Türkiye’de Hadis İlminde Kadın Konulu Çalışmaların Meta-Sentez Analizi

Yıl 2020, Sayı: 4, 51 - 88, 31.07.2020

Emine Erdoğan Marsak

https://doi.org/10.5281/zenodo.3965934

Öz

Hadis ilminde kadını konu edinerek hazırlanan tezlerin meta-sentez yöntemiyle incelenmesinin amaçlandığı bu çalışmada, “Türkiye’de, hadis ilminde hanımlara dair hazırlanan tezlerde kadına karşı nasıl bir algı ve yönelim vardır?” şeklindeki temel soruya cevap aranmaktadır. Türkiye’de tamamlanan tezlerin sınırlı sayıda olduğu, yapılan çalışmaların son on yılda arttığı ve devam etmekte olan tezlerle ivme kazandığı görülmektedir. Çalışmada hadis ve kadın temelli son on yılda tamamlanan tezlerin amaçları, metotları, örneklem düzeyleri, veri toplama araçları, yaklaşım farklılıkları ve sonuçları eleştirel olarak meta-sentez yöntemiyle ortaya konularak çeşitli tablolar ve şekillerle gösterilmektedir. Araştırma kapsamında 13 tez incelenerek, “faziletli kadın” ve “kadınların özel halleri” örneklem düzeylerinin ikişer tezde temel başlık olarak ele alındığı, yaklaşım biçimlerinin ise birbirinden farklı olduğu görülmektedir. Ayrıca konu farklılıklarıyla birlikte bazı tezlerin ikincil amaç ve sonuçları arasında bazı bağlantılar olduğu gözlemlenmektedir. Bazı çalışmalarda rivayetleri anlama ve yorumlama, rivayetleri bütün halinde inceleme, tartışmalara katkı sağlama ikincil ve ortak amaçlar; bazı çalışmalarda ise kadınların aile içerisinde hadis eğitimi ve rivayetlerinin tespiti, ilgili rivayetin Kur’ân’a aykırı olmadığı kanaati ikincil ve ortak sonuçlar arasında değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Kadın, Tez, Bulgular, Meta-sentez

An Analysis of Studies on Women in Ḥadīths in Turkey through Meta-Synthesis

Öz

In this study, the question of what perception and orientation is espoused regarding women in Turkey in the theses prepared on women in hadith science is analysed. It was determined that the theses on women in hadiths are limited; the number of studies has increased in recent years, and gained momentum with the theses under way. The aims, methods, sampling levels, data collection instruments, differences between the approaches, and findings of the theses completed in the last decade on women and hadiths were critically described through meta-synthesis method and presented on various tables and charts. Thirteen theses were analyzed, and it was determined that “virtuous woman” and “special conditions of women” sample levels were the main topics in two theses, and the main findings of all theses were different. Furthermore, despite topical differences, it was observed that there were certain correlations between the secondary aims and results of certain theses. It was determined that understanding and interpreting the narratives were secondary common objectives and reviewing the narratives as a whole was also a secondary common objective in some theses. Contributing to the discussions was a secondary common objective and hadith education for women in the family and determination of the related narrative were secondary common results, and the view that the related narration was not contrary to the Ḳurʾān was a secondary common result.  

Anahtar Kelimeler

Ḥadīt̲h̲, Woman, Thesis, Findings, Meta-Synthesis

تحليل للدراسات حول النساء في الأحاديث في تركيا من خلال تركيب ميتا

Öz

في هذه الدراسة ، تم تحليل مسألة ما هو التصور والتوجه الذي يتم تبنيه فيما يتعلق بالمرأة في تركيا في الرسائل التي تم إعدادها حول النساء في علوم الحديث. لهذا الغرض ، تم استخدام طريقة فحص الأدب لفحص الرسائل حول النساء في علوم الحديث في تركيا. في البحث ، يتم تضمين الرسوم البيانية والجداول للباحثين الآخرين لاستخدام البيانات التي تم الحصول عليها بهذه الطريقة بسهولة أكبر. يتم عرض تحليل البيانات بالتفصيل. في المرحلة الثانية ، تم استخدام طريقة التركيب التلوي لاستخلاص بعض الاستنتاجات العامة ذات المغزى من العديد من الدراسات والتعبير عنها بشكل أوضح. التوليف الفوقي هو طريقة تسمح باستخدام مختلف البحوث النوعية والكمية المتعلقة بهذا المجال بعد تجميع منطقة الدراسة. المنظور النقدي مهم في التركيب التلوي. في هذه الطريقة ، يتم تصنيف الموضوعات الرئيسية لنفس المواضيع. بالإضافة إلى ذلك ، يتم تقييم النتائج التي تم الحصول عليها باستخدام نهج نوعي من خلال مقارنة جوانبها القريبة والمختلفة. لهذا السبب ، تمت محاولة تحليل هذه الرسائل بالتفصيل من خلال النظر في مشكلة البحث. تم ترميز الدراسات على النساء المحللات كـ A1، A2، A3، A4، …… A13 . يتم تقديم أسئلة البحث والغرض من الدراسة وطريقتها بطريقة واضحة ومفهومة لضمان صحة وموثوقية المستوى المطلوب.
بالإضافة إلى ذلك ، تم أخذ آراء اثنين من أعضاء هيئة التدريس الخبراء من تخصص الحديث وعضو هيئة تدريس خبير من قسم التعليم لضمان الاتساق الداخلي في البحث. بعد آراء الخبراء ، تم تخفيض أسئلة الدراسة من 7 إلى 6. ما إذا تم إعادة فحص الأسئلة التي تتناسب مع الموضوع وتمت ملاحظة توافق الأسئلة مع المواضيع. تم معالجة النتائج التي تم الحصول عليها على هذا النحو بشكل منهجي. 

Anahtar Kelimeler

الحديث, المرأة, الأطروحة, الموجودات, الفوقية – التجميع

Kaynakça

• Acar, Ramazan. Kadınların Özel Durumlarında Yapmaktan Muaf Tutuldukları İbadetlerle İlgili Rivayetlerin Tahric ve Tahlili. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût ve diğerleri. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/1999.
• Atak, Emine. “İsrailoğulları Olmasaydı Et Kokmazdı, Havva Olmasaydı Kadın Kocasına İhanet Etmezdi” Rivayetinin Hadis Tekniği Açısından Tahlili. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çalık, Muammer – Sözbilir, Mustafa. “İçerik Analizinin Parametreleri”. Education and Science/Eğitim ve Bilim, 39/174, (2014) 33-38.
• Durmuş, Ziya. Kadınlarla İlgili Müttefakun Aleyh Hadislerin Kur’an’a Aykırılığı İddiasının Değerlendirilmesi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Ebherî, Esîrüddîn el-Mufaddal b. Ömer es-Semerkandî. Îsâgûcî ve Şerhi. thk., çev. ve şerh: Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayınları, 3. Basım, 2020.
• Ebû Dâvûd, Tayâlisî, Süleyman b. Dâvûd b. el-Cârûd. el-Müsned. thk. Muhammed Abdulmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1419/1999.
• Emiroğlu, İbrahim – Altunya, Hülya. Örnekleriyle Mantık Sözlüğü. İstanbul: Litera Yayınları, 2018.
• Jones M. Lloyd. “Overview of methods”. C. Webb & B. Roe, Reviewing research evidence for nursing practice: Systematic reviews, London: Blackwell, 2007, 63–72.
• Kâtibî, Ebu’l-Hasen Necmüddîn Debîrân Ali b. Ömer b. Ali. Şemsiyye Risâlesi. thk., çev. ve şerh: Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Kocaman, Tuğba. Kadınlar Hakkında “Aklın ve Dinin Noksanlığı” Nitelemesini İçeren Hadisin Tahrîci Tenkîdi ve Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Koçyiğit, Kudret. Rivayetler Bağlamında Kadının Camideki Konumu. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kotan, Sehal Deniz. Kadın Sahabilerin Rivayetlerinin Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Kök, Aysun. Hadislerde Kadın ve Fıtrat. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Köksal, Hilâl. Rivayetler Işığında Hz. Peygamber Döneminde Gündelik Hayat ve Kadın. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Kuruçolak, Hayri. Hadislerde Sâliha Kadın (Buhârî Örneği). Iğdır: Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Özcan, Hayriye Betül. Sehâvî’nin Hocaları Özelinde IX. Asırda Hanım Muhaddisler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Öztürk, Ali. “İndirgemeci Modern Kadın Metafiziğinin Eleştirisi (Modern Ve Postmodern İndirgemeci Kadın (Resmi) Metafiziğinin Eleştirisi Ve Yeni Yaklaşımlar)”. I. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu. 2221-2227. Elazığ: Asos Yayınları, 2016.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Abdirrahman b. Muhammed. ed-Dav’ü’l-lâmi’ li ehli’l-karni’t-tâsi‘. 12 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1412/1992.
• Soyal Şenol, Şule. Kadınların Özel Hallerini İlgilendiren Rivayetlerin Tahlili ve Değerlendirilmesi. Karabük: Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Şener Okumuş, Zehra. Hadislere Göre En Faziletli Kadın ve Özellikleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ülgür, Zehra. Kadınların Eğitim-Öğretimi Açısından Hz. Peygamber’in Hanımlara Özel Ders Vermesi ile İlgili Rivayetin Tahric ve Tahlili. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Sehal Deniz Kotan, Kadın Sahabilerin Rivayetlerinin Değerlendirilmesi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Hilâl Köksal, Rivayetler Işığında Hz. Peygamber Döneminde Gündelik Hayat ve Kadın, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Zehra Ülgür, Kadınların Eğitim-Öğretimi Açısından Hz. Peygamber’in Hanımlara Özel Ders Vermesi ile İlgili Rivayetin Tahric ve Tahlili, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Şule Soyal Şenol, Kadınların Özel Hallerini İlgilendiren Rivayetlerin Tahlili ve Değerlendirilmesi, Karabük: Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Hayriye Betül Özcan, Sehâvî’nin Hocaları Özelinde IX. Asırda Hanım Muhaddisler, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Ziya Durmuş, Kadınlarla İlgili Müttefakun Aleyh Hadislerin Kur’an’a Aykırılığı İddiasının Değerlendirilmesi, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Tuğba Kocaman, Kadınlar Hakkında “Aklın ve Dinin Noksanlığı” Nitelemesini İçeren Hadisin Tahrîci Tenkîdi ve Değerlendirilmesi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Emine Atak, “İsrailoğulları Olmasaydı Et Kokmazdı, Havva Olmasaydı Kadın Kocasına İhanet Etmezdi” Rivayetinin Hadis Tekniği Açısından Tahlili, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,2019.
• Ramazan Acar, Kadınların Özel Durumlarında Yapmaktan Muaf Tutuldukları İbadetlerle İlgili Rivayetlerin Tahric ve Tahlili, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kudret Koçyiğit, Rivayetler Bağlamında Kadının Camideki Konumu, Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Zehra Şener Okumuş, Hadislere Göre En Faziletli Kadın ve Özellikleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Aysun Kök, Hadislerde Kadın ve Fıtrat, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Hayri Kuruçolak, Hadislerde Sâliha Kadın (Buhârî Örneği), Iğdır: Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Merve İleri, Hadis Literatüründe Kadın Muhaddislerin Eğitim Öğretim Faaliyetleri (Hicri İlk VII Asır)
• Betül Barış, Hadislerde Kadınların Hac İbadeti ve Günümüzdeki Uygulamalarla Mukayesesi.
• Betül Cansız, Ensar Kadınlarının Hadis İlmindeki Rolü: Ümmü Atiyye el-Ensârî Örneği.
• Büşra Büyükdolu, “Benden Sonra Erkeklere Kadınlardan Daha Zararlı Bir Fitne Bırakmadım” Hadisinin Tahrîci, Tenkîdi ve Değerlendirilmesi.
• Esra Karadağ, İbadetlerde Kadn-Erkek Farklılığının Hadislerdeki Dayanakları.
• Esra Saran, Hz. Peygamber’in Kadınlara Yönelik Yasakları.
• Fahreddin Yaşar Yalçın, Kadınlarla Tokalaşma ve Bevl ile İlgili Hadislerin Muhtelifu’l-Hadis Bağlamında Değerlendirilmesi.
• Hatice Kütükde, Hadislere Göre Kadının Kocasına İtaat Meselesi.
• Kübra Sütcü, Hadisler Bağlamında Kadınların Camide Cemaatle Namaza Katılımı Meselesi
• Mehmet Sait Tunçel, Hadisler Işığında Kadın-Erkek İlişkileri (Kütüb-i Sitte Çerçevesinde).
• Mehtap Yalçıntaş, Hadisler Işığında Kadınların Aile İçindeki Yeri ve Önemi.
• Meryem Gül, Hadisler Işığında Kadın Psikolojisinin Tahlil Edilmesi.
• Murat Yılmaz, Hadisler Işığında Kadınların Cami Adabı.
• Nazlıcan Büşra Gül, Hz. Peygamberin (s.a.s.) Öğretilerinde Kadın ve Fitne Algısı.
• Nesibe Sarıyılmaz, Hadislerde Geçen İslâm Öncesi Yaşamış Kadınlar.
• Şeyma Kibar (Koç), Hz. Peygamber’in Sünnetinde Kadın.
• Tuğba Akar, Kadının Namazı Bozacağına İlişkin Rivayetlerin Tahlil ve Tenkidi.
• Veysel Kılıç, Hadislerin Işığında İmamet ve Kadın İmameti.