Orta Karadeniz Bölgesindeki Tıbbi ve Aromatik Bitki İşletmelerinin Yapısal Analizi

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 1, 55 - 68, 15.04.2018

Ergün Kahveci , Murat Yeşilkaya , Salih Malkoçoğlu

Öz

Bu çalışma tıbbi ve aromatik bitki (TAB) üreten
ve/veya pazarlayan işletmelerin (aktar) demografik özelliklerinden ve mesleki
bilgilerinden yararlanarak TAB’ları nasıl, nereden, ne zaman temin ettiklerini,
ne amaçla elde ettiklerini ve satılan ürünlerin alıcı kitlesini ortaya koymak
için gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın evrenini Orta Karadeniz Bölgesinde yer
alan illerin (Ordu, Samsun, Amasya, Tokat ve Çorum) merkez ilçeleri oluşturmaktadır.
Çalışmada aktarlara yüz yüze anket çalışması uygulanarak gerekli veri kümesi
oluşturulmuştur. Elde edilen veriler SPSS paket programı yardımıyla analiz
edilmiş olup bazı tanımlayıcı istatistik verileri ile her ildeki aktarların
sorulara verdikleri cevaplar One-Way ANOVA testi ile karşılaştırılmıştır. Analiz
sonucunda işle ilgili sertifika sahibi olma, aktarlık için ön lisans ya da
lisans eğitiminin gerekliliğine inanma, aktarların eğitim durumu ve her ürünün
istenildiğinde bulanabilme durumu gibi unsurlar arasında anlamlı farklılık
bulunduğu saptanmıştır. Söz konusu farklılıkların temelinde aktarlık mesleğinin
yasal anlamda sertifikasyona ilişkin düzenlemelere tabi olmaması, mesleği icra
edenlerin ağırlıklı olarak ortaöğretim ve altında bir eğitim seviyesine sahip
olması,  toptancı firmalarla nihai tüketiciye
satışın yapıldığı noktalar arasında tedarik zincirine ilişkin aksaklıkların
bulunması gibi hususların öne çıktığı belirlenmiştir. Sektör ile ilgili devlet
otoritesi tarafından denetim ve eğitim faaliyetleri yapılması ile sektöre olan
güven ve kalitenin arttırılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tıbbi ve aromatik bitkiler, aktarlar, Orta Karadeniz Bölgesi

Kaynakça

• Adıgüzel, F., & Kızılaslan, N. 2016. İstanbul ilinde tıbbi, aromatik ve baharat bitkileri satışı yapan aktarların yapısal özellikleri ve mevzuat hakkındaki görüşleri. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 31(1), 40.
• Altan, S. 2007. Manisa Merkez İlçede Çalışan Aktarların Bireysel ve Mesleki Özellikleri Üzerine Bir Pilot Çalışma. Türkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics-Law and History, 15(1), 30-38.
• Altan, S. 2008. Aktarlar: şifalı bitkilerin kullanımı ve etik sorunlar. Turkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences, 28(6), 209-212.
• Anonim, 2017. Aktar Ve Baharatçı Açılışı, Bitkisel Drog Satan Aktar ve Baharatçılardan İstenen Belgeler, Çorlu sağlık müdürlüğü, http://www.corlusm.gov.tr/images/dosyalar/aktar-ve-baharatci-acilisi-taahutname-29-07-2015.pdf
• Atik, A.D., Öztekin, M., Erkoç, F. 2010. Biyoçeşitlilik ve Türkiye’deki endemik bitkilere örnekler. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 30/1: 219-240.
• Aydın, S. 2004. Anadolu Diyagonali: Ekolojik Kesinti Tarihsel-Kültürel bir Farklılığa İşaret edebilir mi?, Kebikeç İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi, 17, ss117-137.
• Başer, K. H. C., Honda, G., & Miki, W. 1986. Türkiye’de Aktarlar ve Bitkisel Droglar. İslam Kültürü Araştırmaları Serisi, 2.
• Bayramoğlu, M. M., & Toksoy, D. 2008. Aktarlar ve Tıbbi Bitki Ticareti Üzerine Bir Araştırma (Doğu Karadeniz Bölgesi Örneği). Orman Mühendisliği Dergisi, 4-5.
• Bayramoğlu, M. M., Toksoy, D., & Şen, G. 2009. Türkiye’de tıbbi bitki ticareti. II. Ormancılıkta Sosyo Ekonomik Sorunları Kongresi, 19-21.
• Camejo-Rodrigues, J., Ascensão, L., Bonet, M. À., & Vallès, J. 2003. An ethnobotanical study of medicinal and aromatic plants in the Natural Park of “Serra de São Mamede”(Portugal). Journal of ethnopharmacology, 89(2), 199-209.
• Çelik, Y. 2014. Konya ilinde tıbbi ve aromatik bitki satışı yapan aktarların sosyo-ekonomik yapıları üzerine bir araştırma. Turkish Journal of Agricultural and Natural Sciences, 1(3), 369-376.
• Çömlekçioğlu, N., & Karaman, Ş. 2008. The medicinal plants found in the local herbal markets in the city of Kahramanmaraş in Turkey. KSU Journal of Science and Engineering, 11, 23-32.
• De Silva T. 1997. Industrial utilization of medicinal plants in developing countries. pp. 38–48. In: Bodeker G., Bhat K.K.S., Burley J. and Vantomme P. (eds), Medicinal Plants for Forest Conservation and Hea
• Demirhan, A. 1975. Mısır Çarşısı Drogları (Doktora Tezi). Servet Matbaası, İstanbul, 100.
• Faydaoğlu, E., & Sürücüoğlu, M. S. 2011. Geçmişten günümüze tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanılması ve ekonomik önemi. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 11(1), 52-67.
• Faydaoğlu, E., 2013. Isparta ve Afyon İllerinde Tıbbi Ve Aromatik Amaçlı Kullanılan Bitkilerin Satılma, Toplanma ve Kullanılma Durumları, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ev Ekonomisi (Beslenme Bilimleri) Anabilim Dalı, Doktora Tezi , Ankara
• Gölükcü, M., Tokgöz, H., Toker, R., Çelikyurt, M. A., & Tuğrul Ay, S. 2011. Tıbbi Aromatik Bitki İşletmelerinin Yapısal Analizi. Erdem Ofset.
• Gürson, O., Özçelikay, G., & Eriş, A. S. İ. L. 2005. Ankara'daki Aktarlık Uygulamaları Üzerinde Bir Çalışma. Turkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics-Law and History, 13(3), 191-194.
• Ibrahim Singab, A. N. B. 2012. Medicinal & Aromatic Plants. Medicinal Aromatic Plants, 1, e109.
• Karademir, M., & Öztürk, B. 2002. İzmir Aktarlarında Halka Sunulan Tıbbi Bitkiler, 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri toplantısı, Bildiriler, Eskişehir, 391-393.
• Korkmaz, M. 2014. Kelkit (Gümüşhane) Aktarlarında Satılan Tıbbi Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 18(3).
• Leblebici, S., Bahtiyar S.D. ve Özyurt M.S., 2012. Kütahya Aktarlarında Satılan Bazı Tıbbi Bitkilerin Ağır Metal Miktarlarının İncelenmesi, Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 29.
• Lubbe, A., & Verpoorte, R. 2011. Cultivation of medicinal and aromatic plants for specialty industrial materials. Industrial Crops and Products, 34(1), 785-801.
• Malyer, H., Aydın, Ö. A., Tümen, G., & Er, S. 2004. Tekirdağ ve çevresindeki aktarlarda satılan bazı bitkiler ve tıbbi kullanım özellikleri. Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7, 103-112.
• Okigbo, R. N., Anuagasi, C. L., & Amadi, J. E. 2009. Advances in selected medicinal and aromatic plants indigenous to Africa. Journal of Medicinal Plants Research, 3(2), 086-095.
• Özhatay, N., Koyuncu, M., Atay, S., & Byfield, A. 1997. Türkiye’nin doğal tıbbi bitkilerinin ticareti hakkında bir çalışma. Doğal Hayatı Koruma Derneği Yayınları, İstanbul.
• Planta Europa: http://www.plantaeuropa.org/pe-EPCS-hot issues-MAP.htm, last accessed 10/09/2010.
• Polat, R., Çakılcıoğlu, U., Ertuğ, F., Satıl, F., 2012. An evaluation of ethnobotanical studies in Eastern Anatolia. Biodicon, 5(2): 23-40.
• Resmî Gazete, 2010. Sağlık bakanlığı, Geleneksel Bitkisel Tıbbi Ürünler Yönetmeliği, http://www.aifd.org.tr/wp-content/uploads/2016/08/6ekim.pdf
• Resmi Gazete, 2016. Sağlık bakanlığı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu, Türkiye İlaç ve Tıbbî Cihaz Kurumu tarafından 2016/8 sayılı "Aktarlar, Baharatçılar ve Benzeri Dükkânlar hakkında Genelge, http://www.saglikaktuel.com/haber/aktarlar-baharatcilar-ve-benzeri-dukkanlar-hakkinda-genelge-50843.htm
• Sarı, A. O., Oğuz, B., Bilgiç, A., Tort, N., Güvensen, A., & Şenol, S. G. 2010. Ege ve Güney Marmara bölgelerinde halk ilacı olarak kullanılan bitkiler. ANADOLU, J. of AARI, 20(2), 1-21.
• Schippmann, U., Leaman, D. J., & Cunningham, A. B. 2002. Impact of cultivation and gathering of medicinal plants on biodiversity: global trends and issues. Biodiversity and the ecosystem approach in agriculture, forestry and fisheries.
• Selvi, S., Satıl, F., Polat, R., & Çakılcıoğlu, U. 2012. Kazdağları'ndan (Balıkesir-Edremit) toplanan ve bölgedeki aktarlarda satılan tıbbi bitkiler üzerine bir araştırma. Kazdağları III. Ulusal Sempozyumu Bildirileri, 505-513.
• Tarım, 2016. Tarım Gıda Ve Hayvancılık Bakanlığı, Takviye Edici Gıdaların Onay İşlemleri Uygulama Talimatı,
• Tarım, 2017. Tarım Gıda Ve Hayvancılık Bakanlığı, 10 Nisan 2013 Tarihli Türk Gıda Kodeksi Baharat Tebliği, http://www.webtarimtv.gov.tr/HD2667_10-nisan-2013-tarihli-turk-gida-kodeksi-baharat-tebligi.html
• TBMM, 2017. 984 Sayılı Ecza Ticarethaneleriyle Sanat Ve Ziraat İşlerinde 984 Sayılı Kullanılan Zehirli Ve Müessir Kimyevi Maddelerin Satıldığı Dükkânlara Mahsus Kanun
• Tulukcu, E., & Sağdıç, O. 2011. Konya’da Aktarlarda satılan tıbbi bitkiler ve kullanılan kısımları. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 27(4), 304-308. Tuzlacı E. 2006. “Şifa Niyetine” Türkiye’nin Bitkisel Halk İlaçları. Alfa Yayınları, İstanbul, s.3-8
• URL-1 http://cografyaharita.com/haritalarim/4mkaradeniz-bolgesinin-bolumleri-haritasi.png , (Erişim Tarihi: 19.09.2017)
• Vehbi, V,. 2014. K.K.T.C.’de Aktarlarda Satılan Tıbbi Bitkiler ve Kullanılan Kısımları, Yakın Doğu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Farmasötik Botanik Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Lefkoşa
• Walter, S. 2001. Non-wood forest products in Africa. A regional and national overview. Les produits forestiers non ligneux en Afrique. Un aperçu régional et national. – Rome, FAO Forestry Department (Working Paper Walter, S. 2001/Document de Travail FOPW/01/1).
• Yiğit, Ş., S., 2014. Gaziantep ili Aktarlarında Satılan Bitkiler ve Etnobotanik Özellikleri, Gaziantep Üniversitesi ,Fen bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep
• Zeren, F., Arslan, N., & Özgen, Y. 2014. Çorum Aktarlarında Satılan Tıbbi Bitkiler. II. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu, 23-25.