XVI. YÜZYILDA HERSİNİ NAHİYESİNDEKİ KİŞİ ADLARI

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 14, 37 - 83, 18.11.2020

Mehmet Salih Erpolat

Öz

Hersini XVI. yüzyılda Harput sancağına bağlı 1518’de yedi, 1526’da sekiz ve 1566’da beş köyden oluşan bir nahiyeydi. Bu nahiye Ribat, Herdi, Zeyve (Zaviye-i Hersini), Parçikan, Şahaplı, Sanik, Arındik ve Görgüşan köylerinden ibaretti. Bu köylerden Ribat, Sanik ve Arındik köylerinde yaşayan halk Gayrimüslim idi. Müslüman köyler aşiret mensupları tarafından iskân edilmişti. Bu coğrafyadaki köylerde günümüzde de XVI. yüzyıldan beri bölgede yaşayan Herdi, Zeyve, Parçikan aşiretlerine mensup kişiler yaşamaktadır.
Hersini nahiyesi günümüzde Elazığ ilinin Baskil ilçesinin sınırları dâhilindedir. Bundan dolayı bu çalışmamızda Baskil ilçesinin Cumhuriyet Dönemi’ndeki idari yapısı hakkında da bilgi verildi. Böylece XVI. yüzyıldaki Hersini nahiyesi ile XX. yüzyıldaki Baskil ilçesinin iskân durumunda meydana gelen değişikleri gösterme imkânı sunuldu.
Hersini nahiyesine bağlı köylerde XVI. yüzyılda yaşayan kişilerin adları, 1518 ve 1566 tutulan Diyarbekir Vilayetinin Mufassal Tahrir defterlerinin Harput Sancağı kısmının Hersini nahiyesini içeren sayfalarda yer alan veriler kullanıldı. Adı geçen tahrir defterinden 1518 tarihli olanında üç yüz on beş (315) vergi mükellefinin, 1566 tarihli olanında bin beş yüz yirmi yedi (1527) vergi mükellefinin adı babasının adıyla beraber yer almaktadır. Tahrir defterlerinde yer alan bu kişi adları defterlerde verilen sıraya uyularak verildi.
Hersini nahiyesindeki köylerde en çok tercih edilen ilk otuz (30) kişi adı sırayla Hüseyin, Hasan, Mehmed, Ali, Hıdır, Yusuf, Hamza İbrahim, Halil, Hacı, Abbas, Musa, İlyas, Cihanbeğ, Abdul, Davud, İsmail, Cafer, Süleyman, Maksut, Misafir, Şah Ali, Seydi, Memi, Ahmed, Kalender, Osman, Ömer, Kalo, Şah Kulu şeklinde olduğu tespit edildi. İslam dünyasında kullanılan bu ortak kişi adlarının yanında Aslan, Budak, Dede, Durak, Durmuş, Elvend, Kaplan, Kartal, Korkmaz, Kulu, Kurd Beğ, Sarı, Saruca, Saruhan, Tanrıverdi, Timur, Uğurlu gibi öz Türkçe adların da kullanıldığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hersini Nahiyesi, , Kişi adları, , Baskil, Cihanbeğlü

Kaynakça

• 64 Numaralı Diyarbekir Vilâyeti Mufassal Tahrir Defteri (TD), 200 Numaralı Diyarbekir Vilâyeti Mufassal Tahrir Defteri (TD) 106 Numaralı Çemişgezek, Harput Mufassal Tahrir Defteri (TD); 332 Numaralı Çemişgezek-Harput İcmal Defteri (TD) 142 Numaralı Malatya Sancağı Mufassal Tahrir Defteri (TD) 387 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530) II, T.C. Başbakanlık Arşiv Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 36, Ankara 1997. 998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-ı Bekr ve Zü’l-Kâdiriyye (937/1530) I (Dizin ve Tıkıbasım), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu. 39, Ankara 1998. Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Diyarbekir Ahkâm Defterleri 1, (Ed. Ahmet Zeki İzgöer), Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayın No: 37, Diyarbakır 2016. Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Diyarbekir Ahkâm Defterleri 2, (Ed. Ahmet Zeki İzgöer), Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayın No: 41, Diyarbakır 2016. Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Diyarbekir Ahkâm Defterleri 3, (Ed. Ahmet Zeki İzgöer), Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayın No: 43, Diyarbakır 2016. . 3- Araştırma İncelemeler Açıkel, Ali; “Artukabad Kazasında Türk Kişi Adları (1455-1520)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13/2, Elazığ 2003, ss. 305-335. Aksın, Ahmet; 19. Yüzyılda Harput, Ceren Ofset ve Matbaacılık, Elazığ 1999. ___________ ; 218 Numaralı Harput Şer‘iyye Sicili H. 1246-1256 M. 1833-1840, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 1990. Ali Cevâd, Memâlik-i Osmaniyenin Tarih ve Coğrafya Lugatı, Mahmud Beğ Matbaası, Der-Saadet (İstanbul) 1313. Andreasyan, Hrand D. ; Polonyalı Simeon’un Seyahatnamesi 1608-1619, Baha Matbaası, İstanbul 1964. Ayverdi, İlhan; Kubbealtı Misalli Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul 2011. Şemseddin Sami; Kâmûsu’l-‘Alâm, C. VI, Mihrân Matbaası, İstanbul 1311. Aşan, Muhammet Beşir; Elazığ, Tunceli ve Bingöl İllerine Türk İskân İzleri (XI-XIII. Yüzyıllar), Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, (İkinci Baskı), Ankara 1992. ____________________;“Fırat Kenarında Bir Horasan Ereni Şeyh Ahmed Dede”, I. Uluslararası Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi Bildirileri 13-16 Ağustos 1998, Ankara 1998, ss. 53-62. Çakar, Enver; Elazığ Baskil Yöresi Aşiretleri, Ankara 2012. ______________; “Osmanlı Döneminde Harput’ta Kırsal Yerleşme: Baskil Örneği”, Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013, Elazığ 2013, s. 111-118. _______________; “Baskil (Elazığ) Yöresi Zaviyeler.“, Vakıflar Dergisi, (Haziran 2012), S. 37, s. 93-130. Çakar, Enver – Uzun, Celaleddin; Hurufat Defterlerinde Harput (1690-1812), T. C. Fırat Üniversitesi Harput Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları No: 3, Elazığ 2017. Erpolat, Mehmet Salih; XVI. Yüzyılda Diyarbekir Beylerbeyliği’ndeki Yer İsimleri C. I, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1999. _____________________; “XVI. Yüzyılda Siverek Sancağı’nda İskân ve Nüfus”, Tarihte Siverek Sempozyumu Bildirileri (13-14 Ekim 2001), Şanlıurfa 2002, ss. 75-96. ______________________;“XVI. Yüzyılda Ergani Sancağı’ndaki Gayrimüslim İskân Yerleri ile Şahıs İsimleri Hakkında Bir Değerlendirme, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (SBArD), S. 4, Eylül 2004, Diyarbakır, s. 155-187. _____________________; “Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı’ndaki Aşiretler”, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayın No: İstanbul 2006, ss. 447-466. _____________________; “H. 1104-1105 (M. 1691-1692) Tarihli Diyarbekir Vilayeti Cizye Defterine Göre Gayrimüslimler Arasında Yer Alan Türkçe Şahıs İsimleri”, Hoşgörü Toplumnda Ermeniler, C. III, Erciyes Üniversitesi I. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Semozyumu, Erciyes Üniversitesi Yayını-153, Kayseri 2007, ss. 49-65. _____________________; “XVI.-XVII. Yüzyıllarda Diyarbekir Beylerbeyliği’ndeki Gayrimüslim Nüfustaki Hareketlilik”, I. İktidat Tarihi Kongresi Tebliğler I, Ekonomik ve Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul 2010, ss. 631-65).¬¬ ____________________; “XVI. Yüzyılda Eleşkird, Şelve, Diyadin, Bayezid İle Ovacık Sancaklarındaki Kişi Adları Üzerinde Tasavvuf ve Hz. Ali Muhabbetinin Yansımaları”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Alevi-Bektaşi Kültür Enstitüsü, S. 18, (Kış 2018), Köln-Almanya, ss. 163-202. _____________________; “1727 Tarihli Tahrir Defterine Göre Iğdır’daki Kişi Adlarında Hz. Ali ve Ali Sevgisinin İzleri”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Alevi-Bektaşi Kültür Enstitüsü, S. 20, (Kış 2019), Köln-Almanya, s. 31-88. Gökbel, Ahmet; Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara 2019. Gülsoy, Ersin; Malatya, Divriği ve Darende Sancakları’nın İlk Tahrîri (1519), Fenomen Yayınları, Ankara 2009. Halaçoğlu, Yusuf; Osmanlı Tahrir Defterlerine Göre Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-16650), C. III, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2009. Kévorkian, Raymond-Paboudjian, Paul B.; 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler, İstanbul 2013. Köylerimiz 1 Mart 1968’e kadar, Başbakanlık Basımevi D.S.İ, Ankara 1968. Kurt, Yılmaz; “Sivas Kişi Adları”, A. Ü. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 4, Ankara 1993, s. 223-290. _____________; “Çorumlu Kazası Kişi Adları (XVI. Yüzyıl)”, A. Ü. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 6, Ankara 1995, ss. (211-247). _____________; “Adana’da 1572 Yılında Kullanılan Türk Erkek Şahıs Adları”, Belleten LVII/218, Ankara 1992, s. 173- 200. ___________; “Mardin Sancağı Kişi Adları”, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, (Ed. İbrahim Özcoşar-Hüseyin H. Güneş), Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayın No: 6, İstanbul 2006. s. 425-446. Orhonlu, Cengiz; Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti., İstanbul 1987. Parlatır, İsmail; Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, Ankara 2011. Sarı, Serkan; “Diyarbekir Eyaletinde Sürsat Bedeli Tahsili (1673, 1676-1712)”, Sosyal Bilimlerde Akademik Çalışmalar (Ed. Türkan Erdoğan, A. Temizer, R. İnan), www.ivpe.me İvpe Cetinje Montenegro (March 2020), s. 432-448. Sezen, Tahir; Osmanlı Yer Adları, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın No: 26, Ankara 2017. Son Teşkilât-ı Mülkîyede Köylerimizin Adları, Hilal Matbaası, İstanbul 1928. Turan, Osman; Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1318), İstanbul 1984. Türkay, Cevdet; Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorlu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaâtler, Tercüman Kaynak Eserler: 1, İstanbul 1979. Türkiye’de Meskûn Yerler Kılavuzu, C. I, Başbakanlık Devlet Matbaası, Ankara 1946, C. II, Başbakanlık Devlet Matbaası, Ankara 1947. Türkiye Mülkî İdare Bölümleri ve Bunlara Bağlı Köyler Belediyeler (1 Haziran 1970 durumu), Başbakanlık Basımevi, Ankara 1971. Ünal, Mehmet Ali; XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1989. _______________; “1056/1646 Tarihli Avarız Defterine Göre 17. Yüzyıl Ortalarında Harput” , Belleten, LI/119, (Nisan 1987), s. 119-129. _______________; “1646 (1056) Tarihli Harput Kazâsı Avârız Defteri”, Tarih İncelemeleri Dergisi XII, İzmir (1997), s. 9-73. ______________; XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999. Vakıf ve Mülk Defteri (Haz. Ersin Gülsoy-Mehmet Taşdemir), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007.