19. Yüzyılın Ortalarında Arapgir Esnafı

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 13, 1 - 31, 11.05.2020

Enver Çakar

Öz

Bugün Malatya iline bağlı bir ilçe merkezi olan Arapgir, 19. yüzyılda özellikle kumaş dokumacılığı ve ticaretinde oldukça önemli bir konuma sahipti. Manusa ve gezi adlı kumaşlarıyla ünlü olan bu kasaba, çoğunluğu oluşturan Müslümanların yanı sıra, önemli sayıda gayrimüslim nüfusu da barındırıyordu. Fakat kasabadaki ekonomik faaliyetler (zanaat ve ticaret) ağırlıklı olarak gayrimüslimlerin elindeydi.
Arapgir’de aynı işi yapan esnaf, zanaatkâr ve tüccarlar, kendi içlerinden seçtikleri bir şeyh veya kethüdanın yönetiminde teşkilatlanmışlardı. Fakat bu yöneticiler, sadece kendilerinin de mensup oldukları esnaf grubunu değil, aynı zamanda benzer işle meşgul olan birden çok esnaf grubunu da temsil ediyorlardı. Ayrıca kasaba ve köylerdeki bütün esnafları hükümet nezdinde temsil eden bir bazarbaşıları da vardı.
İmparatorluk genelinde olduğu gibi, Arapgir’deki bütün esnaf, zanatkâr ve tüccarlar, belirli aralıklarla, kendileri ve işortakları için genellikle meslektaşları arasından birer kefil göstermek zorundaydılar. Ayrıca, yanlarında çalıştırdıkları kalfa ve çıraklarına da kendileri kefil olurlardı.
Bu çalışmada, 1847 (Hicrî 1263) tarihli bir esnaf kefalet defteri kaynak olarak kullanılmak suretiyle, Arapgir Kazası esnafı incelenmiştir. Bu bağlamda, Arapgir’de ve bazı köylerinde faaliyet gösteren esnaf çeşitleri, sayıları ve iş ortaklıkları ile her esnaf grubu içinde yer alan usta, kalfa ve çırak sayıları üzerinde durulmuş; bir ustanın yanında yardımcı eleman olarak çalışan çırak ve kalfaların ustalarıyla olan akrabalık bağları da tespit edilmeye çalışılmıştır.
Anahtar kelimeler: Arapgir, esnaf teşkilatı, kefalet defteri, usta, kalfa, çırak.

Anahtar Kelimeler

Arapgir

Arapgir’s Artisans in the Middle of the 19th Century

Öz

Arapgir, today a district center of Malatya province, had a very important position in the 19th century, especially in cloth weaving and trade. This town, famous for its fabrics called manusa and gezi, comprised the majority Muslims, but also housed a significant number of non-Muslim populations there. But the econo-mic activities (craft and trade) in the town were predominantly in the hands of non-Muslims.
The tradesmen, artisans and merchants who did the same work in Arapgir were organized under the direction of a sheikh or kethuda of their choice. But these managers represented not only the group of tradesmen to whom they belonged, but also the group of tradesmen who were engaged in similar work. They also had a “bazarbaşı” who represented all the shopkeepers in the towns and villages before the government.
As it was the comman throughout the Empire, all tradesmen, artisans and traders in Arapgir had to show a guarantor for themselves and their associates, usually among their colleagues, at regular intervals. They would also vouch for the journeymen and apprentices they employed with them.
In this study, the artisan surety records dated 1847 (Hijri 1263) was used as a source, examined the tradesmen of the Arapgir crash. In this context, the types, numbers and business partnerships of artisans also the number of masters, journey-men and apprentices in each group of tradesmenin in Arapgir and some near villa-ges were focused in this study. The relationship between apprentices and journey-men working as assistants alongside a master was also tried to be determined.

Anahtar Kelimeler

Arapgir, trades organization, artisan surety records, master

Kaynakça

• AINSWORTH, William Francis, Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea, and Armenia, c. II, 1842, London. BARDİZAKTSİ, Vahan, Boğos Natanyan, Karekin Sırvantsdyants, Palu, Harput 1878, Çarsancak, Çemişgezek, Çapakçur, Erzincan, Hizan ve Civar Bölgeler-Raporlar, c. II, (çev. Sirvart Malhasyan, Arsen Yarman), Derlem Yay., İstanbul, 2010. CUINET, Vital, La Turquie D’Asie Géographie Administrative, Tome Deuxieme, Paris, 1891. 4. Sözlük ve Ansiklopediler ŞEMSEDDİN SÂMÎ, Kâmûsü’l- A‘lâm, c. 4, İstanbul, 1311. ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-ı Türkî, İstanbul, 1989. 5. Araştırma ve İncelemeler AKPINARLI, H. Feriha, Ebru Çatalkaya Gök, “Geleneksel Manusa Dokumalarının Teknik, Motif Analizi ve Yeniden Uygulanması”, İdil, 5/20 (2016), s. 1123-1144. AKSIN, Ahmet, 19. Yüzyılda Harput, Elazığ, 1998. AKSIN, Ahmet, Erdal Karakaş, “Nüfus İcmal Defterine Göre 19. Yüzyılda Arapgir”, OTAM Dergisi, 13, Ankara, 2002, s. 91-125. BEHAR, Cem, Bir Mahallenin Doğumu ve Ölümü (1494-2008)-Osmanlı İstanbulu’nda Kasap İlyas Mahallesi, YKY, İstanbul, 2014. ÇAĞATAY, Neşet, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, TTK, Ankara, 1989. ÇELİK, Şenol, “1261/1845 Tarihli Harput Kefalet Defteri ve Bu Deftere Göre XIX. Yüzyılın Ortalarında Harput Şehri”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, I/1, Elazığ, 2014, s. 21-47. DARKOT, Besim, “Arapkir”, İslam Ansiklopedisi, c. I, s. 553-554. DEMİREL, Ömer, II. Mahmud Döneminde Sivas’ta Esnaf Teşkilâtı ve Üretim-Tüketim İlişkileri, KBY, Ankara, 1989. GÖYÜNÇ, Nejat, “Diyarbekir Beylerbeyiliği’nin İlk İdarî Taksimatı”, İÜEF Tarih Dergisi, 23, İstanbul, 1969, s. 23-34. HALAÇOĞLU, Yusuf, “Arapkir”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 3, İstanbul, 1991, s. 328-329. KAL’A, Ahmet, “Esnaf”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 11, İstanbul, 1995, s. 423-430. KALLEK, Cengiz, “Pazar”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 34, İstanbul, 2007, s. 194-203. KARAKAŞ, Erdal, “Arapgir’in Kuruluş ve Gelişmesi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8/1, Elazığ, 1996, s. 175-190. KILIÇ, Orhan, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdarî Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Elazığ, 1997. KIRLI, Cengiz, Devlet ve İstatistik: Esnaf Kefalet Defterleri Işığında III. Selim İktidarı; içinde: Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi, (ed. Seyfi Kenan), İSAM Yayınları, İstanbul, 2010, s. 183-212. KOYUNCU, Nuran, “Osmanlı Devleti’nde Esnaf Gediklerinin Hukuki Esasları, Gelişimi ve İlgası”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26/2 (2018), s. 47-76. KUNT, İ. Metin, Sancaktan Eyalete 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1978. QUATAERT, Donald, 19. Yüzyıla Genel Bakış: Islahatlar Devri 1812-1914, içinde: Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarih, (ed. Halil İnalcık, Donald Quataert), c. 2, (çev. Ayşe Berktay, Süphan Andıç, Serdar Alper), Eren Yayınları, İstanbul, 2004, s. 885-1051. MANTRAN, Robert, 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul, Kurumsal, İktisadi, Toplumsal Tarih Denemesi, c. I-II, TTK, Ankara, 1990. ÖZDEMİR, Rifat, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, KBY, Ankara, 1986. ÖZDEMİR, Rifat, Antakya Esnaf Teşkilâtı (1709-1860), Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, Antakya, 2002. ŞEN, Korkmaz, Arapgir İlçesinin Tarihçesi ve Kültür Varlıkları, Akademisyen Kitabevi, Ankara, 2018. YARDIMCI, Kevser Gürcan, “Osmanlı Dönemi Dokuma Sanatı Ürünlerinden Örnekler”, International Jaurnal of Cultural and Social Studies, 2/1 (2016), s. 219-241. YILMAZÇELİK, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), TTK, Ankara, 1995. YÜCEL, Fikri, Arapgir Tarihi, Arapgir, 1967. YÜKSEL, Hasan, Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Madenleri 1776-1794 Tarihli Maden Emini Defteri, Sivas, 1997.