêrka Zêra, Stembol: Avesta, Çapa Yekem.
• Kreyenbroek, P., Allison, C. (2008). Kürt Kimliği ve Kültürü, Ü. Aydoğmuş (Çev). İstanbul: Avesta Yayınları.
• Mukrîyanî, M. (2019). Şîn û Rîtûelên Şînê Li Tizyana Mêrdînê, Folklorame, Hejmara 1., Weqfa Mezopotamyayê, r. 10-21.
• Parin, S., Bilgili, A. E., û Menak, Z. (2012). Kent(li)leşme Pratiğinde Yeni Bir Olgu: Taziye Evleri ve Farklılaşan Sosyo-Kültürel Pratikler, YDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 212-229.
• Şerafeddin Han. (2009). Şerefname - Kürt Ulusunun Tarihi, C. Kabadayı (Çev). İstanbul: Yaba Yayınları.
• Türbedar, Ö. (2011). Düzce Halk Kültüründe Geçiş Dönemleri (Doğum-Evlenme-Ölüm), Teza Lîsansa Bilind Ya Çapnebûyî, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yalçın-Heckmann, L. (2006). Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri, G. Erkaya (Çev). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldırım, K., Pertev, R. û Aslan, M. (2013). Ji Destpêkê Heta Niha Folklora Kurdî, İstanbul: Mardin Artuklu Üniversitesi Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü Yayınları.
• Yıldırım Tanhan, E. (2005). Kaniyek Ji Mezopotamyayê - Nisêbîn. Stenbol: Weşanên Enstîtuya Kurdî Ya Stenbolê.
• Yılmaz, Ş. (2019). Adet û Rîtûelên Têkildarî Mirinê Li Herêma Nisêbînê, Teza lîsansa bilind ya Çapnebûyî, Mêrdîn: Zanîngeha Mardin Artukluyê, Enstîtuya Zimanên Zindî Yên Li Tirkîyeyê.
• Youtube. (2019). Mûr Lekî, https://www.youtube.com/watch?v=Vk_XD_8I0ho, Dema Gihîştinê: 14.05.2021.
• Yücel, M. (2006). Kına ve Ayna Kürtlerde Ölüm ve İntihar, İstanbul: Do Yayınları.
• ÇD-1: Bilal Kara (37 salî/mêr), Dema Hevdîtinê: 27.04.2018, Nisêbîn/Mêrdîn.
• ÇD-2: Ayşe Gergin (70 salî/jin), Dema Hevdîtinê: 19.05.2018, Nisêbîn/Mêrdîn.
• ÇD-3: Ayşe Yağızalp (75 salî/jin), Dema Hevdîtinê: 13.05.2018, Nisêbîn/Mêrdîn.
• ÇD-4: Türkiye Yılmaz (69 salî/jin), Dema Hevdîtinê: 20.02.2013, Nisêbîn/Mêrdîn.
• ÇD-5: Emine Baysal (73 salî/jin), Dema Hevdîtinê: 14.04.2018, Nisêbîn/Mêrdîn.
• ÇD-6: Latifa Özsoy (55 salî/jin), Dema Hevdîtinê: 25.05.2018, Nisêbîn/Mêrdîn.
• ÇD-7: Pakize Acar (55 salî/jin), Dema Hevdîtinê: 14.04.2018, Nisêbîn/Mêrdîn.