TÜRKİYE ŞEKER SANAYİNİN ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ANALİZİ

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 14, 478 - 498, 07.09.2018

Hüseyin Daştan

Öz

Pancardan şeker üreten ülkeler
arasında önemli bir yere sahip olan Türk şeker sanayinin daha iyi bir konuma
gelmesi rekabet avantajı sağlamasıyla mümkün olabilecektir. Rekabet avantajı
elde etmek, performansın bileşenleri olan verimlilik ile etkinliği ölçmek ve
denetlemekle sağlanabilir. Bu çalışmanın temel amacı, 1990-2010 dönemi için
Türk şeker sanayisinde faaliyet gösteren fabrikaların etkinlik ve
verimliliklerini ölçmek ve etkin olmayan firmaların etkin konuma gelebilmeleri
için girdi ve çıktılarında yapmaları gereken düzenlemeleri ortaya koymaktır.

Bu amaçları gerçekleştirmek üzere
1990-2010 dönemine ait panel verilerin kullanıldığı çalışmada Veri Zarflama
Analizi ve Malmquist Toplam Faktör Verimliliği İndeksi yöntemleri her bir dönem
için ayrı ayrı uygulanmış, teknik etkinlikteki değişme, teknolojik değişme ve
toplam faktör verimliliğindeki değişme indeksleri hesaplanmıştır. Ayrıca,
Stokastik Sınır Yaklaşımı yardımıyla stokastik sınır üretim fonksiyonu
tahmininde bulunulmuştur.

Sonuç olarak, 1990–2010 yılları
arasında Türk şeker endüstrisinin toplam faktör verimliliğindeki değişmenin
yanısıra, CCR ve BCC modellerine dayalı olarak teknik etkinlik ve ölçek
etkinliği değerleri tespit edilmiştir. İç Anadolu Bölgesinde üretim
faaliyetinde bulunmanın, fabrikanın özel sektör mülkiyetinde olmasının ve
günlük işlenen pancar miktarının etkinliği arttırdığı görülmüştür. 

Anahtar Kelimeler

Etkinlik, Verimlilik, Türk Şeker Sektörü, Veri Zarflama Analizi, Stokastik Sınır Yaklaşımı

Kaynakça

• Aigner, D. J., Lovell, C. A. K. and Schmidt, P. (1977). “Formulation and Estimation of Stochastic Frontier Production Function Models”, Journal of Econometrics, 6, pp. 21-37.
• Meeusen, W. and Broeck, J. V. (1977). “Efficiency Estimation from Cobb-Douglas Production Functions with Composed Error”, International Economic Review, 18, pp. 435-444.
• Anderson, D. R., Sweeney, D. J. and Williams, T. A. (2001). “Hastane Performansını Belirlemede Veri Zarflama Analizi”, (Çev. Mehpare Timor), İ.Ü. İşletme Fakültesi Dergisi, Cit: 30, Sayı: 1, ss. 69-70.
• Akıncı Kılıç, S. (2008). Örgütlerin Verimlilikleri ile ISO14001 Kapsamında Sosyal Sorumluluklarını Gerçekleştirme Dereceleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Şeker Fabrikalarında Bir Uygulama, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aslan, Ş. (2001). “Performans Ölçümünde Kıyaslama Yöntemi Olarak Veri Zarflama Analizinin Kullanımı: Türkiye Şeker Fabrikaları Örneği”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 21, Sayı: 1, ss. 383-396.
• Balcılar, M. ve Çokgezen, M. (2003). “Comparative Technical Efficiencies of State and Privately Owned Sugar Plants in Turkey”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, No: 8, ss. 167-179.
• Banker, R. D. (1992). “Estimation of Returns to Scale Using Data Envelopment Analysis”. European Journal of Operational Research, 62 (1), 74-84.
• Banker, R. D., Charnes, A. and Cooper, W. W. (1984). “Some Models for Estimating Technical and Scale Efficiencies in Data Envelopment Analysis”, Management Science, Vol: 30, No: 9, September, pp. 1078-1092.Benli Keskin, Y. (2006). İstanbul Menkul Kıymetler Borsası İmalat Sanayi İçin Etkinlik ve Toplam Faktör Verimliliği Analizi, Ankara, Seçkin Yayıncılık.
• Berger, A. and Humphrey, D. B. (1997). “Efficiency of Financial Institutions: International Survey and Directions for Future Research”, European Journal of Operational Research, Vol: 98, pp. 175-212.
• Boussofiane, A., Dyson, R. and Rhodes, E. (1991). “Applied Data Envelopment Analysis”, European Journal of Operational Research, II, No: 6, pp. 1-15.
• Bozdağ, E. G. (2007). Şeker Sanayinde İktisadi Etkinlik: Avrupa Birliği-Türkiye Karşılaştırması, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Büyükkılıç, D. ve Yavuz, İ. (2005). İmalat Sanayinde Toplam Faktör Verimliliği: Teknik Değişim, Teknik Etkinlik (1994-2001). MPM Yayınları No: 685. Ankara: MPM.
• Charnes, A., Cooper, W. W. ve Rhodes E. (1978). “Measuring the Efficiency of Decision Making Units”. European Journal of Operational Research, II, 429-444.
• Charnes, A., Cooper, W. W. ve Rhodes, E. (1981). “Evaluating Program and Managerial Efficiency: An Application of Data Envolopment Analysis to Program Follow Through”. Management Science, 27 (6), 668-697.
• Coelli, T. J., Rao, D. S. P., O’Donnell, C. J. and Battese, G. E. (1998). An Introduction to Efficiency and Productivity Analysis, Kluwer Publication, Second Edition, Boston.
• Cooper W. W., L. M. Seiford, K. Tone, DEA; A Comprehensive Text with Models, Applications, References and DEA-Solver Software, Kluwer Academic Publishers, Boston, 2000, s. 2.
• Cooper, W. W., Seiford, L. M. and Zhu, J. (2004). Data Envelopment Analysis: History, Models and Interpretations, in Handbook on Data Envelopment Analysis, (Chapter 1, 1-39), Kluwer Academic Publishers, Boston.
• Çakmak Erol H., Hasan Dudu, Nadir Öcal, Türk Tarım Sektöründe Etkinlik: Yöntem ve Hanehalkı Düzeyinde Nicel Analiz, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı, Ankara 2008, s. 27.
• Çoban, O., Doğanalp, N. ve Yıldırım, E. (2009). “Veri Zarflama Analizi Yardımıyla Şeker Endüstrisinde Faaliyet Gösteren İşletmelerin Karşılaştırmalı Bir Analizi: Konya Şeker Endüstrisi Örneği”, 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, Atatürk Üniversitesi İİBF, Ekonometri Bölümü, Palandöken/Erzurum.
• Deliktaş, E. (2002). “Türkiye Özel Sektör İmalat Sanayinde Etkinlik ve Toplam Faktör Verimliliği Analizi”. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Gelişme Dergisi, 29 (3-4), 247-284.
• Demirci, S. (2001). Şeker Fabrikalarının Performans Analizi ve Toplam Faktör Verimliliklerinin Ölçümü: Malmquist İndeks Yaklaşımı, Tarımsal Araştırma Enstitüsü Proje Raporu No: 17, Ankara.
• Demirtaş, E. A. (2011). “A Data Envelopment-Based Clustering Approach for Public Sugar Factories in Privatizing Process”, Hindawi Publishing Corporation, Mathematical Problems in Engineering, Volume 2011, Article ID 946549.
• Deprins, D., Simar, L. and Tulkens, H. (1984). “Measuring Labor Efficiency in Post Offices” in M. Marchand, P. Pestieau and H. Tulkens (eds.), The Performance of Public Enterprises: Normative, Positive and Emprical Issues, Amsterdam, North Holland, pp. 243-267.
• Ersun, C., Müftüoğlu, H. ve Güzel, H. T. (1997). Türkiye’de Şeker ve Şeker Pancarı Üretiminde Mevcut Durum Sorunlar ve Çözüm Önerileri, İstanbul Ticaret Odası, No: 12, İstanbul.
• Greene, W. M. (1980a). “Maximum likelihood Estimation of Econometric Frontier Functions”, Journal of Econometrics, 13(1), pp. 27-56.Greene, W. M. (1990). “A Gamma-Distributed Stochastic Frontier Model”, Journal of Econometrics, 46, pp. 141-163.
• İçöz, Y. (2004). “Verimlilik”, T.E.A.E. Bakış, Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü Dergisi, Sayı: 5.Jondrow, J., Lovell, C. A. K., Materov, I. S. and Schmidt, P. (1982). “On the Estimation of Technical Inefficiency in the Stochastic Frontier
• Production Function Model”, Journal of Econometrics, 23, pp. 269-274.Mulwa, M. R., Emrouznejad, A. and Murithi, F. M. (2009). “Impact of Liberalization on Efficiency and Productivity of Sugar İndustry in Kenya”, Journal of Economic Studies, Vol: 36, No: 3, pp. 250-264.
• Pourkazemi, M. H., Ghazanfari, S. (2005). “Evalution of Efficiency of Sugar Industry In Iran Using Data Envelopment Analysis”, Journal of Economic Research, Vol: 22, pp. 69-90.
• Raheman, A., Qayyum, A., and Afza, T. (2010). "Efficiency Dynamics of Sugar Industry of Pakistan", The Pakistan Development Review, Vol: 48, Issue: 4, pp. 921-938.
• Singh, S. P. (2006a). “Technical and Scale Efficiencies in The Indian Sugar Mills: An Inter-State Comparison”, The Asian Economic Review, Vol. 48 (1), pp. 87-100.
• Singh, S. P. (2006b). “Efficiency Measurement of Sugar Mills in Uttar Pradesh”, The ICFAI Journal of Industrial Economics, Vol. 3 (3), pp. 22-38.
• Sloman, J. (2003). İktisat Mikro, Bilim Teknik Yayınevi, İstanbul.
• Stancheva, N. and Angelova, V. (2004). “Measuring the Efficiency of University Libraries Using Data Envelopment Analysis”, Inforum 2004: 10. Conference on Professional Information Resources, pp. 1-6
• Sueyoshi, T. (1992). “Measuring Technical, Allocative and Overall Efficiencies Using a DEA Algorithm”, Journal of the Operational Research Society, Vol: 43, No: 2, pp. 141-155.
• Şahin, İ. ve Özgen, H. (2004). “Sağlık Bakanlığı İl Devlet Hastanelerinin Karşılaştırmalı Verimlilik Analizi”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, Cilt: 3, ss. 41-64.
• Taymaz, E. (2001). Ulusal Yenilik Sistemi: Türkiye İmalat Sanayiinde Teknolojik Değişim ve Yenilik Süreçleri, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, TÜBİTAK/TTG/DİE, Ankara.
• Tuna, Y. (1993). Tarımda Verimlilik Artışının Ekonomik Sonuçları: Türkiye ile İlgili Bir Değerlendirme, MPM Yayınları, No: 487, Ankara.Kalirajan, K. and Shand, R. T. (1999). “Frontier Production Functions and Technical Efficiency Measures”, Journal of Economic Surveys, 13(2), pp. 149-172.
• Keskin Gülşen. (2005). “AB’de Şeker Politikasındaki Değişiklikler, Bioethanol Üretiminin Önemi ve Türkiye”, Ekonomi, İşletme,Uluslararası İlişkiler ve Siyaset Bilimi Dergisi, Volume:5, Number:1-2, , s. 1.
• Kök Recep, E. Deliktaş, Endüstri İktisadında Verimlilik Ölçme ve Strateji Geliştirme Teknikleri, (1. Baskı), Dokuz Eylül Üniversitesi Matbaası, İzmir 2003, s. 271.
• Kök, R. ve Yeşilyurt, M. E. (2006). “İlk Beş Yüz İmalat Sanayi Kuruluşunun Etkinlik Analizi ve Sigma Yakınsaması-Türkiye Örneği: 1993-2000”, İktisat/İşletme ve Finans Dergisi, Yıl: 21, Sayı: 249, ss. 46-60.
• Yavuz, İ. (2001). Sağlık Sektöründe Etkinlik Ölçümü (Veri Zarflama Analizine Dayalı Bir Uygulama). MPM Yayınları No: 654, Ankara: MPM.
• Yaylalı, M. (2004). Mikroiktisat. İstanbul: Beta Yayınevi.
• Yıldız, A. (2005). “İMKB’de İşlem Gören Şirketlerin Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi ve Malmquist Endeksi Yöntemleri ile Değerlendirilmesi”, 9. Ulusal Finans Sempozyumu, Nevşehir, ss. 285-315.