منهج البيهقي في النسخ ووقوع النسخ في بعض الأحاديث الواردة في كتابه السنن الكبرى

Yıl 2020, Sayı: 4, 116 - 134, 31.07.2020

Sedat Yıldırım

https://doi.org/10.5281/zenodo.3965940

Öz

كلمة النسخ في القاموس تعني الإزالة والتبديل. أما في الاصطلاح فتعني رفع حكم شرعي سابق، بدليل شرعي متأخر عنه ومعارض له. إن النسخ بالنسبة إلينا هو التبديل ، في حين أن النسخ هو شرح وبيان بالنسبة إلى الله تعالى. والنسخ بين الأحاديث يقع بإزالة حكم حديث سابق بحكم حديث لاحق. 

موضوع دراستنا منهج البيهقي في النسخ وظاهرة النسخ في بعض الأحاديث الواردة في كتابه السنن الكبرى. البيهقي هو أحمد بن الحسين بن علي بن موسى الخراساني المشهور بـالبيهقي، ولد في بيهق سنة 384 /994. روى عن عدد كثير من المحدثين منهم الحاكم النيسابوري (405/1015). 

سافر في طلب العلم إلى مدن اشتهرت بالعلم كمكة وبغداد والكوفة وروى أحاديث الرواة الموجودين هناك. ركز على دراسات التصنيف و الجمع وألَّف العديد من الكتب. من أشهر كتبه ، السنن الكبرى، معرفة السنن والآثار، والأسماء والصفات، نصوص الشافعي، دلائل النبوة، على الرغم من أن البيهقي عاش في فترة ساد فيها العديد من الاضطرابات السياسية ، إلا أنه ابتعد عن مثل هذه الأحداث و فضل الاشتغال بالعلم والتأليف.

Anahtar Kelimeler

الحديث, النسخ, الرواية, البيهقي, السنن الكبرى

Bayhaḳī’s (d. 458/1066) Nask̲h̲ Approach and Some Ḥadīt̲h̲ Examples with Nask̲h̲ Connection in his book called as-Sunan al-Kubrā

Öz

The study of Nask̲h̲ is a study that is essential for a better understanding of the ḥadīt̲h̲ and for preventing ḥadīt̲h̲ from being regarded independently of cause, context, time, and space. In fact, when the ḥadīt̲h̲ is examined literally, it is understood that this issue is emphasized a lot. As a matter of fact, it is seen that the subject of Nask̲h̲ was the subject of the very early periods. In some of al-Bayhaḳī's work, it's been noticed that he focused on this issue intensely, made analyzes, and discussed the ḥadīt̲h̲s that were critical in terms of some similarities and differences. Although Abū Bakr Bayhaḳī is a strict S̲h̲āfiʿī supporter, his name is very popular in the field of ḥadīt̲h̲. Bayhaḳī has opened some special titles about the prophecy in some of his works and conveyed significant information about the prophecy under these titles. He preferred the view that there might be a dissolution for verses and ḥadīt̲h̲s in the verses of the Ḳurʾān, but neither the verses revoke the ḥadīt̲h̲s, nor the ḥadīt̲h̲s revoke the verses, but they will cancel each other in themselves. Nevertheless, Bayhaḳī has even discussed some weak ḥadīt̲h̲s that have a Nask̲h̲ relationship between them.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīt̲h̲, Nask̲h̲, Transmission, Bayhaḳī, as-Sunan al-Kubrā

Beyhakî’nin (ö. 458/1066) Nesih Yaklaşımı ve es-Sünenü’l-Kübrâ Adlı Eserinde Nesih İlişkisi Bulunan Bazı Hadis Örnekleri

Öz

Nesih ilmi, hadislerin daha iyi anlaşılması ve hadislerin sebep, bağlam, zaman ve mekândan bağımsız bir şekilde mülahaza edilmemesi için gereklidir. Aslında hadis literatürü incelendiğinde bu husus üzerinde çokça durulduğu ve nesih mevzusunun ilk dönemlerde de konu edinildiği görülmektedir. Beyhakî’nin de yazdığı bazı eserlerde bu konuya eğildiği, analizler yaptığı, tartışmalı bir şekilde aralarında nesih ilişkisi bulunan hadisleri irdelediği gözlemlenmektedir. Beyhakî, sıkı bir Şâfiî taraftarı olmakla birlikte hadis alanında kendi isminden söz ettiren bir muhaddistir. Zira Beyhakî birçok hadis yolculukları yapmış ve hadis ile ilgili birçok cem ve telif faaliyeti yürütmüştür. Beyhakî, bazı eserlerinde nesih ile ilgili özel başlıklar açmış ve bu başlıklar altında nesih hakkında önemli bilgiler vermiştir. Beyhakî Kur’ân-ı Kerim âyetleri ve hadisler için neshin olabileceğini fakat ne âyetlerin hadisleri neshetmesinin ne de hadislerin âyetleri neshetmesinin söz konusu olabileceğini; ancak âyet ve hadislerin kendi içinde birbirlerini neshedeceğini söylemiştir. Diğer taraftan Beyhakî’nin es-Sünenü’l-Kübrâ adlı eseri, birçok fıkhî yorum ve tartışmaların aktarılması, Buhârî ve Müslim rivâyetlerinin delil gösterilerek benimsenmesi ve nesih konusunda birçok hadis nakledilmesi açısından ayrı bir öneme sahiptir. Bu araştırmada, Beyhakî’nin nesih yaklaşımını pratikte görebilmek için es-Sünenü’l-Kübrâ adlı eserinde geçen ve nesih ile ilgili olan bazı hadis örnekleri tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Nesih, Rivâyet, Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübrâ

Kaynakça

• Altunova, Mehmet Fatih. Beyhaki ve delailü'n-nübüvve Adlı Eserinin Hadis İlmindeki Yeri. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Atmaca, Veli. “Beyhakî’nin Kitâbu’d-de‘avâti’l-kebîr’i ve Konulu Hadis Edebiyatı Açısından Önemi”. EKEV Akademi Dergisi 11/30 (2007), 129-140, http://isamveri.org/pdfdrg/D01777/2007_30/2007_30_ATMACAV.pdf.
• Aydınlı, Aydınlı. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: M.Ü.İ.F.V.Y., 8. Basım. 2015.
• Aynî, Mahmud b. Ahmed. Umdetü’l-kârî fî şerhi sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Bâcî, Süleyman b. Halef b. Sa’d. el-Müntekâ şerhu Muvattai Mâlik. 7 Cilt. thk. Muhammed Abdulkadir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmîyye, 1. Basım, 1420/1999.
• Bayraktutar, Muammer. İmam Şâfiî’nin Hadis Yorum Metodolojisi. 1 Cilt. Ankara: Otto Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ, 11 Cilt. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmîyye, 3. Basım, 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmaîl el-Buhârî. el-Câmiu‘s-Sahîh. 6 Cilt. thrc. Mustafâ ed-Dîb el-Buğâ. Beyrut: Dâru’l-İbni’l-Kesîr/el-Yemâme, 3. Basım, 1993/1407.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerif. et-Ta‘rîfât. 1 Cilt. thk. Heyet. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Çelebî, Mustafa b. Abdullah Kâtib, Keşfü’z-zunûn a‘n esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn, 6. Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eşa’s el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenu Ebî Davûd. 7 Cilt. thk. Şuayb el-Arnaûd. v.dğr.. Beyrût: Dâru Risâleti’l-Alemîyye, 1430/2009.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Ali. Ma‘rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. 15 Cilt. thk. Abdulmutî Emin Kalacî. Karâçî/Beyrût: Câmiâtü’d-Dirâsâti’i-İslâmîyye/Dâru Kuteybe, 1. Basım, 1412/1992.
• Esen, Hüseyin. “Serahsî’nin Nesih Anlayışı”. Dokuz Eylül Üniversitesi. İlahiyat Fakültesi Dergisi 32. (2010), 9-40, http://eds.b.ebscohost.com/eds/detail/detail?vid=0&sid=87baaeae-b05a-4067-aaa7-
• Hazimî, Ebû Bekir Muhammed b. Musa. el-İ‘tibâr fî’n-nâsihi ve’l-mensûh mine’l-âsâr. Haydârâbâd: Dâru’l-Meârifi’l-Osmanîyye, 2. Basım, 1358/1939.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. Müsned. 50 Cilt. thk. Şuayb el-Arnâûd v. dğr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle., 1. Basım, 1999/1420.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. 5 Cilt. thk. Şuayb el-Arnâûd, Muhammad v.dğr. Dimaşk: Dâru Risâleti’l-A’lemîyye, 2. Basım, 2009/1430.
• Kandemir, M. Yaşar. “Beyhakî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/58-61. İstanbul: TDV. Yayınları, 1992.
• Kazvinî. Abdulkerim b. Muhammed. Şerhu Müsnedü’ş-Şâfiî. 4. Cilt. thk. Ebûbekir Vâil. Katar: Vizâretü’l-Evkâf. 1. Basım. 1428/2007.
• Koçkuzu, Ali Osman. Hadiste Nâsih Mensûh İlişkisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Ensttüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1968.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin b. Haccâc Ebû’l-Hüseyin el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-Sahîh. 5 Cilt. thk. Muhammed Fuad Abdu’l-Bakî. Beyrût: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabîyye/Dâru’l-Kütübi’l-İlmîyye, 1. Basım, 1991/14129.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünenü’n-Nesâî bi şerhi’l-hâfız Celâlüddîn es-Suyûtî ve hâşiyeti’-imâmi’s-Sindî. 8 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Matbûati’l-İslâmîyye.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevra. Sünenü’t-Tirmizî, 5 Cilt. thk. M. Fuad Abdulbaki. Şeriketu Mekteb ve Matbaat-u Mustafa el-Bâbî ve Evladîh, 1962/1382.
• Topaloğlu, Nuri. “Beyhakî’nin Hayatı, Eserleri ve Şahsiyeti”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983), 333-338. http://acikerisim.deu.edu.tr:8080/xmlui/handle/20.500.12397/4001.
• Yiğit, Eyyüp. İmam Beyhaki'nin Hayatı ve İtikadi Görüşleri. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Yüksel, Macit. “Hz. Muhammed’den Sonra Nesih Meselesi” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009). 295-304. http://isamveri.org/pdfdrg/D02533/2009_13/2009_13_MACITY.pdf
• Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. 25 Cilt. thk. Şuayb el-Arnâûd v.dğr. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle. 1405/1985.