OSMANLI DÖNEMİNDE ULUKALE KÖYÜ

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 2, 1 - 40, 21.12.2018

Enver Çakar

Öz

Bu çalışmada, bugün Tunceli ilinin Çemişgezek ilçesine bağlı bir kırsal yerleşim birimi olan Ulukale Köyü’nün Osmanlı dönemindeki, idari, demografik ve ekonomik yapısı incelenmiştir. Çalışmada, başlıca kaynaklar olarak Osmanlı arşiv belgeleri kullanılmıştır.

1515 yılında Çemişgezek’le birlikte Osmanlı yönetimine geçen Ulukale Köyü, aynı adla anılan nahiyenin de merkezi olarak, tarihi kalesi, değirmeni, boyahanesi ve hanıyla çevresindeki köylere nazaran daha üstün bir konumdaydı. Buraya Müslüman Türk nüfusun iskânı 1524-1540 yılları arasında gerçekleşmiştir. Fakat onların nereden geldikleri ve hangi aşirete mensup oldukları konusunda kaynaklar-da bir bilgi yoktur.

Osmanlı Döneminde Ulukale, tarım ve hayvancılığın ön planda olduğu tipik bir Anadolu yerleşmesi özelliğini taşıyordu. Köyde vergiye konu olan başlıca ürünler, buğday, arpa, darı, üzüm ve pamuktu. Coğrafi yapısının müsait olması sebebiyle köyde hayvancılık da yaygın olarak yapılmaktaydı. Büyük ve küçükbaş hayvanların yanı sıra, arıcılık köyün ekonomik faaliyetleri arasında yer alıyordu. Ancak bugün Ulukale’nin en önemi geçim kaynağını oluşturan dut yetiştiriciliği Osmanlı döneminde pek yaygın değildi. Dolayısıyla bu ürünün köy ekonomisinde ağırlığını hissettirmesi Cumhuriyet Döneminde mümkün olmuştur. Köyde daha önce mevcut olan bağlar ise zamanla ortadan kalkmıştır.

Ulukale’nin tarihi yapıları, eski bir kale kalıntısıyla, cami, kilise, çeşme ve Ferruhşad Bey’e ait bir türbeden ibarettir. Fakat çeşme ve yakın zamanda restore edilen Ferruhşad Bey Türbesi haricindeki yapılar bugün harap durumdadır. Köyde Osmanlı döneminde iki defa cami yaptırılmış, bunlardan ilki zamana yenilerek yıkılırken, ikincisi 1994 yılında meydana gelen terör saldırısı sırasında yakılarak harabeye çevrilmiştir. Bugünkü cami ise köyün yeniden kurulduğu alanda inşa edilmiştir ve tarihi bir vasfı yoktur. Bununla birlikte, sarp bir tepenin altında kurulmuş olan köy yerleşmesi de camisiyle birlikte yandığından, eski evlerden geriye pek bir şey kalmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Tunceli, Çemişgezek, Ulukale, köy

Ulukule Village During The Ottoman Period

Öz

In this study, the administrative, demographic and economic structure of Ulukale Village, a rural settlement unit in Çemişgezek District of Tunceli province, was examined. Ottoman archive documents were used as the main sources for this manuscript.

Ulukale village, which had been administered by Çemişgezek in 1515, was also the center of nahiyeh, the historical castle, the mill, the paint shop and the surrounding villages. The settlement of the Muslim Turkish population was realized between 1524-1540. But there is no sufficient information about where they came from and tribe.

Ulukale was a typical Anatolian settlement in which agriculture and animal husbandry were at the forefront during the Ottoman period. The main products in the village were wheat, barley, millet, grapes and cotton. Due to the availability of the geographical structure of the village livestock was also made widely. In addition to large and small animals, beekeeping was among the economic activities of the village. Today, however, the most important source of livelihood in Ulukale mul-berry cultivation was not widespread during the Ottoman period. Therefore, it was possible to make this product feel its weight in the village economy during the Republican period. The vineyards that were present before in the village have disappeared over time.

Ulukale's historical structures consist of a mausoleum belonging to the mosque, church, fountain and Ferruh Bey, with an old castle ruin. However, structures other than the fountain and the recently restored Ferruh Bey mausoleum are in ruins today. In the village, the mosque was built twice during the Ottoman period, the first was defeated by the time and the second was burned and turned into ruins during the terrorist attack in 1994. Today's mosque was built in the area where the village was founded and there is no historical significance. However, the village settlement, which was built under a steep hill, burned down with its mosque, and there was almost nothing left from old houses.

Anahtar Kelimeler

Tunceli, Çemigezek, Ulukale, village

Kaynakça

• ACUN, Fatma (2000), “Osmanlı Tarihi Araştırmalarının Genişleyen Sınırları: Defteroloji”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 1, İstanbul, s. 319-332.
• AKSIN, Ahmet (1999), 19. Yüzyılda Harput, Elazığ.
• BAYKARA, Tuncer (1988), Anadolu'nun Tarihi Coğrafyasına Giriş, I. Anado-lu'nun İdarî Taksimatı, Ankara.
• BEYDİLLİ, Kemal (2013), “Yûsuf Ziyâ Paşa”, DİA, c. 44, İstanbul, s. 34-37.
• ÇELİK, Kürşat (2014), “Keban’da Yusuf Ziya Paşa Külliyesi Vakfı”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, I/1, Elazığ, s. 49-64.
• ÇOBANOĞLU (2013), “Yûsuf Ziyâ Paşa Külliyesi”, DİA, c. 44, İstanbul, s. 37-38.
• DARLING, L. T. (1996), Revenueraising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1500-1660, Leiden.
• EMECEN, Feridun (1993), “Çift Resmi”, DİA, 8, İstanbul, s. 309-310.
• EMECEN, Feridun M. (1991), “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Tahrir Defter-leri”, Tarih ve Sosyoloji Semineri, 28-29 Mayıs 1990: Bildiriler, İstanbul, s. 149-155.
• EMECEN, Feridun-ŞAHİN, İlhan (1999), “Osmanlı Taşra Teşkilatının Kay-naklarından 957-958 (1550-1551) Tarihli Sancak Tevcih Defteri”, Belgeler (Türk Tarih Belgeleri Dergisi), XIX/23, Ankara, s. 58-121.
• İNALCIK, Halil (1993), “Köy, Köylü ve İmparatorluk”, Osmanlı İmparator-luğu-Toplum ve Ekonomi, İstanbul, s. 1-14.
• İNALCIK, Halil (1954), Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara.
• İNALCIK, Halil (2012), “Timar”, DİA, c. 41, İstanbul, s. 168-173.
• KALLEK, Cengiz (2002), “Kile”, DİA, c. 25, Ankara, s. 568-571.
• KALLEK, Cengiz (2004), “Men”, DİA, c. 29, Ankara, s. 105-107.
• KARPAT, H. Kemal (2003), Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Tarih Vakfı Yay., İstanbul.
• KILIÇ, Orhan (1997), 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Elazığ.
• KUBAN, Doğan (1970), “1968 Yazında Keban Barajı Bölgesinde Köy Mimarisi İncelemeleriyle İlgili Ön Rapor”, 1968 Yaz Çalışmaları, Ankara.
• KUNT, Metin (1978), Sancaktan Eyâlete, 1550-1650 Arasında Osmıanlı Üme-râsı ve İl İdâresi, İstanbul.
• LOWRY, H. W. (1992), Studies in Defterology: Ottoman Society in the Fifteenth and Sixteenth Centuries, İstanbul.
• ÖZ, Mehmet (2007), “Reâyâ”, DİA, c. 34, İstanbul, s. 490-493.
• ÖZ, Mehmet (2010), “Tahrir”, DİA, c. 39, İstanbul, s. 425-429.
• ÖZ, Mehmet (1991), “Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler”, Vakıflar Dergisi, 22, Ankara, s. 429-439.
• ÖZCAN, Abdülkadir (2007), “Redif”, DİA, c. 34, İstanbul, s. 523-526.
• ÖZEL, Oktay (2000), “Avârız ve Cizye Defterleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, (haz. Halil İnalcık-Şevket Pamuk), Ankara, s. 35-50.