The Artemis Sanctuary of İnarası Cave (Burdur/Bucak)

Yıl 2024, , 97 - 135, 13.11.2024

Salih Soslu , Mustafa Çidem , Mücella Albayrak , Ayşegül Soslu

https://doi.org/10.37095/gephyra.1509774

Öz

İnarası is located within the borders of Taşyayla village in Bucak district of Burdur province. This place was discovered in 2008 by F. Gülşen from Burdur Museum, who went with the court committee to investigate the illegal excavation incident in İnarası; the registration efforts were completed in 2009, and the boundaries of the area were determined and added to the cultural inventory in 2014. The data obtained during the rescue excavations carried out in the cave, which was determined to be used as a sacred area and naos in 2016-2017, belong to the Late Neolithic Age and the Ottoman Period. One of the most striking issues in this study is the inscriptions. The first of the inscriptions is the one that documents that the sanctuary was dedicated to the goddess Artemis. The second inscription, it is learned that it is not the name of the person who had votived, but the name of his father. In addition, it is suggested that a fragmentary inscription containing the letters MHTPI˂O may have been associated with Meter Oreia or Demeter. Another important subject of the study is the architectural elements that provide important clues regarding the restitution of the two facade arrangements of the sanctuary. It is known that in the Anatolian theological tradition, the continuity of the cult was ensured by the identification of the Mother Goddess with the belief in Ephesian Artemis. For this reason, the presence of worship areas related to the Mother Goddess on the main rock surrounding the sacred area in İnarası and on the hill to the north, and the construction of the Artemis sacred area in the same region later, are important evidence of the continuity of the cult.

Anahtar Kelimeler

Pisidia, İnarası, theology, Artemis, cave cult, sanctuary

İnarası Mağarası Artemis Kutsal Alanı (Burdur/Bucak)

Öz

İnarası, Burdur İlinin Bucak ilçesine bağlı Taşyayla Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Güneydoğusunda Kremna, batısında Keraitai kentleri bulunmakta olup, her iki kentin territoryumuna yakındır. Dar açılı bir vadi içerisinde akan suyun kaynağına doğru giden bir patika ile kutsal alana ulaşılabilmektedir. Kutsal alan vadideki mağara açıklığının önündedir. Teolojik olarak inziva ve münzevi yaşamın yeridir. Burası 2008 yılında İnarası’ndaki kaçak kazı olayını incelemek üzere mahkeme heyetiyle birlikte giden Burdur Müzesi’nden F. Gülşen tarafından keşfedilmiştir. 2009 yılında tescil çalışmaları tamamlanmış olup, 2014 yılında alanın sınırları belirlenerek kültür envanterine eklenmiştir. Kutsal alan ve bu alanın naosu olarak kullanıldığı belirlenen mağarada, 2016-2017 yılları arasında gerçekleştirilen kurtarma kazılarında elde edilen veriler tarihsel olarak Geç Neolitik Çağ’dan Osmanlı Dönemi’ne dek uzanmaktadır. Bu veriler sikkeler, yazıtlar, seramikler, heykeltıraşlık eserleri, mozaik ve mimari unsurların yanı sıra metal ve cam buluntular, kemik objeler ve taş aletlerdir (yongalar ve çekirdekler). Bu çalışmada en dikkat çeken konulardan biri yazıtlardır. Yazıtlardan ilki, kutsal alanın tanrıça Artemis’e adandığını belgeleyen yazıttır. İkinci yazıttan ise adak adayan kişinin adı değil, babasının adı olduğu öğrenilmektedir. Ayrıca MHTPI˂O harflerinin bulunduğu kırık bir yazıt parçasının Meter Oreia ya da Demeter ile ilişkili olabileceği önerilmiştir. Çalışmanın bir diğer önemli konusu ise kutsal alanın iki cephe düzenlemesinin restitüsyonuna ilişkin önemli ipuçları veren mimari elemanlardır. Kutsal alanın mimarisi, restorasyona olanak verecek yapısal elemanlar ve düzenlemelere uygun olarak tasarlanmıştır. Artemis tapınma alanı, Pisidia Bölgesi’ndeki mağara-kutsal alan ilişkisi ve geleneksel bir Ana Tanrıça kültünün devamı açısından oldukça önemlidir. Çünkü Anadolu’nun teolojik geleneğinde Ana Tanrıça’nın Ephesos Artemis inancıyla özdeşleştirilmesiyle kültün devamlılığının sağlandığı bilinmektedir. Dolayısıyla İnarası’nda kutsal alanı çevreleyen ana kayada ve kuzeyindeki tepede Ana Tanrıça ile ilgili tapınma alanlarının bulunması ve daha sonra aynı bölgede Artemis kutsal alanının inşa edilmesi, kültün sürekliliğinin önemli kanıtlarıdır.

Anahtar Kelimeler

Pisidia, İnarası, teoloji, Artemis, mağara kültü, kutsal alan

Kaynakça

• Abbasoğlu, H. – İplikçioğlu, B. 1991. “Antik Termessos Kenti ve Çevresinde Epigrafya Araştırmaları.” AST 7, 209-214.
• Agelidis, S. 2009. “Cult and Landscape at Pergamon.” In: Ch. Gates – J. Morin – T. Zimmermann (edd.), Sacred Landscapes in Anatolia and Neighboring Regions. Oxford: Archaeopress, 47-54.
• Akın, Y. 2016. “Küçük Asya’da Dağ ve Mağara Tanrıları: Meter Oreia Kültü ve İlgili Yazıtlar.” In: N. E. Akyürek Şahin – M. E. Yıldız – H. Uzunoğlu (edd.), Eskiçağ Araştırmaları 8. Akron 10. Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 143-203.
• Akurgal, E. 1987. Anadolu Uygarlıkları. İstanbul: Phoenix.
• Alp, A. O. 2013. “Aksu – Zindan Mağarası ΜHTHP ΘΕΩΝ ΟΥΕΓΕΙΝΟΣ [MHTHP THEŌN OUEGEINOS] Kutsal Alanının Restitüsyonu.” Adalya 16: 119-140.
• Arlı, Y. 2022. Antik Dönem Çatı Kiremitleri. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Ateş, G. 2019. “Molla Mustafa Tepesi: Ein ländliches Felsheiligtum der Meter-Kybele im Umland von Pergamon.” Byzas 24: 227-239.
• Ateşlier, S. – Erdan, E. 2020. “A New Open-Air Sanctuary from Northern Caria.” Anatolia Antiqua 28: 97-117.
• von Aulock, H. 1970. “Kleinasiatische Münzstätten VI. Die römische Kolonie Komama in Pisidien.” JNG 20: 151-159.
• von Aulock, H. 1971. “Kleinasiatische Münzstätten VIII. Die römische Kolonie Olbasa.” JNG 21: 15-23.
• von Aulock, H. 1973. “Kleinasiatische Münzstätten X. Parlais in Pisidien.” JNG 23: 7-18.
• von Aulock, H. 1977. Münzen und Städte Pisidiens I. Tübingen: Verlag Ernst Wasmuth.
• von Aulock, H. 1979. Münzen und Städte Pisidiens II. Tübingen: Verlag Ernst Wasmuth.
• Aybek, S. – Gülbay, O. 2019. “The Cult of Zeus Krezimos at Metropolis. Previous Observations on the Sacred Area and Cult.” Byzas 24: 241-252.
• Bean, G. E. 1960. “Notes and Inscriptions from Pisidia II.” AS 10: 42-82.
• Becks, R. 2014. “İnarası – Ein neuer chalkolithischer Fundplatz im pisidischen Bergland.” IstMitt 64: 179-193.
• Brenk, B. 1986. “Ein frühchristliches Weihwasserbecken in Leiden.” In: O. Feld – F. W. Deichmann (edd.), Studien zur spätantiken und byzantinischen Kunst: Friedrich Wilhelm Deichmann gewidmet. Bonn: Habelt, 77-78.
• Buckler W. H. – Calder, W. M. – Guthire, W. K. C. 1933. Monumenta Asiae Minoris Antiqua, Monuments and Documents from Eastern Asia and Western Galatia IV. Manchester: Manchester University Press.
• Burkert, W. 1985. Greek Religion: Archaic and Classical. Oxford: Blackwell Publishing.
• Burkert, W. 1999. İlkçağ Gizem Tapıları. Ankara: İmge Kitabevi.
• Büyükkolancı M. 1996. Pisidia Bölgesi Tapınak Mimarisi. Ph.D. diss., İstanbul Üniversitesi.
• Coşkun Abuagla, A. 2012. “Tymandos Kentinden Beş Mezar Yazıtı.” In: B. Hürmüzlü – M. Fırat – A. Gerçek (edd.), Pisidia Araştırmaları I. Sempozyum Bildiri Kitabı (5-6 Kasım 2012). Isparta: SDÜ Araştırma Uygulama Merkezi, 344-355.
• Cousin, G. 1899. “Termessos de Pisidie.” BCH 23: 280-303.
• Çelgin, G. 1986. Eski Yunan Dininde ve Mitolojisinde Artemis. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Çelgin, A. V. 2002. “Termessos Tanrıları ve Kent Alanından Artemis’in Yeni Epithet ve Kültlerini Belgeleyen Üç Yazıt (Bir Ön Değerlendirme).” Adalya 5: 121-136.
• Çelgin, A. V. 2003a. “Termessos Egemenlik Alanında Artemis Kültleri I: Ahırtaş / Örentepe (Kelbessos) Antik Yerleşmesindeki ‘Artemis Kelbessis’ Kültü, Son Epigrafik Araştırmaların Katkılarına Bir Bakış.” Adalya 6: 119-140.
• Çelgin, A. V. 2003b. “Termessos Egemenlik Alanında Artemis Kültleri II: Keldağ / Göldağ (Neapolis) Antik Yerleşmesindeki ‘Aspalos-Artemis Akraia’ Kültü, Epigrafik ve Arkeolojik Veriler Işığında Bir Değerlendirme.” Adalya 6: 142-170.
• Dedeoğlu, J. 2005. “The Sanctuary at Zindan Mağarası in the Light of the New Archeological Evidence.” Gephyra 2: 95-102.
• Efendioğlu, T. 2010. Likya’da Yerel Tanrı ve Tanrıçalar. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Ekinci, H. A. – Zenger, Y. 2018. “İnarası Mağarası Kutsal Alanı Kurtarma Kazısı 2016.” MKKS 26, 131-142.
• Engels, B. 2019. “Kultpraxis, Aktuere und Atmosphäre in pergamenischen Grottenheiligtümern des 2. und 1. Jahrhundertsvor Christus”, Byzas 24: 117-143.
• Erdoğan, A. 2003. Phokaia Kaya Tapınakları. Ph.D. diss., Ege Üniversitesi.
• Fleischer, R. 1973. Artemis von Ephesos und verwandte Kultstatuen aus Anatolien und Syrien. Leiden: Brill.
• French, D. H. 1994. “Isinda and Lagbe.” In: D. French – A. Hall – N. Millner – S. Mitchell (edd.) Studies in the History and Topography of Lycia and Pamphylia in Memoriam A. S. Hall. Ankara: British Institute at Ankara, 53-92.
• Heberdey, R. 1934. “Termessos.” In: RE V/A, 1: 732-778.
• Hill, G. F. 1895. “Inscriptions From Lycia and Pisidia Copied by Daniell and Fellow.” JHS 15: 116-131.
• Hill, F. G. 1964. Catalogue of the Greek Coins of the Lycia, Pamphylia, and Pisidia. Bologna: A. Forni.
• Horsley, G. H. R. 1992. “The Mysteries of Artemis Ephesia in Pisidia: A New Inscribed Relief.” AS 42: 119-150.
• Horsley, G. H. R. 2007. The Greek and Latin Inscriptions in the Burdur Archaeological Museum. Ankara: British Institute at Ankara.
• Horsley G. H. R. – Mitchell, S. 2000. The Inscriptions of Central Pisidia. Bonn: Habelt.
• Howatson, M. C. 2013. Oxford Antikçağ Sözlüğü. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Hürmüzlü Korholt, B. – Tanrıver, Ö. 2016. “Antik Kaynaklar, Epigrafik ve Arkeolojik Veriler Işığında Kuzeybatı Pisidia Bölgesi’nin Kültürel Kimliği.” SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 37: 27-49.
• Imhoof-Blumer, F. 1902. Kleinasiatische Münzen II. Wien: Alfred Hölder.
• Imhoof-Blumer, F. 1977. Zur griechischen und römischen Münzkunde. New York: Olms, Hildesheim.
• Işık, F. 1999. Doğa Ana Kubaba, Tanrıçaların Ege’de Buluşması. İstanbul: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü.
• Işık, F. 2012. Uygarlık Anadolu’da Doğdu. İstanbul: Ege Yayınları.
• Işın, G. 2006. “Yumaklar Arpalık Tepe Küçük Buluntuları: Ön rapor.” AST 23, 125-135.
• İplikçioğlu, B. 1994. “Antik Termessos Kenti ve Çevresinde Epigrafya Araştırmaları.” In: XI. Türk Tarih Kongresi, 5-9 Eylül 1990. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 397-404.
• Karayaka, N. 2007. Helenistik ve Roma Döneminde Pisidia Tanrıları. İstanbul: Ege Yayınları.
• Kaya, D. 1998. “Mallos Antik Kenti Temizlik Çalışmaları.” MKKS 8: 303-321.
• Kaya, M. C. 2022. Kremna’dan Bir Grup Heykel ve Anadolu Roma Çağı Heykeltıraşlığı İçindeki Yerleri. Ph.D. diss., Akdeniz Üniversitesi.
• Kaya, M. C. – Arlı, Y. – Şahin, E. 2024. Burdur Arkeoloji Müzesi Teşhir Salonu, Serbest Heykeltıraşlık Eserler Kataloğu. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Koparal, E. 2019. “Frontier Sanctuaries and Rural Cult Places in the Khorai of Klazomenai and Teos.” Byzas 24: 333-354.
• Ladstätter, S. – Plattner, G. A. – Prochaska, W. – Tozzi, G. 2019. “The Provenance of the Meter Relief I 1108, Kunsthistorisches Museum Vienna.” ÖjH 88: 267-280.
• Lanckoronski, K. G. 1892. Städte Pamphyliens und Pisidiens, II Pisidien. Wien: F. Tempsky.
• Léger, R. M. 2015. Artemis and Her Cult, Department of Classics, Ancient History and Archaeology. Ph.D. diss., University of Birmingham.
• Lenger, S. D. 2011. “Arpalık Tepe Mağarası Kutsal Alanı’ndan Sikkeler.” Mediterranean Journal of Humanities 1/2: 145-149.
• Levick, B. 1970. “Dedications to Men Askaenos.” AS 20: 37-50.
• Machatschek, A. – Schwartz, M. 1981. Bauforschungen in Selge. Wien: Verlag der ÖAW.
• Mitchell, S. 1993. Anatolia, Land, Men, and Gods in Asia Minor II: The Rise of the Church. Oxford: Clarendon Press.
• Mitchell, S. 1995. Cremna in Pisidia, An Ancient City in Peace and in War. London: The Classical Press of Wales.
• Moretti, G. 1926a. “In-Daghinda Qogia.” ASAA 6/7: 509-546.
• Moretti, G. 1926b. “Le Grotte Sacree di Iuvadja.” ASAA 6/7: 547-554.
• Nohlen, K. – Radt, W. 1978. Kapıkaya. Ein Felsheiligtum bei Pergamon. Altertümer von Pergamon XII. Berlin: de Gruyter.
• Oliver, A. 1994. “Group of Eight Drinking Vessels.” In: A Passion for antiquities: ancient art from the collection of Barbara and Lawrence Fleischman. California: Paul Gety Museum, 227-233.
• Onasch, K. 1981. Liturgie und Kunst der Ostkirche in Stichworten: unter Berücksichtigung der Alten Kirche. Wien: H. Böhlau.
• Onur, F. – Kılıç-Aslan, S. 2021. “New Inscriptions from Aloanda in Lycia.” Gephyra 21: 1-45.
• Oster, R. E. 1990. “Ephesus as a Religious Center under the Principate, I, Paganism before Constantine.” In: ANRW II 18/3: 1661-1727.
• Özcan, F. 2019. “Natur und Kult in Anatolien.” Byzas 24: 369-385.
• Özgünel, C. 2005. “Erythrai Antik Yerleşimi 2003 Sezonu Yüzey Araştırmaları.” AST 22: 245-250.
• Pace, B. 1921. “La zona costiera da Adalia a Side.” ASAA 3 (1916-1920): 29-71.
• Paribeni, R. – Romanelli, P. 1914. “Studi e rierche archeologische nell’Anatolia meridionale.” MonAnt 23: 5-277.
• Ramsay, W. M. 1883. “The Graeco-Roman Civilisation in Pisidia.” JHS 4: 23-45.
• Ramsay, W. M. 1895. The Cities and Bishoprics of Phrygia I. Oxford: Clarendon Press.
• Ramsay, W. M. 1906. “The Tekmoreian Guest- Friends: An Antichristian Society on the Imperial Estates at Pisidian Antioch.” Studies in the History and Art of the Eastern Provinces of the Roman Empire 9: 305-377.
• Ramsay, W. M. 1912. “The Tekmoreian Guest-Friends.” JHS 32: 151-170.
• Rogers, G. M. 2012. The Mysteries of Artemis of Ephesos. London: Yale University Press.
• Roller, L. E. 1999. In Search of God the Mother, The Cult of Anatolian Cybele. California: University of California Press.
• Roller, L. E. 2004. Ana Tanrıçanın İzinde. Anadolu Kybele Kültü. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Schwenn, F. 1922. “Kybele.” In: RE, XI/2: 2250-2298.
• SNG von Aulock. 1957-1967. Sylloge Nummorum Graecorum Deutschland. Sammlung Hans von Aulock. Berlin: Gebr. Mann.
• Sterrett, J. R. S. 1888a. An Epigraphical Journey in Asia Minor. Boston: Damrell and Upham.
• Sterrett, J. R. S. 1888b. The Wolfe Expedition to Asia Minor. Boston: Damrell and Upham.
• Takmer B. – Gökalp, N. 2005. “Inscriptions from the sanctuary of Μήτηρ Θεῶν Ουεγεινος [Mētēr Theōn Ouegeinos] at Zindan Mağarası I.” Gephyra 2: 103-113.
• Talloen, P. 2015. Cult in Pisidia: Religious Practice in Southwestern Asia Minor from Alexander the Great to the Rise of Christianity. Belgium: Brepols.
• Talloen, P. 2019. “The Rock Sanctuary. Nature, Cult and Marginality in the Periphery of Sagalassos.” Byzas 24: 177-199.
• Tamsü Polat, R. 2010. “Yeni Buluntular Işığında Phryg Kayaaltarları ve Bir Tipoloji Önerisi.” Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/1: 203-222.
• Theodossiev, N. 2002. “Mountain Goddesses in Ancient Thrace.” Kernos 15: 325-329.
• Tüfekçi Sivas, T. 2005. “New Phrygian Rock Cut Monuments from Western Phrygia and Observations on their Cult Functions.” In: A. Çilingiroğlu – G. Darbyshire (edd.), The Proceedings of the Fifth Anatolian Iron Ages Colloquium held at Van, 6-10 August, 2001. Ankara: British Institute at Ankara, 217-227.
• Üreten, H. 2004. “Hellenistik Dönem Pergamon Kenti Tanrı ve Kültleri.” Tarih Araştırmaları Dergisi 22/35: 185-214.
• Vermesaren, M. J. 1987. Corpus Cultus Cybelae Attidisque I, Asia Minor. Leiden: Brill.
• Wernicke, K. 1895. “Artemis.” In: RE, II/1: 1336-1440.
• Woodward, A. M. – Ormerod, H. A. 1910. “A Journey in South-Western Asia Minor.” BSA 16: 76-136.
• Zenger, Y. – Albayrak, M. – Ekinci, H. A. 2019. “Burdur, Bucak, 2017 Yılı İnarası Mağarası Kurtarma Kazısı.” MKKS 27, 295-308.