THE HORSEMANSHIP SPORT IN KIRGHIZ THAT HAS LOST IT'S POPULARITY AND THE VARIATIONS IN TURKEY

Yıl 2000, Cilt: 5 Sayı: 2, 43 - 66, 14.04.2000

Mehmet Türkmen Harun Özmaden

Öz

Kirghiz,known as the most ancient tribe in the history, like the other Turkish tribes, has been mentioned together with the horse throughout the history. Horse had the major importance in their social, political, economical, religious life and in their military structure. Having an important role in the formation of their arts, literature, customs and tradition, horse hs been the most important thing in the determination of Kirghiz sport tradition.

Such importance of the horse in the historical and cultural unity has caused a number of horsemanship sports

to come into being.These sports, which formed, developed, deterrmined and shown according to the

steppe life style, have disappeared and lost their importance due to the fact that horse has lost it's historical role and because of the change in the social, economical and the political conditions. Kirghiz, that have lived on the lands that the ancient Turkish steppe culture formed and developed and determined their migration and accomodation areas, economical and social life fields according to this.is also the only tribe which has also protected the characteristic pecularity of Turkish nation. In addition to these, Kirghiz have the most potential knowledge and experience among the Great Asia Turkish people in the determination of the origin of the sports mentioned, in the examination from the theoric and practical point of view, in the reminding of the forgotten and almost forgotten and in the imitataion with the origanel names and unknown parts.

When approached from this point of view, it's can still be seen that nowadays , the sports such as Kız Oynak,

Kız Börü, Seyi Sunuş, Cılanaç Çarpışuu and Öpkü Çrpışuu which aren't organized and the sports such as

Sayış, At Toppi Oyondo, Çevken andAykır Çabış which were organized symbollically until recently, the sports

such as At Çaap Cooluktu Almay, At Sekirtmey, At Üstündö Oynoo, At Minip Kubalaşuu, Tay Cans, Kunan Çabuğ, Sürükleme, Cırga Tartuu and Ukuruk Salmay which are still organized but not frequently among Kirghiz.

These 18 Kirghiz traditional horsemanship sports and some of them, which was organized and done very often

in the past but not organized and done anymore, and which has lost it's popularity even if it is organized or dona, are come across the variations of Selçuk and Ottoman variation in Turkey, but some of them are never come across.

Anahtar Kelimeler

Kirghiz Culture, Kirghiz Riding History, Kirghiz Sports

KIRGIZLARDA POPÜLERLİĞİNİ YİTİRMİŞ GELENEKSEL BİNCİLİK SPORLARI İLE TÜRKİYE'DEKİ VARYANTLARI

Öz

Tarihte en
eski Türk kavmi olarak bilinen Kırgızlar, diğer Türk kavimleri gibi tarih
boyunca atla birlikte zikredilmişlerdir. Sosyal, siyasi, ekonomik, dini, askeri
yapı ve yaşayışlarında at baş rolü oynamıştır. Sanat, edebiyat, adet ve
geleneklerinin teşekkülünde mühim bir yer tutan at; Kırgız spor geleneğinin
belirlenmesinde de en büyük potansiyel varlık olmuştur. Atın tarihi ve kültürel
bütünlük içindeki bu ehemniyeti, çok sayıda binicilik sporlarının ortaya çıkmasına
vesile olmuştur. Bozkır hayat tarzına göre ortaya çıkan, şekillenen, gelişen ve
sergilenen bu sporlar; atın tarihi rolünü yitirmesi, sosyal, ekonomik ve siyasi
şartların değişmesiyle birlikte bir çoğu ortadan kalkmış ve popülerliğini
yitirmiştir.

Geçmişten
günümüze eski Türk bozkır kültürünün oluştuğu ve geliştiği coğrafyalarda yaşayan,
göçeri ve yerleşim yerlerini, iktisadi ve sosyal hayat sahalarını buna göre
tayin eden Kırgızlar; aynı zamanda Türk ulusunun karakteristik özelliklerini de
en fazla muhafaza eden kavim durumundadırlar. Bunların yanı sıra söz konusu sporların
kökenine inmede, teorik ve pratik açıdan incelenmesinde, unutulmuş ve
unutulmaya yüz tutmuşları gün ışığına çıkarmada, bilinmeyen yönleri ve orijinal
adlarıyla doğru yansıtma da Kırgızlar; Büyük Asya Türk halkları içerisinde en
potansiyel bilgi ve birikimlere sahiptirler.

Bu çerçevede
bakıldığında Kız Oynak, Kız Börü, Seyis Sunuş, Cılanaç Çarpışuu ve Öpkü Çarpışuu
sporlarının günümüzde yapılmadığı; Sayış, At Toppi Oyondo, Çevken ve Aykır Çabış
sporlarının yakın tarihe kadar az da olsa sembolik olarak yapıldıkları; At Çaap
Cooluktu Almay, At Sekirtmey, At Üstündü Oynoo, At Minip Kubalaşuu, Tay Carış,
Kunan Çabuğ, Sürükleme, Cırga Tartuu ve Ukuruk Salmay sporlarının yoğun
olmamakla birlikte hala Kırgızlar arasında yapıldıkları görülmektedir. Geçmişte
yoğun olarak yapılmış, günümüzde yapılmayan, az yapılan ve
yapılsa da eski popüleritesini yitirmiş olan, bu 18 adet Kırgız geleneksel
binicilik sporlarından bazılarının Selçuklu, Osmanlı ve
Türkiye de varyantlarına rastlanılmış, bazılarına ise rastlanılamamıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Kültürü, Kırgız Binicilik Tarihi, Kırgız Sporları

Kaynakça

• ABDIKALIKOV.A.; Yenişeyskiye kirgizi v. XVII veke, ilim yay. C C P Kırgızistan ilimler akademisi umumi Türkoloji ve Dunganoloji bölümü, Frunze 1968.
• ABDÜLAZİZ BEY; Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri (Adat ve merasim-i Kadime, Tabirat ve Muamelat- ı Osmaniye), İkinci Kitap, (Haz. K. Ansan- A. Günay), Belgesel 4, Tarih Vakfı Yurt Y, 49, istanbul 1995.
• ABRAMZON, S.M,; Tvorçestvo klrgizskogo naroda, Sov. Etnoğrafiya.t (c.) .3, Moskova-1990
• ABRAMZON, S.M.; Oçerki kulturı kirgiszkogo naroda, Frunze 1946
• ABRAMZON, S.M.; Etnografiçeskiye syujetı v klrgizskom epose "Manas" Sov. Etnografiya, no:2,1947