Türkiye’de Çocuk Sağlığı ile İlgili Hemşirelik Araştırmalarında Kuram-Model Kullanımı: Sistematik Derleme

Yıl 2019, Cilt: 21 Sayı: 3, 85 - 103, 10.05.2021

Şerife Koç Hatice Yumru

Öz

Amaç: Türkiye’de çocuk sağlığı ve hastalıkları hemşireliği alanında kuram ve modele dayalı yapılan araştırmaların
nitelik ve nicelik yönünden incelenmesidir.
Yöntem: Tanımlayıcı tipteki çalışmada; Türkiye’de çocuk sağlığı alanında kuram-model kullanılarak yapılan 1999-
2019 yılları arasında yayınlanmış, tam metnine ulaşılabilen hemşirelik araştırmaları örneklemi oluşturmuştur.
Araştırmalara Temmuz-Ekim 2019 tarihleri arasında Pubmed, Ulakbim, Türk Medline, Ulusal Tez Tarama Merkezi
veri tabanlarında Türkçe “Türkiye, hemşire, model, kuram, çocuk sağlığı” anahtar kelimeleriyle, İngilizce “Turkey,
nurse, model, theory, child health” anahtar kelimelerle tarama yapılarak ulaşılmıştır. Öncelikle başlık ve özete göre
değerlendirilen araştırmaların dahil edilme kriterlerine uyup uymadığını belirlemek için tam metinlerine ulaşılmış
ve PICOS yöntemine göre seçilmişlerdir. Geleneksel derlemeler, geçerlik-güvenirlik araştırmaları ve tam metnine
ulaşılamayan makaleler çalışmaya dahil edilmemiştir.
Bulgular: Tarama sonucunda Türkiye’de 1999-2019 yılları arasında hemşireler tarafından çocuk sağlığı alanında
kuram-modele dayalı olarak yapılmış 42 çalışmaya ulaşılmıştır. Çalışmaların %61,9’u araştırma makalesi, %30,9’u
doktora tezi ve %7,1’i yüksek lisans tez çalışmasıdır. Çalışmaların %19,0’u deneysel, %47,6’sı olgu sunumu, %16,6’sı
tanımlayıcı ve %16,6’sı ise yarı deneysel türde yürütülmüştür. İncelenen çalışmalar içinde en fazla kullanılan kuram-modelin Orem’in Öz Bakım Modeli (%14,2) olduğu saptanmıştır. 2010 yılından itibaren çocuk sağlığı ve
hastalıkları hemşireliği alanında yapılan çalışmalarda kuram-model kullanımının arttığı görülmüştür. Çalışmalarda
hemşire kuramcılar tarafından geliştirilen kuram-modellerin yanı sıra hemşirelik dışı kuram-modelleri de kullandığı
görülmüştür.
Sonuç: Hemşirelikte kanıta dayalı uygulamaların gelişmesinde bilimsel araştırmalardan elde edilen sonuçların
kullanılması önemlidir. Hemşirelikte profesyonelliğin gelişmesi teori temelli araştırmalar ile mümkündür. Ancak
ülkemizde hemşireler tarafından yürütülen araştırmalarda çocuk sağlığı alanında kuram ve modellerin kullanımının
sınırlı olduğu saptanmıştır. Kuram-modellere dayanan deneysel araştırmaların yaygınlaştırılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hemşire; Kuram; Model, Çocuk Sağlığı; Hemşirelik, Araştırma, Pediatri Hemşireliği

Kaynakça

• 1. Ekim A, Manav G, Ocakçı AF. Theory based nursing research in turkey: a systematic review. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi. 2012;5(4):157-161.
• 2. Koç Z, Keskin Kızıltepe S, Çınarlı T, Şener A. The use of theory in nursing practice, research, management and education. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi. 2017;14(1):62-72.
• 3. Velioğlu P. Concepts and theories in nursing. 2. Baskı. İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık; 2012. p.10-24.
• 4. Kaya N, Turan N. Concept analysis in nursing science: review. Türkiye Klinikleri Hemşirelik Bilimleri. 2017;9(2): 153-163.
• 5. Akcan A, Ergün A. The effect of an agressive behavior prevention program on kindergarden students. Public Health Nurs. 2019;36(3):330-340.
• 6. Bilgiç N, Günay T. Evaluation of effectiveness of peer education on smokıng behavıor among high school students. Saudi Med J. 2018;39(1):74-80.
• 7. Fidancı BE, Akbayrak N, Arslan F. Asessment of a health promotıon model on obese turkısh children. The Journal of Nursing Research. 2017;25(6):436-446.
• 8. İnan FŞ, Üstün B, Bademli K. Exploration of theory/model based nursıng research ın Turkey. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2013;16(2):132-139.
• 9. Paşalak Şİ, Eroğlu K, Akyüz A. Theory/model usage ın research ın woman’shealth nursıng. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2018;34(1):91-108.
• 10. Moher D, Shamseer L, Clarke M, Ghersi D, Liberati A, Petticrew M, et al. Preferred reporting items for systematic review and metaanalysis protocols (PRISMA-P) 2015 statement. Syst Rev. 2015;4(1):1.
• 11. Karaçam Z. (2013). Sistematik Derleme Metodolojisi: Sistematik Derleme Hazırlamak İçin Bir Rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(1): 26-33.
• 12. The Joanna Briggs Institute. Chapter eight; the protocol design for reviews of economic evidence, ınclusion criteria. ın the joanna briggs ınstitute reviwers' manual: 2014 edition. Australia. The Joanna Briggs Institute. 2014; p.88-91.
• 13. Nahcivan N, Seçginli S. Sistematik Derlemeye Dahil Edilen Nicel Araştırmaların Metodolojik Kalitesi Nasıl Değerlendirilir?. Türkiye Klinikleri J Publıc Health Nurs-Special Topics. 2017;3(1):10-19.
• 14. Türen S, Atakoğlu R, Madenoğlu Kıvanç M, Gül A. Hemşirelikte Kuram ve Modele Dayalı Lisansüstü Tez Çalışmalarının İncelenmesi. IGUSABDER. 2020; 11: 202-216.
• 15. Şahin G, Buldak Cİ, Kaya V, Güvenç G, İyigün E. Türkiye’de hemşirelikte model kullanılarak yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi: sistematik derleme. HEAD. 2020; 17(2): 170-179.
• 16. Göçmen Baykara Z, Çalışkan N, Öztürk D, Karadağ A. Hemşirelikte teori ve model kullanımı: Nitel bir çalışma. Cukurova Medical Journal. 2019; 44: 281-289.
• 17. Kökçü A. 1999. Tip 1 Diyabetik Adölesanlarda Öz-Bakım Gücü ile Hastalık Yönetimi Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İstanbul.
• 18. Yalçın H. 2002. Karaman İli İlköğretim Öğrencilerinin Sosyodemogrofik Özelliklerinin Sağlığı Geliştirme Davranışlarına Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı, Konya.
• 19. Cihangir N., 2007. Astımlı Adölesanlarda Uyum ve Öz-bakım Modellerine göre Geliştirilen Hemşirelik Yaklaşımlarının Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı. Ankara.
• 20. Altay N, Çavuşoğlu H. Using Orem’s self-care model for ashmatic adolescents. Journal for Specıalısts in Pediatric Nursing. 2013;18:233-242.
• 21. Birgili F. 2009. İdrar Yolu Enfeksiyonlarının Önlenmesinde İstendik Davranış Geliştirmeye Yönelik Fenomenolojik Yaklaşımın ve Bireysel Danışmanlığın Etkisi. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı, İzmir.
• 22. Birgili F, Khorshıd L. İdrar Yolu Enfeksiyonlarının Önlenmesinde İstendik Davranış Geliştirmeye Yönelik Fenomonolojik Yaklaşımla Yapılan Bireysel Danışmanlığın ve Grup Eğitiminin Etkisi. İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2013;21(1):9-21.
• 23. Kafalı N. 2009. Transteoretik modele göre adölesanların egzersiz davranışları. Yüksek Lisans Tez, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, İstanbul.
• 24. Bozkurt S. 2010. Çalışan Ergenlerin Öfke Yönetiminde Roy Adaptasyon Kuramı Temelli Hemşirelik Yaklaşımının Etkisi. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. İzmir.
• 25. Bozkurt S, Çam O. Çalışan Ergenlerde Öfke Bileşenleri ile Ruhsal Belirtiler Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Nöropsikiyatri Arşivi. 2010;47(2):105-110.
• 26. Öztürk M. 2010. Çocukların Beslenme Alışkanlıklarının Sağlık Davranışı Etkileşim Modeline göre İncelenmesi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı. İstanbul.
• 27. Başkale H. 2010. Okul Öncesi Çocuklara Verilen Beslenme Eğitiminin Çocukların Beslenme Bilgisine, Davranışlarına ve Antropometrik Ölçümlerine Etkisi. Doktora Tezi, Dokuz EylüL Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı. İzmir.
• 28. Üstüner Top F. 2011. Ergenlerde Sağlığı Geliştirme Modeli ve Bilgi İşlem Kuramına Temellendirilen Hemşirelik Girişiminin Ağız Diş Sağlığı Davranışına Etkisi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• 29. Aygün, Ö. 2012. Güneşten Korunma Programının Adölesanların Güneşten Korunma Davranışlarına Etkisi: Transteoretik Modele Dayalı Bir Çalışma. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, İstanbul.
• 30. Aygün Ö, Ergün A. The Impact of Sun Protectıon Program on the Sun Protection Behaviour of Adolescents. Clinical and Experimental Health Sciences 2018;8(3):166-174.
• 31. Çövener Ç. 2012. Tip 1 Diyabet Yönetiminde Sağlığı Geliştirme Modeli ve Tam Öğrenme Kuramına Dayalı Eğitimin Etkisi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• 32. Ekim A. 2012. Planlı Taburculuk Programının Astım Yönetimine Etkisi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• 33. Ekim A, Ocakçı AF. Efficacy of a Transition Theory-Based Dischange Planning Program for Childhood Asthma Management. International Journal of Nursing Knowledge. 2016;27(2):70-78.
• 34. Öztürk Ö. 2013. Bir Cezaevinde Kalan Ergenlerde Sağlık Davranışlarının Saptanması ve Sağlığı Geliştirme Modeline Temellendirilmiş Eğitimin Davranış Değişikliğine Etkisi. Doktora Tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı. İstanbul.
• 35. Öztürk Ö, Ocakçı AF. The Effect of Stress Manegement Training Program on Stress Coping Styles Among the Adolescents in Prison in Turkey. Stress and Health. 2017; 33:278-287.
• 36. Irmak AY. 2014. Ortaöğretim Öğrencilerinin Dijital Oyun Oynama Davranışlarının Sağlık Davranışı Etkileşim Modeline göre İncelenmesi. Doktora Tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı. İstanbul.
• 37. Irmak AY, Erdoğan S. Predictors for Digital Game Addiction Among Turkısh Adolescent: A Cox’s Interactıon Model-Based Study. 2019;30(1):49-56.
• 38. Taş F. 2015. Lise Öğrencilerinde Ağızotunu (Dumansız Tütün) Bırakmaya Yönelik Transteoretik Model Temelli Motivasyonel Görüşmelerin. Doktora Tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı. Kayseri.
• 39. İçel S. 2018. Tip1 Diyabet Tanısı Alan Adölesanlara Web Tabanlı Watson İnsan Bakım Kuramına göre Verilen Eğitimin HbA1c, Yaşam Kalitesi ve Depresyon Düzeylerine Etkisi. Doktora Tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı. Ankara.
• 40. Öztürk C, Karataş H. Orem’in Öz Bakım Yetersizlik Kuramı ve Posttravmatik Epilepside Hemşirelik Bakımı. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2008;11(2):85-91.
• 41. Özalp Gerçeker G, Beytut D, Karayağız Muslu G, Yardımcı F. Olgu Sunumu: Orem’in Öz Bakım Teorisine Göre Juvenil Dermatomiyozitli Hastanın Değerlendirilmesi ve Hemşirelik Bakım Planı. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2012;28(2):123-133.
• 42. Özkan S, Öztürk C. Neuman’ın Sistemler Modeli Kullanımına Bir Örnek: Pnömonili Bir Bebeğin Hemşirelik Bakımı. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2013;4(3):109-114.
• 43. Yıldırım Sarı H, Yıldırım M, Özsoy S, Kantar M, Çetingül N. Experiences of parents with the physical care needs at home of children with cancer: a qualitative study. Cancer Nurs. 2013;36(5):385-393.
• 44. Beytut D, Özalp Gerçeker G, Deniz P, Yardımcı F. Çocuklarda Poliarteritis Nodozanın Hemşirelik Yönetiminde Sinerji Modelinin Uygulanması. Türkiye Klinikleri J Nurs Sci. 2013;5(1):59-54.
• 45. Özkan F, Zincir H, Seviğ ÜE. Birden Fazla Kronik Hastalığı Olan Bir Çocuğa Orem Öz Bakım Yetersizliği Teorisine Göre Hemşirelik Bakımı Verilmesi: Bir Olgu Sunumu. Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi. 2014;2(2):71-79.
• 46. İnal S, Erdim L. Doğal Afet Nedeniyle Post Travmatik Stres Bozukluğu Yaşayan Bir Çocuk Olguda Hemşirelik Bakımının Planlanmasında Fonksiyonel Sağlık Örüntüleri Modeli’ nin Kullanılması. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi. 2015;2(3):345-354.
• 47. Uslu N, Bayat M, Variyenli N, Arıcan F, Hatipoğlu N. Orlando’nun Etkileşim Teorisinin Uygulamada Kullanımına Bir Örnek: Tip 1 Diyabetes Mellitus. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik E-Dergisi. 2015;3(1):65
• 48. Terzi B, Sönmez Düzkaya D, Yakut T. Olgu Sunumu: Stevens-Johnson Sendrom’lu Çocuğun Hemşirelik Bakımı. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2015;5(4):284-289.
• 49. Tosun Ö, Kadiroğlu T. Tip I Diyabetes Mellitusu Olan Adölesanın İnsülin Pompası Uyum Sorunlarının Çözümünde Model Kullanımı: Roy Adaptasyon Modeli. Sağlık Bilimleri Dergisi. 2016;25:165-169.
• 50. Yanık Zuhur Ş, Çakır AD, Tokgöz T, Kuşkonmaz G, Evliyaoğlu SO. Yatağa Bağımlı Tip 1 Diabetes Mellıtus Tanılı Çocuğun Bakımında Sinerji Modelinin Uygulanması. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci. 2016;8(1):86-92.
• 51. Tuna Hİ, Baş M, Vicdan Kacaroğlu A, Tunç Tuna P. Konjenital Adrenal Hiperplazili Hastanın Hemşirelik Bakımında Roy Adaptasyon Modeli Kullanımı. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi. 2017;10(3):159-166.
• 52. Çunkuş N, Taşdemir Yiğitoğlu G. Peplau’nun Kişiler Arası İlişkiler Kuramı’na Göre Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Hastaya Hemşirelik Bakımı. Türkiye Klinikleri Hemşirelik Bilimleri Dergisi. 2018;10(4):370-380.
• 53. Sarı C, Demirbağ BC. Kathryn Eleaın Barnard’ın Ebeveyn Çocuk Etkileşim Modeli ile Down Sendromlu Bir Çocuğa Hemşirelik Bakımı. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 2018;27(6):441-447.
• 54. Uzşen H, Yıldırım Y, Şenuzun Aykar F. Hikaye Teorisi: Kalp Nakli Olan Çocuk Hasta. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2018;34(2):131-139.
• 55. Şenol S, Ardahan Sevgili S. Metotrakseta Bağlı Kutanöz Ülserasyonda Levine Koruma Modeline Göre Bakım. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi. 2018;3(3):39-46.
• 56. Akçay Didişen N, Uzşen H. Trajectory Model Kullanımı: Spinal Musküler Atrofi Tanılı Çocuğun Bakımı. Kadın Hastalıkları ve Anne Çocuk Sağlığı Dergisi. 2018;5(12):126-142.
• 57. İlhan N, Yıldız A. Davranış İmaj Modele Dayanan Kısa Görüşmelerin Adölesanların Sağlık Davranışlarına Etkisi . JCP. 2018;16(2):55-71.
• 58. Kırbaş ZÖ, Demirbağ BC. Down Sendromlu Bir Olgu ve Yaşam Aktivitelerine Dayalı Hemşirelik Modeli. Uluslararası Aile Çocuk ve Eğitim Dergisi. 2018;15:103-118.
• 59. Ardahan Sevgili S, Yadımcı F, Bal Yılmaz H, Başbakkal Z. Nekrotizan Enterokolit Tanılı Prematüre Bir Yenidoğanın Neuman Sistemler Modeli’ ne Göre İncelenmesi. Turk J Intensıve Care. 2019;17(1):12-21.
• 60. Bıçaklı DH, Sarı HY, Yılmaz M, Çetingül N, Kantar M. Nasogastrıc tube feeding experiences oncology patients and their mothers: a qualitative study. Gastroenterol Nurs. 2019;42(3):286-293.
• 61. Türker Küçükyılmaz E, Atay Doyğacı AG, Bektaş Akpınar N. Sol Ventrikül Destek Cihazı ve Akut Lenfoblastik Lösemi Tanısı Olan Bir Hastada Neuman Sistemler Modeline Göre Hemşirelik Bakımı. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi. 2019;2(1):56-64.
• 62. Baysan Arabacı L, Taş G. Suça Sürüklenen Bir Çocuk Hastanın Bakımında Peplau’ nun Kişilerarası İlişkiler Modeli’ nin Kullanımının Bakıma Etkisi. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi. 2019;10(3):218-226.
• 63. Kocaman G. Proven practice in nursing. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi. 2003;2(4):61-69.